Þjóðviljinn - 18.02.1979, Blaðsíða 13

Sunnudagur 18. febriiar 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 18. febrúar 1979
Ekki nóg að vera
á móti keisara
Eþíópi var spurður um Eritreu
Eþíópa, ungan og friBan, sá ég
á gangi, kynnti mig og spurði:
— Af hverju viðurkenniö þið
ekki rétt Eritreu til sjálfsákvörð-
unar?
— Við getum ekki látið rfkið
splundrast í marga parta, sagði
hann.
— Þjóðfrelsishreyfing Eritrea á
sér langa sögu, sagði ég. Hún
varð fyrst til að taka upp vopn
gegn Haile Selaissie keisara.
— Það er nú ekki nóg að hafa
verið á móti keisaranum, sagði
Eþfópinn. Marxisminn hefur skil-
greint fimm skilyrði þess, að þjóð
geti talist þjóð og eigi rétt til að-
skilnaðar. Þau skilyrði eru ekki
öll fyrir hendi i Eritrea...
Viðmælandi minn var mjög
feginn þvi að geta hafa fundiö
fræðálega formúlu fyrir striðinu I
Eritreu. Þvimiður mundi égekki
eftir þvi á staðnum að þessifimm
skilyrði sem hann nefndi voru
reyndar sett saman af Stalin. Ég
sagði sem svo, að Eritrea heffii
þróast með sérstökum hætti, en
hann vildi ekkert gefa út á það.
— Marxisminn er sko visindi,
sagði hann.
— Jæja.sagöi ég. Hér á þinginu
hefur það orðið vinsælt að vondri
stjórn var steypt i Kampútseu.
Nú eigiö þið einkar illræmda
stjórn á næstu grösum, stjórn
Amíns i Úganda. Hvað segir þú
um það, að Nyerere, forseti
Tansaniu, stofnaði her útlaga frá
Úganda I sinu landi, setti yfir
hann Milton Obote, fýrrum for-
seta úganda, og hjálpaöi þessu
liöi með ráðum og liösauka til að
hrekja Idi Amin frá völdum?
— Persónulega yrði ég þvi feg-
inn, sagöi Eþiópinn. En við hlyt-
um aö mótmæla slikri ihlutun af
prinsipástæðum...
Fyrir þrjátiu árum var Heims-
friðarráðið stofnað, hét þá
Heimsfriðarhreyfingin. Sú
hreyfing fékkst fyrst og fremst
við það að gera fólki ljósar ógnir
atómstrfðs og reyndi aö fá atóm-
sprengjuna iýsta i bann. Franski
eðlisfræðingurinn Fréderic
Joliot-Curie var forseti þessarar
hreyfingar og komu þar viö sögu
margir menn ágætir. Arangur
slikrar hreyfingar verður ekki
mældur, en velviljaðir menn
vildu ætla, að hún hefði átt nokk-
urn þátt i þvi, að Bandarlkin, sem
þá réðu ein yfir kjarnorku-
vopnum, freistuðust ekki til að
neyta yfirburða sinna til aö kála
kommúnismanum fyrir fullt og
allt, eins og sumir hershöfðingjar
að minnsta kosti höfðu fullan hug
á.
Sprengjan og
friðarhreyfingin
HALF ÞJOÐIN
HEFUR NÚ
TÝNTLÍFI...
sagði Kampútseiimaðiiriim
óg brosti
Fulltrúar hinna nýju
áðamanna i Kampútseu gáfu
njög hrollvekjandi lýsingar á
tjórn Pol Pots. Ég gaf mig á tal
ið einn þeirra siðasta kvöldiö i
Jerlin, grannan mann og gráan i
öngum.
— Já, þeir settu aUa i þrælkun-
irvinnu, sagði hann. Þeir myrtu
lesta menntamenn og sérhæft
ólk ogalla sem kvörtuðu eða létu
ljósi óánægju. Konan sem er
lérna með mér, Xoc Xim, er sú
ina sem eftir lifir af tiu systkin-
im. Þeir héldu uppi árásum yfir
andamæri Vietnam.
— Hvernig gerðist þetta?
— Klika Pol Pots og Jeng Saris
sölsaði undir sig völdin I hreyf-
ingunni með sviksemdum.
— Þið segið að það hafi orðið
mikiö mannfall i tið þessarar
stjórnar?
— Já, sagöi Kampútseinn.
