Þjóðviljinn - 17.04.1977, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. aprn 1977
Reynslan af fyrstu sjónvarpskynslóðunum:
SJÓNVARPIÐ
ER FÍKNILYF!
• Viðbrögð við sjónvarpi
eru nokkuð svipuð í flest-
um löndum. Fyrst fagna
menn þessu þægilega tæki
sem á að vera svo
skemmtilegt og fræðandi.
Og þægilegt. En síðan
renna á menn tvær grímur.
Sjónvarp er mjög áhrifa-
mikill fjölmiðill/ og fljót-
lega kemur að því, að
einhver þessara áhrifa eru
talin mjög hæpin. Beinlínis
skaðleg.
bá byrjar barátta á mörgum
vígstöövum fyrir betra sjónvarpi
eins og þaö heitir. Margir hafa
lagt út i þann slag i sjónvarps-
veldinu reynslurika, Bandarikj-
unum. Athuganir á bókstaflega
öllum þjóðfélagsfyrirbærum hafa
fyrr eða siðar leitt til þess að
menn hafa bent á sjónvarpið
segjandi: Það á sökina. Eða er
a.m.k meðsekt.
Sérstök alrikisnefnd hefur
fjallaö um það, hvernig kynþátta-
fordómar hafa endurspeglast á
skerminum. Mörg bindi hafa
verið gefin út um ofbeldi i sjón-
varpi og áhrif þess, og borgara-
nefndir hafa gefið út sina „svörtu
lista” yfir þá auglýsendur sem
mestan djöfulskap hafa i dagskrá
sem þeir kaupa. Kvennasamtök
hafa unniö að þvi að fá breytta
mynd af konum inn i sjónvarpið.
Almenningssamtök um barna-
dagskrár hafa komið þvi til
leiðar, að helgarmorgna sé
eitthvaö annað sýnt en eintómur
teiknimyndahasar og svo, að
degið sé úr magni auglýsinga i
barnatimum. Með sérstöku átaki
hefur veriö unnið að þvi, að koma
upp nokkrum gæðadagskrám, t.d.
Sesame Street fyrir börn.
Magnið
er háskalegt
Enginn hefur neitað þvi, aö þaö
skiptir máli hvernig sjónvarps-
dagskrá er saman sett. En nýlega
er út komið rit sem staðhæfir, að
hve mikið sem það tjón kunni að
vera sem stafi af sjálfu innihaldi
dagskránna, þá sé þaö litiö miöað
við skaösemi þess að horfa á hvað
sem er i sjónvarpi. Höfundur rits
þessa heitir Marie Winn og rit
hennar „The Plug-In Drug”
(Viking).
Samkvæmt riti þessu er sjón-
varpið „innstungufiknilyf”. Það
breytir vitund okkar. Það
þurrkar út hinn raunverulega
heim. bað er vanabindandi.
Notendur eiga i erfiðleikum með
að hafa hemil á neyslunni. Mikil
notkun sjónvarps getur leitt til
þreytu, höfuðverks og ælandi
barna. Og foreldrar gefa börnum
sinum inn sjónvarp í svipuðu
skyni að byrla mætti þeim áfengi
eða róandi lyf: til að skapa for-
eldrunum það ástand, að börnin
geri sér að góðu óeðlilegt ástand
þagnar og athafnaleysis.
Og eins og önnur eiturlyf hefur
sjónvarpið hinar hörmulegustu
persónulegu og félagslegu
afleiöingar.
- Þungt haldnir gláparar —
einnig þeir sem horfa á þroskandi
dagskrár eins og Sesame Street —
eru seinni til skilnings en þeir
sem litið horfa á sjóvarp. Eftir að
fyrsta sjónvarpskynslóðin
byrjaöi að taka próf i framhalds-
skólum nokkru eftir 1964 hefur
oröaforða og yfirleitt valdi yngri
kynslóðarinnar á máli og
tjáningu fariö hrakandi. Til eru
þeir menntafrömuðir sem hrópa i
örvæntingu: Ekki veit ég hvað
væri hægt að gera til að hressa
upp á skriftarkunnáttu nema ef
það væri að henda öllum sjón-
varpstækjum.
Til að barn geti skiliö sjálft sig,
þarf það að taka virkan þátt i
samskiptum innan fjöl-
skyldunnar. Sjálfstæöi þroskast
best ef ýtt er undir andlegan
þroska með þvf að barnið gerir
hluti sjálft en horfir ekki aðeins á.
