Þjóðviljinn - 03.05.1978, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 3. mai 1978. ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 7
JHættan á mállýskum eftir stéttum er því minni
............................
sem talin er vafasöm
Um málpólitík
NU hafa gerst nokkur um-
skipti i þeirri umræðu sem geis-
að hefur hér á landi i nokkur ár
um stafsetningu og málleg efni.
Eftir að hafa hamast lengi út af
einum bókstaf eru menn nú
farnir að snUa sér að hlutum
sem meira máli skipta.
Það sem virðist hafa stjórnað
þeim veðrabrigðum sem orðið
hafa er þingsályktunartillaga
um móðurmálskennslu i fjöl-
miðlum. Hafa verið ritaðar
a.m.k. fjórar greinar i Þjóðvilj-
ann og einn leiðari i Timann.
Þeir sem skrifa i Þjóðviljann
eru Stefán Karlsson, Gfsli Páls-
son, Aðalsteinn Daviðsson og nU
siðast Halldór Laxness. Auk
þessara blaðaskrifa hefur verið
háður einn af þessum dæma-
lausu umræðuþáttum i sjón-
varpi. *
Gisli Pálsson lætur i ljós
áhyggjur af þvi að málvernd
muni leiða til munar á stétta-
mállýskum. Aðalsteinn mót-
mælir harðlega. Ég skil fræði-
legar.forsendur fyrir áhyggjum
Gisla. Það er, fræðilega séð,
hætta á þvi að málrækt skilji
einhverja Ut undan, sem svo
verður hneykslast á og verða þá
utangarðsmenn meiri en þeir
annars hefðu orðið. Gisli óttast
að það muni fara eftir stéttum.
Aðalsteinn bendir hins vegar á
að fremur hafi hingað til verið
snobbað niður á við i málvernd,
þannig að mál alþýðu og verka-
lýðs hafi siður en svo verið snið-
gengið. Og enn er sem betur fer
langtí land að nokkur maður liti
niður á verkamann vegna mál-
farshans. Það er miklu frekar
að andlausir skriffinnar, sem
sumir teljast til svokallaðra
menntamanna, teljist aumk-
unarverðir.
Ég held að það sé of snemmt
að gera þvi skóna að hér á landi
séu að mótast stéttamállýskur.
Svo er aðallega fyrir að þakka
þeirri menningarlegu samstöðu
sem rikt hefur hingað til meðal
meginþorra landsmanna og þvi
að islensk menning hefur átt
sterkar rætur meðal alþýðunn-
ar. Hins vegar er aldrei að vita
nema eitthvað likt þvi sem Gisli
óttast geti átt eftir að gerast sið-
ar meir.
Mér sýnist, að ef nU á timum
sé hægt að tala um mállysku-
mun sem fari eftir þjóðfélags-
hópum, þá hljóti sá munur að
vera kynslóðamunur. Ég hef
það á tilfinningunni, frekar en
ég geti sýnt fram á það með
traustum rökum, að oft sé
munur á þvi máli og þeirri mál-
tilfinningu sem foreldrar og
börn þeirra hafa rétt ótrúlega
mikill. Ef þetta er satt, er ekki
vandi að benda á aðstæður sem
mætti tengja þessu: A
örskömmum tima hafa orðið
geysilegar breytingar á lifsskil-
yrðum manna hér, það um-
hverfi sem mótar fólk nú er ger-
ólikt þvi sem mótaði eldri kyn-
slóðir. Kynslóðir talast minna
við en áður var, og börn læra
ekki mál sitt af fullorðnum i
sama mæli og áður, þau smiða
þetta meira i samvinnu við
íélaga sina. Við þetta bætist að
mörg þau gildi sem áður voru
viðtekin eru nú ekki lengur i
tisku. Menn eru ekki eins
rómantiskir og þeir voru á tim-
um Jónasar Hallgrímssonar eða
á vordögum ungmennafélaga og
lita ekki eins mikið til fortiðar
og áður tiðkaðist. Þess vegna
finnst mönnum minni ástæða nú
en áður að temja sér fornar
dyggðir i mállegum efnum.
