Dagblaðið Vísir - DV - 20.05.1995, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 20. MAI 1995
15
Frá setningu Alþingis í byrjun vikunnar. Alþingismenn og stjórnmálaflokkar réðu íslenskum fjölmiðlum um áratugaskeið. Sá tími er á enda en þótt
óháðir" eru tvær hliðar á sjálfstæði þeirra.
flestir fjölmiðlar séu nú „frjálsir og
DV-mynd GVA
Hin hliðin á sj álf-
stæði fjölmiðlanna
Sérstaða DV (og fyrirrennara þess,
Dagblaðsins og Vísis) á íslenskum
blaðamarkaði hefur markast af því
að það hefur verið „fijálst og óháö“,
eins og það er orðaö í blaðhausn-
um. í þeim oröum á að felast það
að ritstjórn blaðsins taki sjálf
ákvarðanir um hvaða fréttir og
sjónarmið birtast og sé í því efni
ekki bundin eða háð neinum aðil-
um utan blaðsins, sérstaklega ekki
stjómmálaflokkunum sem fyrir
nokkmm áratugum önnuðust
beint eöa óbeint alla blaðaútgáfu í
landinu.
Ekki er nokkmm vafa undirorpið
að velgengni DV á undanfomum
ámm hefur ráðist af þvi að fólk
hefur tekið mark á yfirlýsingu
blaðsins um að það sé frjálst og
óháð. í DV hafa ólík sjónarmið
fengið að koma fram og fréttaval
ekki verið litað af áhugamálum eða
hagsmunum einstakra stjómmála-
flokka eða annarra aðila utan
blaðsins. Þannig vill fólk áreiðan-
lega að nútima fréttablað sé.
Flokksblöðin gömlu, sem ekki átt-
uðu sig á viðhorfsbreytingunni,
hefur annaðhvort dagað uppi
(Þjóðviljinn) eða er haldið úti (án
lesenda!) með ríkisstyrkjum og
öðmm ölmusum (Alþýðublaðið).
Allir „frjálsir
og óháðir"
Morgunblaðið var aldrei með
formlegum hætti flokksblað en það
skiptir í sjálfu sér ekki máii því
allir vita að fréttir og skoðanir í
blaðinu tóku um áratugaskeið mið
af hagsmunum Sjálfstæðisflokks-
ins. Síðastliðinn aldarfjórðung eða
svo hefur blaðið verið að taka lítil
en mikilvæg skref í átt til ritstjórn-
arlegs sjálfstæðis. Tilkynnt hefur
veriö að sú ganga sé nú á enda og
önnur sjónarmið en ritstjómarleg
eigi framvegis engu að ráða um
fréttaval og máiflutning blaðsins.
Samtímis þessari breytingu á
blaðamarkaðnum hefur rekstur
útvarps og sjónvarps verið gefinn
frjáls og þijár öflugar og sjálfstæð-
ar fréttastofur em í virkri sam-
kejipni við dagblöðin.
I sumar eru tveir áratugir síðan
Dagblaðið (er síðar sameinaðist
Vísi og heitir nú DV) hóf göngu sína
og setti kjörorðið „fijálst og óháð“
á oddinn. Það kom með ferskan blæ
inn í að mörgu leyti staðnaðan
heim íslenskra flölmiðla og naut
enda strax mikilla vinsælda. Sér-
staða þess var yfirlýsingin um af-
dráttarlausan trúnað við lesendur
öllu öðru fremur.
Viö sem störfum á DV gemm
okkur grein fyrir því að þessi
sterka sérstaða er nú ekki fyrir
hendi með sama hætti og áður. Nú
vilja allir fjölmiðlar heita „fijálsir
og óháðir" og reyna af megni að
rísa undir því. Fyrir vikið er sam-
keppnin á fjölmiðlamarkaði harð-
ari en nokkru sinni fyrr. Því miður
er fylgifiskur hennar á stundum
óvönduð vinnubrögð, dómharka og
harðneskja af því tagi sem ekki
þekktist áður í okkar htla þjóðfé-
lagi. En það er annar handleggur.