Þessi stjórn kostaöi meir en þrjár
miljónir manna lifið. Nú er aöeins
helmingur þeirra Kampútsea á
lifi sem til voru 1975.
Það undarlega gerðist, að
Kampútseinn brosti um leið og
hann mælti þessi orð.
— Nú voru þessir menn forystu-
menn fyrir 30 árum róttækir hug-
Haldinn var sérstakur fundur til heiðurs sendisveit frá Kampútseu. Viðmælandi
minn er lengst til vinstri.
sjónamenn við nám i Paris.
(Nema Pol Pot, skaut viömælandi
minn að, um hann veit enginn
neitt.) Hvernig viljið þér útskýra
þaö, að þessir menn verði til að
valda dauða helmings þjóðar
sinnar?
— Þeir voru þjónar Kinverja.
Þeir ætluðu aö setja Kinverja 1
staöinn.
Ég ætlaði aö fara aö gera at-
hugasemd við svo fáheyrða kenn-
ingu — þvi fáar stjórnir hafa
veriö jafn hatrammar i þjóð-
ernishyggju ög stjórn Pol Pots.
En viðmælandi minn þurfti að
fara. Ég hafði þá heldur ekki ráð-
rúm til aö spyrja hann um hlut
Vietnama I sigri hinna nýju vald-
hafa.
Um þaö spurði ég kennslukonu
frá Hanoi. Hún hélt.eins og ég
bjóst fast viö, fast við þá kenn-
ingu Vletnama, að þeir hefðu ekki
gertsig seka um Ihlutun, þótt þeir
heföu komiö á friði á landa-
mærum slnum og stutt við bakið á
uppreisnarmönnum gegn illri
stjórn I Kampútseu. Hún talaði af
mikilli beiskju um allsherjar-
rógsherferð gegn Vietnam, sem
skipulögð væri frá Peking um
heim allan.
Reynir að sam-
eina grískar
vinstrisveitir
Spjallað við Mikis Þeodorakis
Mikis Þeodorakis, tónskáldið
gríska, mundi að honum hafði
verið boðið fyrir nokkrum árum
að koma til íslands og stjórna
tónleikum. En ég gat þvl miður
ekki komið þá, sagði hann.
— Ég las I blöðum, sagði ég, að
þér hefði sinnast við þá grlsku
kommúnista sem hollastir eru
Sovétmönnum. Það var haft á
orði aö þú óttaðist um líf þitt.
— Það er nokkuð til I þessu,
sagði Þeodorakis, þaö voru um
hrlð mjög harðar deilur á vinstra
kantinum i okkar pólitik og
mönnum varö mjög heittí hamsi.
Nei, það var ekki út af utanrlkis-
málum, ekki út af Tékkóslóvaklu,
enda þótt þau mál hafi vissulega
valdið miklum usla I vinstra lið-
inu. Þaðstóðu harðar deilur milli
kommúnistaflokkanna tveggja
um það hvernig taka ætti á innan-
landsástandinu I Grikklandi...
Þeodorakis vildi ekki fara langt
út í þessa sálma. Hann kvaðst
ekki hafa viljaö ganga í neinn af
vinstri flokkunum, heldur vildi
hann reyna að hjálpa til að finna
einskonar samnefnara fyrir þá.
Hann hafði boðið sig fram til
borgarstjóra I Aþenu I fyrrahaust
fýrir vinstriblökkina og fengið tlu
eða tólf prósent atkvæða. Mér
skildist að þau atkvæði hafi siðan
mátt nota til stuönings við borg-
arstjóraefni panhelliniskra
sóslalista Papandreús.
Þeodorakis — það var ansi heitt i
kolunum um tima.
— Hvernig list þér á þann
flokk? spuröi ég.
— Þetta er stór flokkur og mót-
sagnakenndur. Róttækur öörum
þ-æði, fullur með þjóðrembu að
hinu leytinu, belgir sig t.d. mjög
út gagnvart Tyrkjum. Vel gæti
svo farið að sllk hreyfing klofnaði
i sóslaldemókratlskan arm og
sósfaliskan.
— Hvað finnst þér um þróunina
i Vletnam? spuröi ég.
— Ég fellst á málflutning Viet-
nama, sagði tónskáldið. Mér
finnst að Kínverjar séu að sumu
leyti verri en bandarlskir hern-
aðarsinnar. Þeir keppa að þvi að
vera foringjar andsovéskrar
blakkar, sem telur strlð óumflýj-
anlegt...
