Þjóðviljinn - 29.04.1979, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. aprll 1979
l~~--------------
I helgarviðtalið
— Þann 15. mai fyrir tveimur árum fór ég meö stór-
an blómvönd til Magnúsar Kjartanssonar fyrrum rit-
stjóra Þjóðviljans. Hann varð alveg hlessa og vissi
ekki hvaðan á sig stóð veðrið. En tilefnið var að það
voru liðin nákvæmlega 25 ár frá því að skrif hans um
doktorsvörn mína um landhelgi Islands birtust í Þjóð-
viljanum. Hann var sjálfur staddur í París og þetta
var fyrsta umfjöllunin um ritgerðina í íslenskum
blöðum.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Þaö er ekki auövelt aö taka
viötal viöGunnlaug Þóröarson.
1 fyrsta lagi er hann á þönum
um allt hús (Hann býr víö Berg-
staöastrætiö, i gamla húsinu
hans Gunnlaugs Schevings —
nafnskilti málarans er enn á
huröinni), og í ööru lagi talar
hann svo hratt þegar hann tyllir
sér aö það er nær ógjörningur
fyrir þumalputtablaðamenn,
sem ekki kunna hraðritun, að
festa hraðmælgi hans og ó-
væntar hugsveiflur á blað.
— Þegar ég flaug til Frakk-
lands 1952 til aö verja doktors-
ritgeröina, — heldur Gunnlaug-
ur áfram og strýkur hendinni
um spámannlegt háriö sem
stendur eins og hvitur storm-
sveipur aftur úr háu enninu, —
þá lenti ég við hliðina á dr.
Helga Tómassyni i flugvélinni.
Eins og þii manst þá átti hann i
deilum viö Jónas frá Hriflu og
haföi nær misst mannorö sitt
fyrir. Dr. Helgi sagöi viö mig:
„Það er eitt sem Islendingar
meta alltaf — og það er mennt-
un.”
Ég var sammála honum þá,
en þegar ég kom heim aftur til
tslands nokkrusiöar sem doktor
og var vændur um aö hafa stolið
ritgeröinni frá Hans G. Ander-
sen, þá var ekki min menntun
metin mikils.
— 0 —
Gunnlaugur rýkur á fætur.
— Biddu, þetta er hérna ein-
f " '
min viö Morgunblaöiö fjögur
alls, þrjú i þessari lotu og svo
eitt árið 1958. En þarna var ég
meöal annars kallaöur „feröa-
doktorinn”, afþviéghaföi unniö
doktorsritgeröina á einu ári.
Sannleikurinn er sá aö ég hafði
skrifað ritgerðina af óhemju
elju I hjáverkum og lauk verk-
inu á einu ári. Virtur lög-
maður hefurhaldiö þvi fram viö
mig, aö margir hefðu getað
verið ánægöir að vinna þetta á
30 árum.
Þannig var mál meö vexti aö
þegaí ég skrifaöi ritgerðina
sneri ég mér eitt sinn til utan-
rikisráöuneytisins, sem haföi
gögn um máliö i sinum fórum,
og var þaö greinargerð eftir
Hans G. Andersen, sem samin
var aö tilhlutan ráðuneytisins.
Hins vegar fann ég ekkert sem
máli skipti í greinargerðinni og
skilaði henni að lestri loknum.
Máliö var bara, aö greinargerö-
in var gefin út sem trúnaöar-
mál, sem ekki var hægt að birta
opinberlega. Þess vegna var
aldrei hægt aö leggja greinar-
gerðina fram sem sönnunar-
gögn i málinu. Sem betur fer
var ég vel settur, þvi Hans G.
Andersen og ég vorum á önd-
verðum meiö i landhelgismál-
inu, t.d. vildi hann ekki að land-
helgin yrði færö Ut meira en I 4
milur meöan aö ég kemst aö
þeirri niöurstööu I doktorsrit-
gerö minni aö viö ættum aö
þf. J
____////' iœsCcx
er framúrstefnumaður
hvers staðar.
Hann grefur snögglega fram
nokkrar gamlar Urklippubækur.
— Hérna er þetta allt saman.
Þeytir i migbókunum, en gefur
undirrituðum engan tima til að
blaöa i þeim.
— Glæpur minn var sennilega
sá, að ég hafði bent á aö Ólafur
Thors hafi veriö á móti þvi aö
færa landhelgina Ur þremur sjó-
milum i fjórar mörgum árum
áöur þegar Pétur Ottesen vildi
gera það. Mánuöislöar þegar ég
var i framboöi fyrir Alþýöu-
flokkinn fyrir vestan, sagöi ég
frá þvi á fundi aö mér finndist
Ólafur hafa dregið mjög taum
erlendra aðila, einkum Breta,
og væri i' þvi ljósi fulltrUi al-
heimsauövaldsins. Og þegar ég
hugsaum þetta svona eftirá, þá
tel ég ólaf Thors i raun eina
fulltrúa heimsauövaldsins á
Islandi sem hefur setið á þingi
fyrr og siöar. Þótt hann vildi
Islandi og Islendingum vel, þá
mátti aldrei styggja Breta og
breska heimsveldið aö hans
mati.