Hin hliðin á
frjálsum fjölmiðlum
Viö því hefði mátt búast aö ýmsir
sem hagsmuna áttu að gæta sner-
ust öndverðir gegn þróuninni frá
flokksblöðum til sjálfstæðra blaða.
Og auðvitað var það svo að ein-
hverju leyti. Stjómmálamenn voru
ekki síst tortryggnir framan af en
smám saman hafa þeir aðlagað sig
breyttu umhverfi og lært að vinna
við hinar nýju aðstæður. Að sumu
leyti má segja að gengi nútíma
stjórnmálamanns velti á því hvem-
ig mynd fjölmiðlar draga upp af
honum og hvernig honum sjálfum
tekst upp í samskiptum sínum við
fjölmiðla.
En þótt alhr alvörufjölmiðlar séu
nú á dögum „frjálsir og óháðir" í
þeim skilningi að þeir starfa á eigin
forsendum er ekki þar með sagt að
ekki sé ástæða til að setja spuming-
armerki við eitt og annað er þá
varðar. Getur th dæmis verið að
þróunin verði sú að einhveiju leyti
að einstakir fjölmiðlar veröi ígildi
stjómmálaflokks eða hagsmuna-
Laugardags-
pistilliim
Guðmundur Magnússon
fréttastjóri
samtaka með eigin stefnu á flestum
sviðum, stefnu sem ekki er aðeins
fylgt eftir í ritstjómargreinum (s.s.
leiðurum) heldur hti ahan frétta-
flutning viðkomandi fjölmiðils?
Thefni þessara hugleiðinga em
ummæli Davíðs Oddssonar forsæt-
isráðherra í spjallþætti í Ríkisút-
varpinu fyrir nokkmm dögum. Þar
svaraði hann opinskátt spuming-
um um afstöðu sína th íslenskra
íjölmiðla og samskipti sín við þá:
Hann kvaðst fylgjandi þeirri þróun
að fjölmiðlamar yrðu óháðir
stjómmálaflokkunum. En þeir
yrðu að vera sjálfum sér sam-
kvæmir í því efni. Alhr yrðu að
njóta jafnræðis. Það taldi hann að
stærsta dagblaöiö, Morgunblaðiö,
hefði ekki gert. Ekki færi th dæmis
mihi mála að einn thtekinn stjóm-
málamaður (þ.e. Jón Baldvin
Hannib'alsson) hefði notið algjörra
forréttinda á síðum blaðins í krafti
tengsla við annan ritstjórann.
Að vonum vöktu þessi ummæh
forsætisráðherra um Morgunblað-
iö mikla athygli og blaðiö svaraði
fyrir sig. Það er hins vegar athygl-
isvert að síðan hafa orðið htlar
umræður um máhð og er það
kannski lýsandi fyrir vissa kreppu
opinberrar umræðu í landinu.
Kannski var hér hreyft máli sem
er of viðkvæmt fyrir aha fjölmiðl-
ana. Þeir fáu sem létu í sér heyra
töldu að forsætisráðherra væri aö
kvarta yfir Morgunblaðinu og það
virðist einnig vera skhningur
Morgunblaðsins. En þá hafa þeir
ekki hlustað næghega vel. Orðrétt
sagði Davíð Oddsson nefnhega:
„Þetta er veruleiki sem menn búa
við og hafa ekki svona sérstakar
áhyggjur af, því að þetta er ákvörð-
un Morgunblaðsins og ef Morgun-
blaðið vill styðja einn tiltekinn
stjórnmálamann, þó hann sé ekki
í Sjálfstæðisflokknum, hefur blaðið
fullan rétt til þess.“
Hin nýja hlutdrægni
Ástæða er th að taka undir þessi
orð forsætisráðherra og leggja
áherslu á þau. Fjölmiðlar hafa full-
an rétt til að flytja hveijar þær
skoðanir sem ritstjómin vill koma
á framfæri og hampa hveijum þeim
manni sem henni er hugfólginn.