Þetta er tiðarandinn, sem
börnin skynja, og þýðir litið
fyrir kennara að reyna að hlýða
börnum yfir beygingar orðanna
læknir og hellir. Börnin telja sér
ekki koma það við hvermg orð
beygðust i fornu máli.
Það er gegn þessu kynslóða-
bili sem þingsályktunartillög-
unnier stefnt,held ég, þótt ekki
hafi flytjendur hennar látið
fylgja mjög glögga greiningu a'
vandanum sem við er að etja.
Margir sjá það, eða finna á sér,
að einhverjar blikur séu á tofti
og vilja gera eitthvaö. Vandinn
er bara hvað á að gera. Þegar
að þvi kemur að ræða i smá-
atriðum hvers sé þörf, þá gapir
hver framan í annan, talar
kannski um að laga þurfi fram-
burð eða „lestrarlag” manna.
Hvað er þá athugavert við
framburð manna? Eru þeir
kannski hættir að skilja hver
annan?
Hér er án efa komið við við-
kvæmasta blettinn. Eins og
Stefán Karlsson benti á i grein
sinni, vantar greiningu á vand-
anum sem við er að etja. Fyrr á
þessari öld gerðist mjög merki-
legur hlutur i sögu islensks
máls. Ráðist var gegn málnýj-
ung, sem bólaði á víðs vegar um
land, svokölluðu flámæli (sem
sumir kölluðu hljóðvillu) með
þeim afleiðingum að þessarar
nýjungar heyrir ekki stað nema
i máli einstaka eldri manna,
Baráttan gegn þessu varð
möguleg fyrst og fremst fyrir
það að glöggir menn höfðu
komið auga á drauginn og gátu
bent öðrum á hvar hann leynd-
ist. NU er það hins vegar svo, að
gleggstu menn finna einungis
fyrir draugnum, en tekst ekki að
henda reiður á honum, enda er
hann miklu stærri nú en hann
var á dögum baráttunnar gegn
flámælinu.
Sé það fjarri mér að gerast
spámaður, en ekki kæmi mér
það á óvart, ef ég fengið tæki-
færi til þes að glugga i islenska
málsögubók árið 2100, að af
henni mætti lesa, að örasta
breytingatimabil i sögu is-
lenskrar tungu hefði verið
tuttugastaöldin. Ég held,að hér
séu á ferðinni breytingar á öllu
hinu islenska málkerfi meira og
minna. Kennarar finna að það
verður æ erfiðara að kenna
hefðbundna málfræði þannig að
menn séut.a.m.spurðir Ut Ur um
beygingu. fágætra orða, og si-
fellt er horfið meira að þvi að
kenna bókmenntir og tUlka frá
sjónarmiði félagslegrar og bók-
menntalegrar hugmynda- og
hugtakafræði. Menn hafa þann-
ig með nokkru móti gefist upp
við hefðbundna málfræði-
kennslu. Uppgjöf þessi er næsta
eðlileg, þvi kennarar hafa ekki
fengið þann grundvöll i mennt-
un sinni að þeir geti haldið uppi
þeirri málfæðikennslu sem
skilieinhverjum árangri og geti
falliö i sæmilegan jarðveg hjá
skólaæskunni. Þetta er að sjálf-
sögðu angi af þvi meginmeini,
að menn skilja ekki vandann til
fullnustu, þvi þekking manna á
islensku nUtimamáli er i mol-
um.
Ég geri ráð fyrir að flestir
hérlendir menn séu sammála
um það að æskilegt sé að sporna
við of miklum breytingum á
tungu okkar. Ef breytingar
verða mikl'ar og snöggar, er
hætta á að samhengið i islenskri
menningu rofni. An sambands
við fortiðina er ég hræddur um
að islensk nUtimamenning verði
harla óbeysin. En eigi að vera
hægt að sporna við þeirri hættu
sem virðist vera á ferðinni, er
nauðsynlegt að stórefla rann-
sóknir á islensku nútiðarmáli,
þannig að hægt sé að fremja
sem nákvæmasta „sjúkdóms-
greiningu”. Slik athugun á is-
lensku nútiðarmáli þyrfti að
hafa á sér snið rannsóknarverk-
efnis þar sem margir sérfróðir
menn tækju höndum saman.