Þessi ummæli min voru tekin
til umfjöllunar i Morgunblaö-
inu. Við skulum sjá, þaö var...
já, hérna er þaö.... 11. júni 1952.
Sko, hérna stendur orðrétt:
„Ólafur Thors hefur m.a. bent á
þaö, að íslendingar hefðu ekki
þekkt rétt sinn fyllilega i land-
helgismálinu fyrr en á siðustu
árum. Hin aukna þekking á
þeim væri fyrst og fremst
árangur af starfi og rannsókn-
um Hans G. Andersen þjóö-
réttarfræöings, sem ráöherrar
Sjálfstæöisflokksins réöu til
þess að starfa aö undirbUningi
sóknar íslendinga i málinu.”
Svo kemur rUsinan: „Krata-
frambjóðandinn fór til Pari'sar
eftir að hafa kynnt sér rann-
sóknir Hans Andersen og nældi
sér i doktorstitil út á þær.”-
Ég fór í mál viö Morgunblaö-
iö. Reyndar urðu meiöyröamál
gera kröfu til 50 sjómilna
landhelgi og a.m.k. færa út
landhelgina i fjórar milur.
Ég stefndi Morgunblaðinu fyr-
ir meiöyröi og vann máliö.
Ritstjórarnir voru dæmdir i
hæstu miskabætur: Valtýr
Stefánsson fékk 1500 krónur
I sektir en Siguröur Bjarna-
son 1000 krónur. Sjálfur fékk
ég 4000 krónur I miskabæt-
ur. Móögandi og meiöandi um-
mæli voru dæmd dauð og ó-
merk. Miskabætur voru auövit-
að hégómi miðað viö sársauk-
ann — mér hefur ailtaf sviðið
undan þessu máli siöan. Og frá
þeirri stundu ákvaö ég að titla
mig alltaf doktor.
0 —
Siminn hringir.
— Já, segir Gunnlaugur og
flækir upphandlegginn I snúr-
unni. Taka að mér vörn? Fyrir
hvaö er hann ákæröur? Jahá.
Situr hann I gæsluvaröhaldi-
Ha? Er hann hvar? Uppi í Saka-
dómi? Allt i lagi, ég kem i
hvelli!
Skellir á.
— Ég var fyrstur meö 50 mil-
urnar, sem var kjarni rit-
geröarinnar, og var búinn aö
komastaöþeirri niöurstööu áöur
en landhelgin var færö Ut i 4 sjó-
milur 1952 , þegar ég varöi rit-
gerðina 1952. En á alþjóðaráð-
stefnunni í Genf áriö 1958 var
búiö aö gefa út ritgeröina I
Borðað
biskví
með Dr.
Gunnlaugi
Þórðarsyni
bókarformi og var bókin, sem
var á frönsku, send öllum sendi-
nefndum. Þar vakti krafan um
50 sjómilur mikla athygli.
Blaðamaður Morgunblaösins
á ráöstefnunni, Gunnar
Schram, sendi fréttaskeyti þess
efiiis aö bókin spillti málstaö
Islands. Það var fjóröa og
siðasta meiðyröamáliö sem ég
átti við Morgunblaðið. Heyrðu,
kíktu á þetta — ég þarf rétt aö
skreppa upp i Sakadóm og taka
að mér mál; ég kem eftir hálfa
mínUtu.
Og Gunnlaugur er þotinn.
Það eru varla liönar 10 mi'nút-
ur fyrr en Austin-Mini-billinn
hans bremsar fyrir utan. Inn
snarast Gunnlaugur á fífilgulri
skyrtunni.
— Já, svo ætlaði ég að segja
þér frá þegar ég fór i kosninga-
slaginn fyrir vestan.
Hann flissar strákslega.
— Ég mætti i málinu og fékk
þvi frestaö vegna málsvarnar
til 7. mai. Þeir I Sakadómi uröu
alveg hlessa þegar ég kom æö-
andi inn á skyrtunni. Einn
dómaranna sagöi viö mig:
„Hvað, ætlarðu aö slást I dóm-
salnum?”
— 0 —
Gunnlaugur segir frá fyrri
kosningabaráttu sinni, þegar
hann var frambjóöandi Alþýðu-
flokksins i Baröastrandarsýslu.
Svo vikur málinu aö Hræðslu-
bandalaginu, þegar Framsókn
og Alþýðuflokkurinn hófu sam-
starf, og Gunnlaugur bauö sig
fram á tsafiröi.