En það er engin ástæða th að láta
fjölmiðh komast upp með halda
þeirri ósönnu mynd að almenningi
að hann sé nokkurs konar símstöð
og annaö ekki. Morgunblaðið er að
sönnu yfirburða fréttamiðhl en það
em sofandi menn sem ekki veita
því athygh aö á sama tíma og þaö
sker á hin flokkspóhtísku tengsl
við Sjálfstæðisflokkinn er það aö
verða sjálfstætt þjóðfélagsafl með
afdráttarlausa stefnu í öllum höf-
uðmálum, stefnu sem með greini-
legum hætti Utar mjög oft frétta-
umfjöhun þess. Þeir sem eru sam-
mála ritstjórum Morgunblaðsins í
helstu málum njóta þess í frétta-
flutningi blaðsins. Hinir sem em
svo „óheppnir" að vera á öndverð-
um meiði gjalda þess. Sérstaklega
er þetta áberandi í sjávarútvegs-
málum þar sem blaðið er í næsta
sérkennhegri krossferð gegn svo-
köhuðum „sægreifum". En hlut-
drægnin er engan veginn bundin
við þann málaflokk. Það eru ekki
annað en óhehindi ef menn viður-
kenna þetta ekki og horfast í augu
við þetta.
Höfundur þessa pistils hefur í
tæpa tvo áratugi verið að meira eða
minna leyti viðriðinn blaða-
mennsku og annaðist m.a. í nokkur
misseri leiðaraskrif fyrir Morgun-
blaðið og þykist því geta dæmt um
þessi mál af nokkurri þekkingu.
Þótt hér sé bent á Morgunblaðið
sérstaklega að gefnu tilefni fer því
fjarri að hlutdrægni í nafni frjálsr-
ar og óháðrar blaðamennsku sé
bundin við það blað. Með einum
eða öðrum hætti verður shkra
vinnubragða vart á öUum fjölmiðl-
um, stundum með afar grófum
hætti. Sérstaða Morgunblaðsins
felst kannski í því að það er eins
og blaðið sé nánast tilbúið í fram-
boð í kosningum!
Það sem hér er sagt um Morgun-
blaðið og aðra fjölmiðla er ekki
sagt til að hneykslast, kvarta eða
áfeUast. Ég er einfaldlega að vekja
athygU á þeim veruleika sem viö
búum við á íslenskum fjölmiðla-
markaði. Það er beinlínis hættulegt
lýðræðislegum umræðum í land-
inu ef reynt er að breiða yfir þessar
staðreyndir eða koma í veg fyrir
umræður um þær.
DV vill vera fijálst og óháð dag-
blað sem lesendur geta treyst. Þetta
blað hefur ekki áhuga á því að vera
íghdi stjórnmálaflokks. Það er ekki
gefið út til að flytja þjóöinni sér-
stakan boðskap heldur til aö miðla
til lesenda viðburðum og skoðun-
um í þjóðfélaginu. En auðvitað ger-
um við okkur grein fyrir því að
fréttaskrif okkar Utast af því hveij-
ir hér starfa á hverjum tíma, hver
áhugamál þeirra eru, áherslur, lífs-
viðhorf, þekking og vanþekking,
sannfæring og hleypidómar. En th
þess að ahir þessir þættir taki ekki
af okkur völdin í daglegum störfum
viljum við horfast í augu við þá og
viðurkenna það sem ég kalla hina
hhðina á sjálfstæði fjölmiðlanna.
Aðhald lesenda mun vonandi halda
okkur við efnið og eftir því er ósk-
að.
Guðmundur Magnússon