Helst ætti þetta verk að vera
unnið á vegum Háskóla Islands,
e.t.v. i nafni sérstakrar rann-
sóknarstofnunar, sem ynni með
skipulögðum hætti upplýsingar
úr viðtækrikönnun. Þessar upp-
lýsingar væri svo hægt að leggja
tilgrundvallarbetri málkennslu
sem lið i baráttu gegn of mikl-
um málbreytingum.
Svo ég víki i lokin aftur að ótt-
anum við það að málvöndunar-
barátta geti leitt til mállýsku-
munar eftir stéttum, þá er hætt-
an á sliku minni sem betri er
skilningurinn á eðli þeirrar
málþróunar sem berjast á gegn,
og að s jálfsögðu verður að gæta
meðalhófs i baráttunni, ekki má
halda of fast i afturhaldstaum-
ana. Ef barist er fyrir of fornfá-
legu og torskildu málkerfi getur
það leitt beint til óbrúanlegs
klofnings milli þeirra sem hafa
tök á þvi að tileinka sér kerfið
og hinna sem ekki hafa það.
ATHS.
Grein þessi var skrifuð áður
en ég læsi dagskrárgrein Lofts
Guttormssonar, sem birtist i
Þjóðviljanum 19. april, en hon-
um er ég að mörgu leyti sam-
mála, eins og menn sjá.
Vilborg Haröardóttir:
Hiö opinbera sjái fólki
fyrir íeiguhúsnæði
Vilborg Harðardóttir mælti i
siöustu viku fyrir tillögu sem hún
flytur ásamt Hclga Seljan um
húsnæðismál. Hér á eftir fer ræða
Vilborgar i meginatriðum:
Losa húsnæöismál
undan braski
„Fyrsti flm. frv. hefur þegar
gert allýtarlega grein fyrir þvi og
hef ég ekki mörgu þar við að
bæta. Ég vil þó leggja áherslu á,
að það er löngu orðið timabært að
losa húsnæðismál á Islandi undan
þvi braski og gróðabralli sem
einkennt hefur framkvæmd
þeirra, og viðurkenna þá frum-
þörf fólks að hafa þak yfir höfuðið
sem félagslegt Urlausnarefni eins
og raunar hefur verið gert að
nokkru með lögum um verka-
mannabUstaði og um leiguibUðir
sveitarfélaga.
En það er þó langt frá þvi að
nóg sé að gert.
Verkalýðssamtökin hafa sýnt i
verki vilja sinn til að vinna að
þessum málum með að berjast
fyrir og fá tekin ákvæði varðandi
þau inni kjarasamninga, en áður
en nokkur viðhlitandi lausn fáist
þar, að styrkja þá starfsemi og
stórefla einsog þessi tillaga
stefnir raunar að.
Ekkert sáluhjálpar-
atriöi að menn
eignist húsnæöi
Ég vil taka það sérstaklega
fram að það er Alþýðubandalags-
mönnum og þar á meöal okkur
sem stöndum að þessari tillögu
siður en svo nokkurt sáluhjálpar-
atriði, að allir eignist eigið
hUsnæði, jafnvel þótt þeir hefðu
bolmagn til en raunar er það
staðreynd að margir hafa ekki og
munu ekki hafa nokkur tök á þvi
þótt þeir vildu. Vart þarf að lýsa
þvi öryggisleysi sem leigjendur
bUa við einsog nU er, meðan
margir hUseigendur misnota að-
stöðu sina svosem kostur er og
okra á hUsaleigunni án þess að
leigjendur komi nokkrum vörn-
um við, — enda enginn hUsaleigu-
lög i gildi til varnar.
Ég þekki mörg dæmi þess, ma.
af sjálfri mér sem leigjanda, að
fólk greiðir i hUsaleigu mun hærri
upphæð en það fær kvittun fyrir
eða gefin er upp. Þetta geta hUs-
eigendur heimtað i skjóli þess að
fólk er tilneytt að hafa þak yfir.
höfuðið — nánast hvað sem það
kostar, og einnig vegna hins, að
ekki er skylt að gefa hUsaleigu
upp til skatts.