— Samkvæmt samanlögðu at-
kvæöamagni Framsóknar og
Alþýöuflokks átti ég aö ná
kosningu sém kjördæmiskos-
inn. En ég varö ekki einu sinni
uppbótarþingmaöur. Og ég held
frekar að þaö hafi verið Alþýöu-
flokksmenn sem brugöust. En
þaö munaöi bara 20 atkvæöum
— og það I höfuövigi Hannibals!
Um nóttina þegar tölurnar lágu
fyrir, hringdiGylfi Þ. Gislasoni
mig frá Reykjavlk og óskaöi
mér til hamingju meö varnar-
sigurinn. Ég var þá alveg óút-
sofinn eftir margra sólarhringa
sleitulausa vinnu — og ég
skammast min ekkert fyrir að
segja þaö — ég brast I grát þvert
yfir alla landsimalinuna, þvi
mig dreymdium aöfylgja land-
helgismálinu um 50 sjómilurnar
inn I þingsali, 1956, en sú von
varð ekki aö veruleika.
En aö tapa kosningunum var
holl lexla. Þvi maður lærir
meira á þvl aö tapa og taka ó-
sigrinum en að vinna sigur. Og
þessa nótt ákvaö ég að heiöra
einhvern tlmann tsfiröinga fyrir
þessalexlu. Og um morguninn
var ég oröinn sáttur viö allt
saman. Mörgum árum síðar — á
100ára afmæli bæjarins— lét ég
svo veröa af þessu og sendi
þeim mörg listaverk eftir Gunn-
laug Scheving og aöra lista-
menn.
— 0 —
— Ég hef alltaf taliö mig
framúrstefnumann. Ég hélt
erindi i Utvarp 1960, þar sem ég
hvatti landsmenn aö gangast
fyrir alþjóölegri ráöstefnu um
vöruvöndun og lágmarksgæöa-
mat ámeöferö fisks.Þá hafði ég
skömmu áöur komið viö i frysti-
húsi fyrir vestan og vaöið i
hrognum upp á ökkla. Annars
komst ég fyrst i samband viö
sjómenn i togaraverkfallinu
mikla, þegar togararnir lágu
inn á Kleppsvik. Þá var ég sjö
ára gamall, og hef alltaf haft
áhuga á Utgerð siöan. Viltu
kaffi?
Ég þigg kaffi. Gunnlaugur
segir mér frá Rune-Janne,
nýjum sænskum vini sinum sem
var staddur á Islandi nýlega og
hélt fýrirlestur um rúnasteina.
— Hann varsammála mér um
að Karl Kvaran væri góður
listamaöur, en hann málar
abstrakt og er mesti núlifandi
abstrakt-málari á Norðurlönd-
um.
Si'öan bersttalið aö málaralist
og fasteignum. Gunnlaugur
segir söguna af þvi þegar
islenskarlkiö (Listasafniö) fékk
Austurstræti 10 nánast ókeypis.
Gunnar Stefánsson og systir
hans GuðrUn, sem áttu húsiö,
seldu Listasafninu þaö gegn
„próventu”, m.ö.o. arfleiddu
þau safnið að húsinu. Slöar arf-
leiddi hann safniö að öllum
eignum sinum og þannig
eignaðist Listasafnið húsiö fyrir
mína milligöngu. Nokkru eftir
þetta voru höfð makaskipti á
húsinu við Austurstræti og
brunarústum Glaumbæjar, en
þaö tel ég ekki hafa veriö nógu
hagstæð skipti, en engu aðsiöur
ætti safniö aö vera vel sett aö
eiga Glaumbæ. Eftir dauöa
Gunnars gaf ég Listasafninu
málverk eftir Scheving til
minningar um heibursmanninn
Gunnar Stefánsson.
— 0 —
Gunnlaugur Scheving. Nafn
hans ber stööugt á góma.
Hvernig geröist þaö aö þessi
innhverfi hægi listamaður varö
besti vinur og trúnaöarmaöur
hinnar mannlegu andstæöu
sinnar, Gunnlaugs Þóröar-
sonar?
— Ég fékk áhuga á myndlist
þegarégvar I6ára, segirGunn-
laugur. Þa eignaöist ég eftir-
prentanir eftir Renoir. Þessi
bók var mér dýrgripur full af
dýrlegri list og nöktum konum.
En myndlistaráhuginn blossaði
íyrst upp fyrir alvöru þegar ég
fór aö stunda myndlista-
sýningar. Ég varö strax gagn-
tekinn af verkum Gunnlaugs
Scheving. Hann var þá bláfá-
tækur listmálari, þegar ég
bankaöi fyrst upp hjá
honum sem ungur maður og
vildi kaupa af honum mynd.
Hann sagöi mérseinna að hann
ætlaöi aö fieygja méí umsvifa-