Þjóðviljinn - 24.12.1954, Blaðsíða 20

■1
I
T.
l-.Ciíí - *
EKKERT er eins gamalt
og dagblaðið frá því i
gær. Dægurmálunum
skýtur upp í hraðstreymi tím-
ans, öðlast mikilvægi örslutta
.stund, og eru svo óðar komin
íram í ós sögunnar, — ef þau
berast þá svo langt. Líkt er
mm þá list, sem færist í fang
f.yrirbrigði líðandi stuiidar:
mikilvægi hennar er oft
skammært og sá broddur, sem
-' ar sárbitur í gær, er orðinrr
djór í dag. Þó eru til þeir
.rnenn, sem hafa horft svo
íránum sjónum á stundarat-
vjk samtíðar sinnar, skynjað
þau með slíkri dýpt, að dægur-
iiist þeirra á sér engan aldur. I
myndlistinni eru slíkir menn
til dæmis William Hogarth,
Francisco Goya og franski
snillingurinn Honoré Daumier.
skildir þar suðurfrá, og þegar
Honoré var á áttunda ári, af-
réð hann að flytjast búferlum
til Parísar og
iÉfV. leita andríki
sínu frægðar í
þeirri miklu höf-
uðborg listanna.
Þótt lítið sé vit-
að um Daumier-
fjijlskylduna hin
næstu árin, er
|| hitt víst, að
.__ heimilisfaðirinn
náði aldrei
þeirri frægð sem þarf til þess
að komast á prent. En hann
virðist hafa þverskallazt við
allan dóm þeirra, sem hafa
fyrir atvinnu að gera menn
fræga; hélt ótrauður áfram að
yrkja íyrir guð almáttugan og
sjálfan sig, og fluttist með fjöl-
og hugur hans helgast smám
saman einni ákveðinni braut.
Fáar ástir eru eins erfiðar
ungum og fátækum pilti og
þær, að trúlofast gyðju list-
anna. Hún krefst af mönnum
langrar vonargöngu og leggur
ekki heimanmund sinn á borð
fyrr en seint um síðir. Það varð
Daumier þó til happs, að hann
fann einn dag litla vinnustofu,
þar sem hann gat komizt að
sem lærlingur við steinprent.
Steinprent eða litógrafí var þá
mjög ný tækni í myndprentun,
en það lá i augum uppi að hún
mundi innan stundar leysa hina
gömlu koparstungugerð af
hólmi. Á verkstæði þessu vann
Daumier ein fjögur til fimm ár
og þjálfaði tækni sína svo, að
hann átti ekki jafningja sinn
á því sviði neinstaðar í álfunni.
73jönn Ck. 13‘jönn.ssoix:

HETJUR JÚLÍBYLTINGARINNAR rísa úr gröfum sínum og spyrja: Var paö fyrir petta, sem við fórn-
uðum lífinu? Myndina gerir Daumier í september 18 35 er stjórn Louis Filips heftir ritfrelsi blaöanna.
Þegar þeir kryfja mein sam-
- riðarinnar og nota birturt egg-
;árn háðsins að vopni, ristir
nolskurður þeirra i gegnum
i Idirnar. Viðfangsefni þeirra
• sr ekki Sir, Signor eða Mon-
sieur, módell 1777, 1808 eða
.848, heldur maðurinn, enda
pótt þeir klæði hann í föt sinn-
ar tízku.
Þegar Hogarth sýnir okkur
.-.ýríka spjátrunginn auglýsa
zndlega vesöld sína í smekk-
■vana bruðli, þegar Goya snýr
við kápu skinhelginnar og
sýnir okkur innhvérfuna, eða
þegar Daumier bregður sjálfs-
Jýgi borgarans við spésp.egil
sinn, finnast okkur skotspænir
háðsins vera hér og í dag. Ekki
’ egna þess, að þverbrestirnir
séu ennþá hinir sömu, eða þau
þjóðfélagsmein, sem valda
þeim, enn við líði, heldur vegna
hins, að myndir þeirra eru
:fyrst og fremst listaverk.
Honoré Daumier er fæddur í
‘Marseilles hinn 26. fébrúar árið'
1808. Faðir hans var glerskilrð-
rmaður að iðn, en fékkst við
:?káldskap. Heldur fannst hon-
«m hæfileikar sínír vera mis-
skyldu sína úr einu fátækra-
hverfi í annað verra.
Listhneigð gamla mannsins
takmarkaðist þó ekki við yrk-
ingar einar, því margan sunnu-
dag gekk hann með syni sínum
niður í Louvre, og loks réðist
hann í það stórræði að koma
honum á listskóla. Vegna fá-
tæktar rejmdist menntabraut-
in þó aðeins stutt blindgata,
og nú er Honoré komið fyrir
sem vikasveini í réttarsölum
dómhallarinnar á Ile de Cité.
