Þjóðviljinn - 18.02.1979, Blaðsíða 11

Sunnudagur 18. febrúar 1979 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
Þóroddur Guðmundsson:
FYRIR STRIÐ
Um ljóðabók Erlendar Jónssonar
Þegar ný kvæðabók
kemur i mínar hendun
verð ég jafnan feginn og
les hana í einni lotu. Síðan
legg ég bókina til hliðar, en
les hana aftur, ef hún hef-
ur eitthvað orkað á mig við
fyrsta lestur, og þá eftir
dálítinn tíma. Loks kryf ég
hana til mergjar, þegar frá
líður, ef mér þykir hún
þess verð. Þannig fór um
þessa nýju bók Erlends
Jónssonar.
Bókin skiptist i þrjá kafla:
Barnaskapur fyrir strlð, Alvaran
fyrir strfð og Norðurrútan ’39.
Allir fundust mér þessir kaflar
auöskildir og eiga við migerindi.
Mér fannst bókin hefjast likt og
ferðasaga yfir heiði, dálitið lang-
dregin fyrst, en svo var hert á
göngunni, eins og ferðamaðurinn
þyrfti að ná háttum I taeka tiö.
Ég sagði, að ljóðin væru auð-
skilin. Þau eru einföld aö hugsun
og gerð og þvi ólik flestum nú-
timaskáldskap, sem viða er tyrf-
inn og óaðgengilegur. Ég sagöi
lika, aö þau heföu átt við mig er-
indi, og ég ætla að skýra það ofur-
litið nánar. Það veröur bezt gert
með þvi aö fjalla um kafla bókar-
innar hvern fyrir sig og siðan
sameiginlega.
Fyrsti hluti bókarinnar er meir
en þriðjungur hennar að vöxtum,
25 blaðsiður, annar hlutinn 17 siö-
ur og sá þriðji 13. I fyrsta hlutan-
um er bernskuárunum lýst, eins
og nafnið bendir til. Það er ung-
æðisleg skilgreining. Svo segir i
kvæðinu Draumalönd:
Ég ætla að verða bilstjóri.
Ég ætla að keyra boddlbil,
smala fólki á héraðsmót
og aka fullur heim
um miðja nótt
með aðra höndina utan um stelpu,
hina á stýrinu.
En honum svarar kona á svörtu
pilsi. Hún segir svo meðal ann-
ars:
„Vertu bara bóndi,
það er miklu betra en vera
verkamaður I kaupstað.
i Reykjavlk býr fólkið
i kjöllurum,
étur fisk og sætsúpu,
deyr úr tæringu.”
Viöhorfin eiga eftir að breytast
Heimurinn kallar á drenginn há
um róm. Fáeinum blaðsíöum slð
ar birtist kvæðið A liðandi stund
Þaö hefst meö þessum ljóðlínum
sem eru allt annars eðlis:
Sigurður Einarsson les
erlendar fréttir.
Stofan fyllist framandi nöfnum.
Halastjörnur og einræðisherrar
vekja ugg i brjósti.
Barist er i Abesslnfu
og á Spáni.
Aðdragandi heimsstyrjaldar-
innar siðari er hafinn, eins konar
forspil hennar. Ég var staddur i
Reykjavik, þegar Italir réðust inn
I Abessiniu með landvinning fyrir
augum. Mér er enn I minni, þegar
ég mætti Gunnari M. Magnúss i
Bankastræti og hann sagði mér
fréttirnar, hvilikri hryggð og
vandlætingu hann var sleginn, og
svo var um fleiri. „Æskan er
braut og blómin dauð og borgirn-
ar hrundar og löndin auö”, kvaö
skáldiö góöa. Og eins var þaö með
fórnaldardýröina og drauminn,
sem að engu var orðinn. Vonirnar
sviku, aðnokkru leyti vegna þess,
að vér sjálfir brugðumst, en eink-
um af þvi að heimurinn brást.
„Stattu og vertu að steini og eng-
inn mun finna þig.” segir i kvæð-
inu Veður. En skáldiö gerir þó
þveröfugt, eins og æskunni er
tamt. Menn muni, að kaflinn
Fyrir stríð eru ort fyrir munn
ungs manns:
Óstýrilátur strýkurðu
upp fyrir efstu brúnir
á eintal við skaparann...