En á þessum sviðum sem öðrum,
segir Marie Winn, er glápiö
hindrun á þroskaferli barna —
sálrænum, félagslegum, likam-
legum. Og þá skiptir ekki höfuð-
máli hvort horft er á Sesame
Street eða Tarzan og Skipper
Skræk. Ef að barn hefur ekki eða
gefur sér ekki timatil að leika sér
vegna sjónvarps, þá getur það
seinna á ævinni ekki siður orðið til
aö stuðla að ofbeldishneigö en
slagsmálamyndirnar sjálfar,
sem glápt er á.
Fáir lœknast
Sjónvarpið deyfir allt næmi og
skapar tilhneigingu til aö hrinda
frá sér afleiöingum af þvi sem
maöur gerir. Það ýtir undir það,
aö iönir gláparar hafi rangar
hugmyndir um heiminn i kring
(hvert sem menntunarstig þeirra
annars er) — til dæmis gefur það
ranga hugmynd um þaö, hve
liklegt það er að maður verði
fyrir ofbeldi. Að lokum er svo
sérstaklega til þess tekið; að
sjónvarp stuðli að mjög fátæk-
legu fjölskyldulifi, gott ef ekki
upplausn f jölskyldunnar.
Sjónvarp skilur mönnum eftir
minni tima til að tala um daglega
reynslu og fjölskyldumál, minni
tima fyrir fjölskyldusiði ýmis-
konar, það breytir matmáls-
timum og verður sjálft að helsta
umræðuefninu.
Innstungueitrið er svo öflugt,
að foreldrar, sem ekki mundu
eiga i neinum erfiðleikum með að
fá börn sin til að hætta að leika
sér aö eggjárnum, virðast ófærir
um að skera niður sjónvarpsgláp-
ið. Aðeins örfáar fjölskyldur
læknast af þessum fiknimiðli. bað
eru þá helst fjölskyldur sem
missa tæki sitt um tima (vegna
langs fris, ferðalags erlendis,
vegna þess að loftnetið eyði-
leggst). Það gerist stundum, að
fjölskyldum, sem fyrir þessu
verða, geðjast svo vel að hinu
nýja sambýlismynstri sem kem-
ur i stað tækisins, að þær halda
þvi áfram.
Marie Winn vonar sjálf að bók
sin hafi mikil áhrif. Hún lætur sér
meira að segja til hugar koma, að
bundið verði i lög, að hverri
útsendingu skuli fylgja tilkynning
um hugsanleg skaðleg áhrif sjón-
varps — rétt eins og nú á að lima
á sigarettupakka.
(áb byggði á Guardian)
Unt forsendur skoðana
Fyrir röskum mánuði birtist
leiðari I Alþýöublaöinu, sem
snerist um nokkrar vangaveltur
ritstjórans um Evrópukomm-
únisma sem svo er nefndur,
nánar tiltekiö kommúnista-
flokka ítalfu, Spánar og Frakk-
lands. Eins og verða vill kom
tilgangur leiöarans fram I sið-
ustu setningu hans, sem var
svona: „En þaö hefur kannski
vakiö athygli einhverra, að hið
Islenska Alþýðubandalag er
haröara I afstööunni til Efna-
hagsbandalagsins og NATO en
ftalskir og spænskir kommún-
istar, sem hafa slitið tengslin
viö Moskvu” . Þetta sýnist til-
tölulega hóflega orðað
(„kannski vakið athygli ein-
hverra”) en dylgjurnar eru i
þeim sama anda og Morgun-
blaðið hefur haldið upp i póli-
tlskri umræðu íslenskri: Sá sem
er á móti Nato hann skal heita
sérstakur vinur rússa. Onnur
rök málsins skulu hunsuð. Með-
al annars þau, að það sé ekki
nema eölilegt að flokkur I mjög
smáu samfélagi hafi þyngri
áhyggjur jafnt af erlendum her-
stöövum sem erlendri fjárfest-
ingu en verklýðsflokkar I lönd-
um sem hafa um 50 miljónir
Ibúa, i löndum þar sem and-
stæöur I samféiaginu eru allar
miklu hrikalegri.en hér á norð-
urslóðum, og raða þannig upp
brýnustu verkefnum með nokk-
uð öðrum hætti en við eigum að
venjast.