þetta I raun breið hreyfing. Séra
Lee, svartur bandarlskur
prestur, hélt aðalræðuna á
sérstökum minningarfundi um
Martin Luther King. Þar rakti
hann framfarir I mannréttinda-
málum i landi sinu, rakti dæmi
um bætta stöðu blökkumanna i
Bandarikjunum sem fordæmi
hins myrta postula „anddfs án
ofbeldis” ætti sinn þátt I. En
áherslur sem þessar voru sjald-
gæfar.
Voru þá ræðurnar flestar I anda
sovéskra viðhorfa? Best væri að
svara þvi sem svo, að þær gengu
ekki gegn sovéskum viðhorfum.
Nú er auðvitaö ekki hægt að miða
allt við þessa spurningu: menn
eru ekki með eða á móti t.d. nift-
eindarsprengju eftir því hvort
Sovétmönnum likar hún betur
eða verr. En af þvl að vlða
var við komið I ræðum
verður eitt mynstur augljóst:
Heimsfriðarráöiö er fyrst
og fremst vettvangur
þeirra sem hafa svipuö viö-
horf til heimsmála og Sovét-
rikin og bandamenn þeirra, og
þarf þá ekki hvað slst að bæta við
sjónarmiöum þeirra hreyfinga og
rikja I þriðja heiminum, sem
mest eiga I útistöðum við Banda-
rlkin eða vini þeirra. Þessu fylgir
að mjög er pundað á nokkra
höfuðsökudólga: Bandarlkin,
Suður-Afriku, Israel — og svo
einnig Sadat Egyptaforseta og
Klnverja. En þar eftir er stigið
varlega til jaröar þegar einhver
bandamaöur (einhver sem á
sama andstæðing) á I hlut.
Meðferð
Kampútseumálsins
Tökum dæmi af meðferö
Kampútseumálsins á þinginu,
EFTIR ÁRNA BERGMANN
Hollenskt plakat gegn nevtrónusprengjunni.
Romesh Chandra, forseti Heimsfriðarráðsins, hefur miklar mætur á að veita
medalíur.
sem kom mér reyndar á óvart.
Ég hélt að þaö mál yrði hálft I
hvoru feimnismál á friðarþingi;
þarna er háö striö sem getur leitt
til annarra og stærri striða. En
það var nú eitthvaö annað. Það
var haldinn sérstakur fundur til
að fagna sendimönnum hinna
nýju valdhafa I Kampútseu. Hver
ræðumaðurinn eftir annan for-
dæmdi myrkraverk „hinnar blóö-
ugu kliku Pol Pots” og kinverska
„stjórnendur” hans. Vletnamar
voru fyrirfram hvitþvegnir af
allri synd (Sjá viötal við
Kampútseumann á opnunni).
Gott og vel. Gerum ráð fyrir
þvi, að allt það sem sagt var um
manndráp hinna fyrri valdhafa I
Kampútseu sé satt og rétt og eigi
þeir ekkert gott skilið. En siðan
vill enginn sem þarna var stadd-
ur fara nánar út I þær spurningar
sem þá koma upp, nema þá ýmsir
vesturevrópumenn utan dag-
skrár. Hin nýja stjórn Kampútseu
hefur enga aöra skýringu á dauða
þriggja miljóna manna (það eru
hennar tölur yfir afrek stjórnar
Pol Pots) en að „klika Pol Pots og
Jeng Saris” hafi sölsað undir sig
öll völd og komiö á stjórnarfari
sem framdi glæpi „verri en þá
sem Hitler framdi” (NUFSK
Information Service). Og allt að
ráöi hinna undirförulu Kinverja.
Enginn virðist þá fús til að
spyrja, hvers eðlis þær þjóð-
frelsishreyfingar séu sem viö
erum einatt beðnir að styðja.
Hvað veldur þvi, að ein þeirra
gerist „verri en Hitler”, meöan
önnur, sú sem vann sigur i Viet-
nam, á aö heita frelsiö sjálft holdi
klætt?
Spurt um alræði
öreiga
Þessi spurning er feimnismál
vegna þess, að Kampútsea, og þá
Kina — svo annar sökudólgur sé
með tekinn — eru tilbrigöi viö
„alræði öreiganna” rétt eins og
stjórnarfarið I Vletnam eöa
Sovétrikjunum. Stallnisminn var
eitt tilbrigðið enn við þetta alræði,
sem felst blátt áfram I valdaein-
okun byltingarflokksins. Og ef út I
þessa sálma væri nánar farið, þá
kemur fljótt upp mikill vandi,
bæði með sovéskum, sem og I
mörgum löndum þriðja heimsins.