Eins og Fjalla-Eyvindur
strýkurðu til óbyggða...
Loks hefst siðasti kaflinn: 1
dögun vorið '39 stefnir rútan
norður yfir heiðar og fjöll. Fram-
undan er sólskinssumariö góða og
striðið mikla. Framundan eru
dýrlegir timar. Eða er ekki svo?
Þarna hittumst við Erlendur
Jónsson sem bræður. Lengra er
ekki bilið á milli, þó að aldurs-
munur sé nokkur. Nú talar skáld-
ið á tungu, sem lifsreynslan
hjálpar hverjum fullorðnum að
skilja til fulls.
Svo hjaðnar kreppan fullkom-
lega eins og ský, sem sólin gyllir
yfir grænni hafsbrún. Strið rís og
hnigur llkt og alda, sem brotnar.
Og heitt sumar rennur um heitar
greipar eins og handfylli af ljósi.
Bókin endar á þessum linum:
Þvi jafnvel heitt sumar
verður gamalt
og grefst I sand.
Hver verður þá niðurstaðan, út-
koman úr dæminu öllu?Að minni
hyggju lifsreynsla. Aö annarra
dómi kannski gleymska eða
óminni. Hver og einn veröur aö
finna svar við þeirri spurningu,
ráðningu við sitt hæfi. Mitt er aö
yrkja, ykkar að skilja, sagði
Gröndal gamli.
Mér viröast aðalþættir bókar-
innar fjalla um þrennt:
Kreppuna, hitasumarið 1939 og
heimsstyrjöldina 1939-45. Krepp-
an er miðaldra fólki og eldra enn
þá I fersku minni. Hún gerbreytti
öllu llfsviðhorfi heillar kynslóðar,
geröi vonir hennar og þrár aö
engu, svipti sonu hennar og dætur
öllum draumum og dáö, fyllti
hana vonleysi. 011 markmið urðu
hjóm.
Jóhannes skáld úr Kötlum hef-
ur lýst sólskinssumrinu mikla
1939 á ógleymanlegan hátt I
snilldarlegri grein. Hann var þá
við sauðfjárvarnir uppi á Kili
milli Jökulfalls, Hofsjökuls og
Illahrauns með einhverja mestu
fjallasýn á lslandi allt I kring,
heiðrikjukafla, þegar varla dró
ský fyrir sól þrjár vikur eða
meir, öræfin sem takmarkalaus
ævintýrageimur, llfið dásamlegt
undur.
En skyndilega dró ský fyrir sól,
ekki raunverulegt, heldur i tákn-
rænum skilningi. A öndverðum
tvimánuði barst frétt upp i fjöllin
þess efnis, aö heimsstyrjöld væri
skoilin á, sú er siöar stóð hátt á
sjötta ár, gerningaveður, sem tók
öllu fram I hrylling og feiknum, er
mannkynið hafði áður kynnzt,
„strlðið, sem mikilleik mannsins
og miskunnsemd breytt gat I
skömm og aldadraumnum á árun-
um fimm I andstyggð og vömm,”
eins og sænska skáldið Sten
Selander kemst að orði I ljóði.
Sjálfur dvaldist ég þá I sumar-
leyfi mínu norður I Þingeyjar-
sýslu og greip þar I heyskap. Suð-
rænan kembdi skýin noröur af
Hólsfjöllum og Mývatnsöræfum
allt sumarið, eöa heiðrikjan
hvelfdist yfir höfðum fólks, er
gerði sér starfiö að leik með orf
og hrifur og vélar, knúðar af hest-
um i hreinu lofti og heiðum blæ,
þvi að þá höfðu dráttarvélarnar
enn ekki komizt I tizku með
hávaða sinn og eiturloft. Um
miðjan tvimánuö gerði ég yfirreið
Erlendur Jónsson
yfir Sléttu, Þistilfjörö og Langa-
nes viö annan mann, sýslubú-
fræöing, er mældi jarðabætur;
þegar bóndinn á einum bænum,
sem við gistum, sagði okkur, að
Þjóðverjar hefðu ráðizt inn I Pól-
land. Það setti að okkur dimman
geig i sólskininu.
Svo að björtu hliðanna sé einnig
getiö, minnist ég meö fölskva-
lausri gleði vopnahlésdagsins
voriö 1945. Ég var þá aö segja upp
skólanum i Reykjanesi. Fáninn
var dreginn að hún og fögnuöur
nemendanna óumræöilegur.