Iðulega er fólki sagt upp
hUsnæöi fyrirvaralaust eða litið
og það getur orðið býsna stór
kostnaðarliður ef fólk þarf oft aö
flytja.
Leigjendur eru þannig alger-
lega varnarlausir og þvi ber að
fagna að leigjendur hér i Reykja-
vik og nágrenni eru nú að vakna
til meðvitundar um hver máttur
getur verið að samstöðunni og
hafa stofnað með sér samtök til
að berjast fyrir hagsmunum sin-
um og réttindum.
Sveitarfélög sjái
fyrir leiguhúsnæði
En þá fýrst verður réttur
leigjenda raunverulega tryggður,
að annað hvort riki eða bæjar- og
sveitarfélög sjái þeim sem þess
æskja fyrir leiguhúsnæði með
viðráðanlegum kjörum. — Það er
félagslegt framtiðarmarkmið
ásamt þeirri stefnu sem þetta
frumvarp miðar örlitið i áttina til,
þe. að þeim sem þess óska gefist
kostur á að eignast með skilorðs-
bundnum ráðstöfunarrétti ibúðir
sem byggingafélög almennings
eða opinberir aðilar reisa á
félagslegum grundvelli með til-
styrk opinbers lánakerfis. Að þvi
stefna lögin um verkamannabU-
staði og um leiguibUðabyggingar
sveitarfélaga.
Þótt það sé ekki sett fram i þessu
frv. vil ég leyfa mér aö nefna sem
Vilborg Harðardóttir:
annað markmið að færa
fasteignasölu og hUsnæðismiðlun
á hendur opinberra aðila um leið
og girt verði fyrir lóðabrask með
að færa lóðir og væntanlega bygg-
ingasvæði alfara undir eignar-
hald bæjar- og sveitarfélaga.
A sama tima þyrfti að gera
skipulegt átak fil að lækka
hUsnæðiskostnað, t,d. með fjölda-
framleiðslu hUsa og hUshluta.
Ennfremur að leitast við að finna
hUsagerðir sem hæfa sem best
islenskum aðstæðum og á ég þá
við bæði veðurfar og sambUðar-
háttu, um leið og reynt væri þó að
forðast bæði einhæfni og óþarfa
iburö.
Eins og mál standa nU er aðal-
atriði þó að auðvelda fólki að
komast yfir hóflega ibUð með sem
hagfelldustum hætti, hvort sem
er með þvi aö auövelda þvi að
eignast hana eða auka
möguleikana á að fá leiguhUsnæði
þar sem leigukjörin séu undir
eftirliti einsog ætti að gilda um
ibUðir sem bæjar- og sveitarfélög
leigja Ut.
Að þessu tvennu miðar þetta
framlagða frumvarp”.
Bann viö erlendum
fjárstudningi við
islenska flokka:
Verdur málid
tafið i
nedri deild?
A fundi efri deildar s.l. laugar-
dag var samþykkt frumvarp um
bann við fjárhagslegum stuðningi
erlcndra aðila við islenska stjórn-
málaflokka. Var frumvarpið sið-
an sent neðri deild til umfjöllun-
ar. Þar eð þingslit verða liklega
um næstu helgi er ekki ljóst hvort
frumvarpið verður nú að lögum,
en liklega inunu andstæðingar
þess reyna að telfja framgang
þess i neðri deild.
Við atkvæðagreiðslu um frum-
varpið i efri deild var frumvarpið
samþykkt með 13 atkvæðum gegn
1, en 2 greiddu ekki atkvæði og 4
voru fjarverandi. Bragi Sigur-
jónsson (varam. Eggerts G. Þor-
steinssonar) greiddi atkvæði
gegn frumvarpinu, en Albert
Guðmundsson og Einar AgUsts-
son greiddu ekki atkvæöi.
Auglýsinga
símiirn er
81333
UOBWUINN