(Þvi má heldur ekki gleyma, að
ekki eru Kinverjar hótinu skárri
þegar þeir þykjast vera að skil-
greina sovéskt þjóðfélag eða þá
„glæpi fjórmenningaklik-
unnar”).
Hvað er íhlutun?
Annað grundvallaratriði var og
forðast aö nefna I sambandi viö
Kampútseu og það er „Ihlutun um
innanrikismál annarra”. Ég
spurði nokkra menn I framhaldi
af Kampútseufundinum (sbr.
viötal viö Eþiópa hér á opnunni)
hvort það væri þá rétt að hjálpa
þegnum rikis að losna undan
harðstjórn ef þeir gætu það ekki
sjálfir. Við þessu fengust aö sjálf-
sögðu engin ákveðin svör. AB
sumu leyti stafar hin siðferöis-
lega ringulreiö I þessum efnum af
þvi, að I Afrlku, sem er fjölmenn
á slikum ráðstefnum, geta menn
aðeins komið sér saman um eitt:
Þótt Idi Amin eða Bokassa
keisari séu kannski smán og
hneisa fyrir álfuna, þá má ekkert
gera sem túlka mætti sem tilræöi
við þau landamæri sem nýlendu-
timabilið skildi eftir sig — annars
fer öll álfan i bál og brand. Og
Kampútseudæmiö var einfald-
lega leyst með þvi aö leyfa Viet-
nömum að hafa sjálfdæmi i slnu
máli og segja: viö geröum ekki
innrás!
Sammála um
almenna hluti
En þaö var vigbúnaðarkapp-
hlaupið og afvopnunarmál sem
voru mest á dagskrá, sem fyrr
segir. Um þá hluti var margt sagt
og samþykkt sem sjálfsagt er og
eölilegt. Hver er á móti þvl, að
kjarnorkuveldin fimm reyni aö
semja sln á milli? Hver vill ekki
vara við þvl að kjarnavopn dreif-
ist meira um heiminn en orðiö er?
Vara við nýjum vopnum? Hvetja
til niðurskurðar á hernaðarút-
gjöldum og aukinnar upplýsinga-
starfsemi um afvopnunar-
vandann? Og allir eru að sjálf-
sögðu sammála um að útgjöld til
vigbúnaðar eru gífurleg og aö
vlgbúnaðarkapphlaupið kemur i
veg fyrir aö fjöldi brýnna vanda-
mála sé leystur. En þetta var allt
mikið til umræöu og geröar sam-
þykktir og áskoranir.
Gallinn á þessari umræöu er
hinsvegar sá hinn fyrsti, að hún
er of almenn. (Mér er sagt að
sömu sögu megi segja frá öðrum
vettvangi, t.d. Sameinuöu
þjóðanna). Blátt áfram sagt:
áhugamaöur um þessi efni finnur
of lftið af nýjum upplýsingum,
nýjum hugmyndum, eða þá að of
litiö er unnið úr þeim. Til dæmis
aö taka, var upp tekin gömul til-
laga um aö iðnrikin skeri niður
hernaðarútgjöld sin um ákveðna
prósenttölu (ég held 5%) og renni
upphæðin a.m.k. hálf I þróunar-
sjóð. Þetta er ekki vond hug-
mynd. En hún vekur strax upp
mjög erfiðan vanda: Er hægt að
bera saman opinberar heimildir
hinna ýmsu rikja um hernaðar-
útgjöld? Frægast dæmi er þá
deilan um það, hvernig eigi að
_ bera saman fjárlög Sovétrikj-
- anna og Bandarikjanna. Otgjöld
Bandarikjanna til hermála eru
margfalt hærri I peningum talin
en hin sovésku. Þar á móti
kemur, að bandarlski herinn er
atvinnuher þar sem hver maður
fær dágott kaup, meöan hinn
sovéski er herskylduher. Sem og
það t.d. að I Sovétríkjunum, þar
sem allt er á einni rlkishendi, er
hægur vandi að skrifa til dæmis
kostnaö af rannsóknum I þágu
vígbúnaðar á aðra liði rikisút-
gjalda.
