Þjóðviljinn - 17.04.1977, Blaðsíða 5

Sunnudagur 17. aprfl 1977 ÞJÚÐVILJINN — StÐA 5
Hays: spáir 20.004 ár fram I tlm-
ann.
tsöld I Evrópu: punktallnan sýnir
hvert Isinn komst lengst.
Sumardagur fyrir 18.000 árum.
Þykk Isbreiða liggur yfir allri
Evrópu norðanverðri, yfir
Skandinaviu er hún3km. á þykkt.
Jökulröndin liggur um Suður-
England og Okrainu. Norðursjór
er frosinn. Svo mikið vatn er
bundið i Ishettunni, að hægt væri
að ganga þurrum fótum milli
Englands og Frakklands. A is-
lausum svæðum Miö-Evrópu er
kargur gróður: hreindýr og heim-
skautarefir freista gæfunnar i
frönsku Rivierunni. Þetta er á
miðri þeirri isöld sem hófst fyrir
75.000 árum og endaði fyrir 10.000
árum.
Kuldinn er vís
gestur
Visindamenn frá 17 háskólum
ýmissa landa hafa tekið höndum
saman i samstarfsáætlun sem
þeirkalla Climap. Þátttakendur I
Climap hafa unnið að þvi aö safna
saman sem itarlegustum upplýs-
ingum um veðurfar, heimshöf,
meginlönd, áhrif utan úr geimn-
um, til að reyna að gera sem heil-
legasta mynd af þróun veðurfars
á lengri tima — einkum með það
fyrir augum að komast að ástæð-
um fyrir þvi, að isaldir gengu yfir
jörðina Fyrrgreind lýsing á sið
ustu isöld i sinu mesta veldi er
byggð á þeirra gagnasöfnun.
Niðurstaða starfs þessara vis-
indamanna er meðal annars
þessi: A siðustu miljón ára hefur
ialdarveöurfar verið það sem
a.m.k. norðurhluti jarðar hefur
oftast átt við að búa. Hlýviðra-
skeið, eins og það sem við nú
búum við, eru aöeins hlé á milii
þeirra isalda sem eru hið „norm-
ala” veðurfar. Nokkrir þessara
sérfræðinga hafa komist að þeirri
niðurstöðu, að kulda- og hitaskeið
skiptist á og muni skiptast á i
framtiðinni, og að hægt sé aö
reikna lengd þessara skeiða út
allt eftir hreyfingu jarðar um
sólu.
Fyrri kenningar
Þar með telja þeir sig hafa
fundið lausn á vandamáli, sem
lengi hefur haldið vöku fyrir
mönnum, eða allt frá þvi menn
gerðu sér grein fyrir þvi fyrir
rúmri öld, aö hreyfingar isaldar-
jökuls hefðu haft firnaleg áhrif á
mótun landslags og þróun lifrlkis
og útbreiðslu mannflokka.
Tilgátuútskýringar á Isöldum
tóku oftastmið af þvi, að um eins-
konar stórslys i náttúrunni hefði
veriö að ræða.
Sumir sögðu sem svo: Líklega
minnkar öðru hvoru útgeislun
sóiar, eða þá að mikil ský geim-
ryks fara um sólkerfiö og draga
úr þeim varma sem jörðin fær,
eða kannski breytist sú braut sem
jörðin gengur umhverfis sólu.
Annar hópur fræðimanna leit-
ísal
aði að jarðneskum ástæðum fyrir
kuldaskeiðum. Kannski báru
breytingar á segulsviði jarðar
ábyrgð á kuldaskeiöunum, ef til
vill mikið magn af eldfjallaösku I
andrúmsloftinu, ef til vill mynd-
aðistof mikið af koltvisýringi yfir
heimshöfunum?
Enn aörir leituðu að orsök Is-
alda I höfunum, i hreyfiöflum
vinda og strauma, framskrið is-
hettu á Suðurpólnum gæti t.d. of-
kælt heimshöfin eða kannski gætu
frávik frá kerfi hafstrauma flutt
kalt djúpvatn upp á yfirborð
hafanna.
Margt bendir til þess, að flestar
þessar kenningar hafi eitthvað
sér til ágætis. En engin þeirra
virðistgeta ein sér útskýrt isalda-
fyrirbærið með fullnægjandi
hætti. Og allar nema ein láta þvi
ósvarað, hvers vegna isaldir og
varmaskeið skiptastá með reglu-
bundnum hætti.
Þrennskonar
hringrás
En þessi undantekning —
þ.e.a.s. kenningin um breytingar
á hreyfingu jarðar — gæti einnig
gert það mögulegt að leggja mat
á hugsanlega framtiðarþróun
veðurfars. Eða svo telja þrir sér-
fræðingar úr Climap-hópnum,
James D. Hays, John Imbrie og
Nicholas J. Stackleton. Þess-
Gáta
af eiiendum vettvangi
Þetta gæti verið Norður-Evrópa fyrir 18.000 árum — en það er reyndar
yfir.