Hann hefur eflaust lítið órað
fyrir þvi þá, að sú viðkynning
við hárkolluprúða hempufálka
réttvísinnar ætti eftir að verða
honum myndefni ævilangt, —
já, og gera dómhöllina í París
að samnefnara slíkra stofnana
í augum seinni alda.
En jafnvel réttvísin verður
að taka sér sumarfrí. Daumier
flytur sig þó aðeins um nokkur
spor og gerist aðstoðarmaður
eins þeirra mörgu bóksala, sem
flytja kassa sína niður á
Signubakka snemma morguns
á sumrum. En hanri eirir því
ekki lengi að láta bókelska
menn prútta við sig um nokk-
uí centime sóllangan daginu,
Samt sem áður höfðu enn ekki
komið frá hendi hans nein
sjálfstæð verk. Allt sem hann
gerir er undir nafni verkstæð-
isins’ myndir og auglýsingar í
blöð og bækur, — hann vinnur
því líkt og prentmyndasmiður
nú á dögum, að því viðbættu,
að hann gerir frummyndirnar
líka.
Árið 1830 var hin svonefnda
Júlíbylting gerð í París. Borg-
arastétt og alþýðá batt endi
á völd Bourbon-ættarinnar
gömlu og studdi Louis Filip,
„borgarakonunginn“, til valda.
Brátt kom þó fram, að hann'
hallaðist frekar á sveif með
íhaldsamasta hluta borgara-
stéttarinnar og aðlinum en
þeim, er ótrauðastir höfðu bar-
izt fyrir hann. Vinstrisinnaðir
borgarar og alþýða Frakklands
brýndist því til andstöðu við
stjórn hans, og varð brátt að
fullri heift, Sama árið er stofn-
að í París nýtt blað, La Carica-
ture (Skopmyndin), sem var í
hatramri stjómarandstöðu, og
hér bauðst Daumier verkefni.
Hann var þá 23 ára að aldri.
Ekki liafði hann gert margar
myndir fyrir La Caricature, er
hann langi armur réttvísinnar
greip um hendur hans. Hann
hafði gert mynd af Louis Filip,
sem hann nefndi „Gargantua".
Hún sýnir konunginn sitja í
stól, feitan og risavaxinn.
Franskur almenningur lætur
þurftarkaup sitt í körfur, og er
konungurinn mataður méð því,
en niður af honum gengur svo
framleiðslan: embættin, frið-
indin og heiðursmerkin handa
þeim ríku. Myndin vakti ódulda
athygli í París, og Daumier
varð að borga fyrir hana með
sex mánaða fangelsisvist í
Sainte- Pélagie, auk skaðabóta.
Þánnig hóf Daumier lista-
mánnsferil sinn.
Fangavistin varð þó aðeins
til þess að brýna honum vopn-
in. Hann teiknaði án afláts frá
morgni til kvöids, en gafst ekk-
ert tækifæri til þess að færa
myndir sínar á stein. f janúar
1833 losnar hann úr fangelsinu,
nærri 25 ára gamall, og tekur
nú aftur við starfi sínu hjá La
Caripature. Gerist nú fátt tíð-
inda næsta árið, enda var and-
spyrnan gegn stjóminni orðin
avo hörð, að henni fannst
hyggilegast að fara að öllu
með gát.
Það er ekki fyrr en á önd-
verðu næsta ári, sem upp úr
sýður. Atvinnuleysingjar í
einu af fátækrahverfum París-
ar gera uppþot, og sú saga
spyrst út, að það hafi verið
skotið á hermenn stjórnarinn-
ar úr einhverju húsi við Rúe
Transnonain. Nóttina éftir er
herflokkur sendur inri í hverf-
ið til þess a'ð hefria fyrir upp-
þotið, og verður sú hefnd með
hryllilegum hætti. Þeir ráðast
inn í eitt húsið við götuna.
meðan fólk var þar i fasta
svefni, og drepa flesta íbúa
þess, jafnt fullorðna sem börn
Síðar kom i ljós, að hús þetta
hafði verið valið af handahófi
einu.
Aðför þessi fyllti mæli heift-
arinnar í garð stjórnarinnar,' og
næsta kvöld kom La Caricature
út með mynd Daumiers á for-
síðu: Rue Transnonain, 15.
apríl 1834. Engin mynd sem
Daumier gerði fvrr eða síðar
vakti slíka athygli sem þessi
bitra ádeila. í nokkrar vikur
var nafn hans á hvers manns
vörum, og sagt hefur verið frá
þvi, að í byrjun þessarar ald-
• ar hafi enn mátt sjá myndina
límda upp á vegg í mörgum
vinnustað og verksmiðju t
París. Að sjálfsögðu var blaðið
gert upptækt þegar í stað.
Mynd þessi er ákaflega ein-
föld og hörð. Ef hún er borin
RUE TRANSNONAIN 15. APRÍL 1834. — Þessi bitra ádeila á moröin í Rue Transnonain
varð til pess að blaö Daumiers, La Caricature, var bannað fyrir fullt og állt.
saman við þær sem hann gerði
í fangelsinu árið áður, er mun-
urinn orðinn mikilL Þar fékkst
hann enn við ailskyns smáat-
riði og lýsti
flötinn jafnt.