Innræti ungkrata
En því er nú minnst á þennan
fimm vikna gamla leiðara, að I
sl. viku þurfti einmitt ritstjóri
Alþýöublaðsins að taka upp
hanskann fyrir rétt ungra
jafnaðarmanna til að vera and-
vfgir herstöðvum og Nato á eig-
in forsendum án þess að reynt
sé að ger’a þá ’ að s’érlega
skuggalegum úlfum i lamba-
kofa lýöræðisins. briðjudaginn
5. april segir ritstjórinná þá
leið, að það fari ekki dult að ekki
séu allir Alþýðuflokksmenn
sammála um varnarmál svo-
nefnd, en helst vilji flokkurinn
(skv. samþykktum) að herinn
fari héðan og ungir kratar verði
ekki kommúnistar þótt þeir vilji
að það gerist strax. Tilefni
þessa leiðara var Reykjavikur-
bréf á Pálmasunnudag, sem
fjallar allt um hinar skelfilegu
skoðanir ungkrata á utanrlkis-
málum: þær eru blátt áfram
raktar til þess, að „kommúnist-
ar séu að koma sér upp sér-
stakri deild I Alþýðuflokkin-
um”.
Sunnudagspistill
Að hella vatni á myllur
Viö höfum oftar en ekki haldið
þvl fram hér I Þjóöviljanum, aö
aöferðir Morgunblaðsins og
Prövdu I Moskvu væru einkar
svipaðar. Það dæmi sem hér um
ræöir minnir einmitt mjög ræki-
lega á þann skyldleika. í meira
en 30 ár hefur Morgunblaðíö
fylgt mjög rækilega eftir sem
þeim málflutningi, að enginn ís-
lendingur fái að vera andvigur
bandariskum herstöövum eöa
Nato, nema á þeirri forsendu að
hann sé kommúnisti eöa með
einhverjum hætti handbendi
rússa. Þaö væri tiltölulega ein-
falt mál að koma með langan
lista yfir þá menn sem Morgun-
blaöið hefur hamast gegn fyrir
stærri eða smærri frávik frá
hinni bandarisku stefnu Sjálf-
stæöisflokksins I utanrikismál-
um: Allt frá Sigurbirni Einars-
syni, nú biskupi, og nokkrum
helstu prófessorum Háskólans
til Þórarins timaritstjóra og
ungkratanna á SUJ-siðunni nú
— allir hafa þeir verið moskvu-
agentar, handbendi rússa, hallir
undir rússa, kommúnistadeild.
Alveg með sama hætti, að
Pravda og skyld blöð taka það
ekki mál að nokkur maður taki
þátt i pólitisku andófi I Sovét-
rikjunum á öðrum forsendum
en þeim að sá hinn sami gangi
erinda heimsauðvaldsins. Allir
andófsmenn — kristnir, gyðing-
ar, líberalir, marxistar, rit-
skoðaðir höfundar bóka — allir
eru þeir útsendarar heims-
valdasinna, hjálparkokkar
vestrænna herforingjaráða, all-
ir hella þeir vatni á myllur
afturhaldsins, eins og það heitir.
Tilgangurinn er i báðum tilvik-
um hinn sami: að koma með
grýluhrellingum i veg fyrir
raunverulega umræöu um mikil
og brýn vandamál: lýðréttindi i
eftirbyltingarþjóðfélagi þar,
hér stöðu og framtið litils þjóð-
félags, möguleika þess til raun-
verulegs fullyeldis.
Þvi miöur hefur Morgunblaö-
inu helst til lengi haldist uppi að
beita þessari aöferð hins
„svarta áróðurs” — meöal ann-
ars af þvi, að önnur málgögn
hafa oftar en ekki tekið undir
hana, beint og óbeint.
Samt sýnist svo, aö galdra-
söngur þessi hafi á undanförn-
um árum sett nokkuö ofan I is-
lenskri pólitiskri umræöu, menn
grípa til hans sjaldnar og af
nokkru meiri feimni en áður, að
minnsta kosti þeir, sem ekki eru
innlyksa I Morgunblaðshöllinni.
En það er margt ógert enn og
mikil nauðsyn að halda áfram á
þessari braut til aö hrollvekjan
hrekjist út i enn þrengri horn, en
skynsemi og nokkurnveginn ær-
leg málsmeðferð fái eftir þvi
skárri sæti á islensku málþingi.
Þaö færi vel á þvl, ef taugastrið-
ið út af innræti ungra krata yrði
enn ein jákvæð lexia i þessari
þróun.
A.B.
Arna Bergmann