Þær stafa af
breytingum
á ferli jarðar
umhverfis
sólu. Ný
ísöld fer nú
í hönd
vegna prófuðu þeir einmitt þetta
þróunarskeið á staðreyndum
jarðsögunnar.
Það var serbneskur
stjörnufræðingur, Milutin
Milankovic, sem bar þessa kenn-
ingu fram þegar fyrir seinni
heimsstyrjöld. Hann hafði reikn-
að það út, að þrennskonar hring-
rás væri á breytingum á hreyf-
ingum jarðar, og stjórnuðust
þessi ferli af samspili aðdráttar-
afls i sólkerfinu, og þó einkum af
áhrifum Júpiters, stærstu stjörnu
okkar sólkerfis.
A 93.000 ára fresti að meðaltali
breytist braut jaröar um sólu úr
ellipsu (eins og nú) i hring og svo
aftur i ellipsu. Þaö er einmitt þeg-
ar brautin er hringur — og þá fær
hún jafnan skammt af sólargeisl-
un yfir árið — aö búast má við is-
öld. Eftir þvi sem brautin er
meira ellipsulöguð eiga æ hlýrri
sumur auðveldara með að bræða
vetrarisinn.
A 41.000 ára fresti breytist
stefna jarömönduls á brautinni
umhverfis sólu og hefur sú breyt-
ing einnig áhrif á dreifingu sólar-
geislunar eftir árstiöum — þvi
krappara horn sem jarðmöndull-
inn myndar, þeim mun sterkara
verður sólskinið á noröurhluta
jarðar á sumrin og á suöurpólinn
á veturna.
A 21.000 ára fresti „skjögrar”
jarðmöndulinn auk þess rétt eins
og ás skopparakringlu — og hnik-
ast á þannig til árstíöarskipti.
Jarðfræðingurinn Hays, pró-
fessor við Columbiuháskólann i
New York og núverandi forstjóri
Climap hefur nú borið þessar
hringrásir saman við isaldir og
hlýindaskeið sl. 500.000 ár.
Það kemur þá reyndar i ljós, að
Grænland sem hér er horft
i stórum dráttum fylgja hita-
sveiflurnar eiiimitt þessum hátt-
bundnu breytingum á ferli jarðar.
Þaö samræmi er mjög hæpið að
rekja til tilviljunar, segja vis-
indamennirnir og telja sig hafa
fundiö aðalástæðuna fyrir þvi aö
isaldir ganga yfir.
Heimur
kólnandi fer
Hays og félagar hans, Imbre og
Shackleton, hafa með aðstoð
kenninga Milakovic lagt fram
sina næstu isaldarspá: næstu
20.000 árin mun kólna á norður-
hluta heims og jöklar stækka.
Vegna þess aö jarðbrautin hefur
nú þegar náð hámarks-,,lengd” i
ellipsuformi og mun aftur færast i
átt til hrings eins og á fyrri Isöld-
um.
Það er sem sagt langt i meiri-
háttar isöld. En lítilsháttar kóln-
un hefur hinar alvarlegustu af-
leiðingar miklu fyrr. Til dæmis
hefur meðalhitastig lækkað um
0,3 stig á sl. 30 árum og samt hef-
ur þessi litla breyting, sem svo
sýnist, þegar orðiö til þess aö
svæði undir is og snjó hafa stækk-
Framhald á bls. 22

U mhverfisverndar-
menn eru pólitískt afl
Það vakti allmíkla
athygli í bæjarstjórnar-
kosningum í Frakklandi á
dögunum, hve góðar
undirtektir listar um-
hverfisverndarmanna
fengu. Fylgi þeirra
reyndist einkum mikið i
Paris og umhverfi, eða
um 10% atkvæða í fyrri
umferð. I mörgum tilvik-
um urðu þessi atkvæði
svo dýrmæt viðbót við
vinstri fylkinguna í seinni
umferð.
•
Umhverfisverndarmenn eru
úr ýmsum hreyfingum,
„Vinstrifræöisamtökin”, „Vinir
jarðar” eða „Félag þeirra sem
nota almenningsfarartæki”.
Þeir andæfa bilamergðinni,
mengun, kjarnorkuverum, og
hnignun gróðurs i borgum og
bæjum. Þeir hafa vakiö það
mikla athygli, að jafnt vinstri
flokkar sem hægri lögöu mikla
áherslu á að sanna það fyrir
kjósendum að þeir væru einnig
menn gróöursog trjáa. Eða eins
og einn af umhverfisverndar-
mönnum sagði: Viö höfum neytt
flokkana til að taka upp hluta af
stefnuskrá okkar, og erum þvi
mjög glaðir.
Umhverfisverndarmenn
höfðu I Parisarhverfum helm-
ingi meira fylgi en þeir hópar
sem einu nafni kallast „ysta
vinstriö”.
Götuleikhús umhverfisverndarmanna IParls: flokkarnir neyddust
til að taka tillit til okkar.