Ég heyröi ekki nema einn mann
gera alvörutilraun til aö greiöa úr
þessari flækju. Það var Nino
Pasti, fyrrum háttsettur hers-
höfðingi hjá Nato. Samt var ræöa
hans full ágripskennd. En hann
taldi sig geta sýnt fram á það, að
Nato verði meiru til hernaðar en
Varsjárbandalagiö (ekki I
prósentum af þjóðarframleiðslu
heldur I sambæritölum sem hann
taldi sambærilegar) og hefði Nato
I raun verulegt forskot i saman-
lögðum vigbúnaöi og tækni yfir
andskota sinn.
Frá lokafundi ráðstefnunnar.
HEYRTOGSEÐ
í HEIMSFRIÐI
Ef að hægt væri aðskipta yfir I aðra framleiðslu...
Þegar Sovétrikin gerðust
kjarnorkuveldi lika fór að koma
rutl á hreyfinguna. Það var sjálf-
gert aö krefjast þess áfram aö
atómkapphlaupið yröi stöðvað.
En athygli friðarsinna beindist æ
meir að sjálfum háskanum af til-
raunum með atómvopn, geisla-
virkninni. Og þaö var vitanlega
ljóst aö geislavirkni var jafnslæm
af bandariskum sprengjum og
sovéskum. Þaö er einnig vitað að
Sovétmenn eru lltiö gefnir fyrir
aö viðurkenna að þeir séu sekir
um eitt eöa neitt, ekki heldur
geislavirkni. Þessi hnútur kom
vel fram á ráðstefnu um friö og
afvopnum sem fram fór I Moskvu
1962 og ég hlustaöi á að nokkru.
Þá ráðstefnu skipulagöi Heims-
friðarráðið, en þar var margt
manna úr nýjum hreyfingum
vestrænum, sem geröu allan mál-
flutning fjölbreyttari: þeir neit-
uðu þvi að Vesturveldin ein bæru
ábyrgð á vigbúnaðarkapphlaupi
en á þann veg hafði Heimsfriðar-
hreyfingin einatt hagaö mál-
flutningi sinum, og þeir for-
dæmdu jafnt „sprengingar I
austri og vestri”. Þaö kom þá
eftirminnilega I ljós hve erfitt
Sovétmenn eiga með að þola
slikan samanburð. Þaö er einmitt
þessi afstaða Sovétmanna (ef
málflutningur er ekki að okkar
skapi þá erum við ekki með) sem
hefur slðan gert Heimsfriðar-
ráöiö þrengra og áhrifaminna,
einkum I Vestur-Evrópu. Oft láta
menn sér þaö nægja að kalla það
sovéskt fyrirtæki.
Sautján árum slðar er blásið til
sérstaks fundar ráðsins I Berlin
og á að fjalla um afvopnun ööru
fremur. Islenska friðarnefndin
bauð mér að slást I för með sendi-
nefnd sinni. Mér lék forvitni á að
skoða, hvernig málflutningi er
hagað á vettvangi slíkrar hreyf-
ingar nú um stundir, og hvort
henni er útbær nokkur sú þekking
á afvopnunarmálum sem aö
gagni má koma blaöamanni.
Ráðstefna þessi fór fram i stór-
glæsilegu húsi sem Lýðveldis-
höllin heitir. Mættir voru menn
frá liðlega 90 löndum, friðar-
nefndafólk, áheyrnarfulltrúar, til
dæmis frá sérstökum
afvopnunar- og kynþáttamála-
nefndum Sameinuðu þjóöanna.
Þetta var marglitur hópur aö
horfa yfir. Rússneskur biskup,
þingmenn og verklýðsfrömuöir úr
breska Verkamannaflokknum,
kommúnistar I stórum stíl,
franskir prestar, danskir pasif-
istar, japanskur búddamunkur.
Allt 1 sovéskum
anda?
En satt best aö segja var allur
málflutningur miklu einfaldari og
meira einhliða en upptalning af
sllku tagi gæti gefiö til kynna.
Schoeten neitir maöur frá hol-
lenskri hreyfingu gegn nift-
eindarsprengjunni, sem hefur
tekist að safna 1,2 miljónum
undirskrifta gegn þvl nýja vopni,
enda kannski ekki nerria eðlilegt
aö Hollendingar láti öðrum frem-
ur i ljós áhyggjur af auknum
likum á „takmörkuðu” kjarn-
orkustrlði i Evrópu, svo litið og
þéttbýlt sem land þeirra er. Scho-
eten lagði sérstaka áherslu á það
að hreyfingu hans væri ekki stefnt
gegn neinum ríkisstjórnum, ekki
heldur þeirri bandarlsku og væri