Þessi er orðin
heilli og stærri,
mótunin óvæg-
ari og línan á-
kveðnar dreg-
in. Hún gefur
: J1 fyrirheit um
5 þá stórbrotnu
list Daumiers,
sem átti eftir
að þróast.
Það myndefni, sem Daum-
ier notaði einna ósparast þessi
árin voru ádeilur á dómstól-
J
ana, og komu minningar hans
úr réttarsölunum honum þar
að góðu gagni. Á einni þeirra
sjáum við töturbúinii af-
brotamann leiddan fyrir dóm-
ara, sem hallar sér feitur og
sællegur aftur á bak í hæg-
indastólnum og segir: „Þú
segist hafa verið hungrað-
ur! Ja, þvílík ástæða! Þetta
verð ég svangur á hverjum
degi, maður minn, og ekki
stel ég!“
Á annarri mynd sjáum við
borgara leiddan fyrir réttinn.
Hendur hans eru keyrðar aft-
ur á bak og bundið er fyrir
munninn, en dómarinn hallar
sér fram á púltið og glottir
með ránfuglsandliti. í bak-
grunni sér á málafærslumenn
og meðdcfrnara, líkt og þoku-
kenndar óheillavættir. Þeim
megin púltsins, sem að okkur
snýr, eru skálar réttvísinnar,
og ekki jafnar. Undir mynd-
inni stendur: Hinn ákærði hef-
ur orðið. Sárast af öllu svíður
þó Daumier, þegar fátækt og
umkomulaust fólk neyðist til
að leita á náðir þeirrar „rétt-
vísi“ sem miðar sannleikann
við „mannvirðingu“, — og
mannvirðinguna við þann
Átökin milli stjórnar Louis
Filips og alþýðu Parísar
hörðnuðu enn að mun sumarið
1835. Mönnum þótti aem
„borgarakonungurinn" hefði
gengið á bak allra þeirra heita.
sem voru grundvöllur Júlíbylt-
ingarinnar, og í september
„GARGANTUA". — Alpý&a Frakklands er blóðpínd með sköttum, sem fara i óseðj-
andi hít konungsins, en krnna .aftur út í gervi hárra embœtta, fríðinda og heiðurs-
merkja handa yfirstéttinni, Fyrir pessa mynd var Daumier dcemdur i sex mánaða.
fangelsi 30. ágúst l832„
kringlótta. Ekki hlífir hann
heldur þeirri lotningu, sem al- •
menningur ber fyrir þessum
hempuriddurum. Á einni mynd
sjáum við ungan og bísperrtan
slána, nýskrýddan málafærslu-
hempunni, ganga út úr réttar-
salnum á undan gömlum for-
eldrum sínum. Undir myndinni
stendur: „Að hugsa sér að son-
ur okkar skuli vera orðinn
málafærslumaður! Þvílíkur
heiður fyrir- fjölskylduna! Mér •
finnst bara, Adolf minn, að þú
ættir að ganga í búningnum
allan daginn!“
stofnað, Charivari, og Daumier..
gengur þegar í þjónustu þess.
En það kemur sjaldnar út ög
stendur varla undir greiðshtm,
svo að naumur fjárhagur
Daumiers þrengist nú enn.
Þeir sem bezt þekktu Daurn-
ier á þessum árum, svo sem
ÞRIÐJA FARRÝMIÐ (1856)
þetta ár v"7 svo hnúturinn rið-
inn á réttaskerðinguna með því
að fyrirskipa ritskoðun allra
blaða. Sama daginn og þau lög
ganga i gildi sendir Daumier
frá sér myndina „Þeir sem
féllu fyrir frelsið“. Hinar föllnu
hetjur Júlibyltingarinnar rísa
úr gröfum sínum og spyrja:
„Var það fyrir þetta, sem við
létum lífið?“ Nú líður ekki á
löngu þar til La Caricature er
bannað með öllu, skrifstofum
þess lokað og hald lagt á vél-
amar. Vopnin voru þó ekki
slíðruð að heldur. Nýtt blað er
Delacroix, Corot og skáldið
Daubigny, tala allir um það. að
framtíðardraumur hans h'afi.
verið að fá efni til þess : að
geta gefið sig óskiptan að því
að mála. Eins og hann-lifði nú,
várð hver dagur að. sjá fyrir
sér, — hver myrid haris í blað-
ið gaf nokkra franka, og það
varð að nægja, þar til hann
fékk greiðslu fyrir næstu mynd.
Mestan hluta ævi sinnar bjó
hann niður á Quai d’Anjou á
evjunni St. Louise í Signu, —•
aðeins spölkorn írá Notre Dame.
og dómhöllinni. íhúð hans vaí