Löngum og hræöilegum hildar-
leik var lokið og heimurinn aftur
frjáls.
Þannig skirskotuðu þessir þrlr
aöalþættir I bók Erlends til mln,
hver á sinn hátt, rifjuðu upp
æsku- og manndómsár min, vitn-
uðu gegn mér, sem aðgerðalaus
og máttvana sat hjá I þessum
háskaleik. Þannig talaöi hún til
min hljóðu máli eins og aldar-
spegill. Sú bók sem það gerir, er
ekki til einskis rituð. Mér liggur
við að segja, að hún ræði hin
djúpu rök lifsins og tilverunnar.
Þóroddur Guðmundsson
Washington:
Moröingjar
Leteliers
dæmdir
WASHINGTON, (Reuter) i vik-
unni var dómur kveðinn upp
Washington vegna morðsins á
Orlando Letelier. Hann var utan-
riksiráðherra i stjórn Allendes i
Chile en eftir valdarán Pinochets
og félaga bjó hann i Washington.
21. september 1976 var sprengju
komið fyrir I bifreið hans og olli
hún dauða Leteliers og aöstoðar
manns hans, Ronni Mofitt, en hún
var bandarisk.
Tveir Kúbanir Gulliermo Novo
og Alvin Ross voru dæmdir fyrir
morðið. Ignacio Novo var dæmd-
ur fyrir að þegja yfir moröinu.
Allir eru þeir félagar i kúbönsku
þjóðernishreyfingunni (Movi-
miento Nacional Cubano), en
hennar markmið er að steypa
Fidel Castro af stóli. Þeir tveir
fyrrnefndu geta átt fyrir sér llfs-
tlðarfangelsi en hinn þriðji allt að
átta ára fangelsisvist.
Bandariskur starfsmaður
DINA (leyniþjónustu Pinochets)
Michael Townley kom reyndar
sprengjunni fyrir, en hann er
aöalvitni I máhnu og þá væntan-
lega gegn mildari refeingu. Þrir
yfirmenn DINA eru einnig sekir,
en þeir munu vera i varðhaldi i
Santiago. Þeirra á meðal er
Manuel Contreras hershöfðingi
fyrrv. yfirmaöur DINA, sem nú
kallast ICN. Pinochet sjálfur
neitar allri vitneskju um málið,
en DINA skipuiagði morðið.
Ekkja Leteliers, Isabel sagði i
gær að nú væri byrjaö að full-
nægja réttlætinu, en samt gengi
morðinginn ennþá laus, þe
Pinochet.
Gagdaeemt
traust
Sparilánakerfi Lands-
bankans hefur frá byrjun
árið 1972, byggst á gagn-
kvæmu trausti bankans
og viðskiptavinarins.
Ef þú temur þér reglu-
semi í viðskiptum, sýnir
Landsbankinn þér traust.
Landsbankinn biður
hvorki um ábyrgóarmenn
né fasteignarveð.
Einu skilyrðin eru reglu-
bundinn sparnaður,
reglusemi íviðskiptum,
- og undirskrift þín og
aka þíns.
iðjið Landsbankann
um bæklinginn
um sparilánakerfið.
Sparifjársöfnun tengd rétíi til lár
KJJS1
Sparnaður
þinn eftir
12 mánuði
18 mánuði
24 mánuði
Mánaöarieg
innborgun
hómarksupphæð
25.000
25.000
25.000
Sparnaður í
lok tímabils
300.000
450.000
600.000
Landsbankinn
lánar þér
300.000
675.000
1.200.000
Ráðstöfunarfé
þitt 1)
627.876
1.188.871
1.912.618
Mánaðarleg
endurgreiðsla
28.368
32.598
39.122
Þú endurgreiðir
Landsbankanum
á 12 mánuðum
á 27 mánuðum
á 48 mánuðum
1) í tölum þessum er reiknað með 19% vöxtum af innlögðu fé, 24% vöxtum af lánuðu fé, svoog kostnaði vegna lántöku. Tölur þessar geta
breytzt miðað við hvenær sparnaður hefst. Vaxtakjör sparnaðar og láns eru háð vaxtaákvörðun Seðlabanka íslands á hverjum tíma.
LANDSBANKINN
Sparilán-fiygging í fiwntíð