Þjóðviljinn - 05.08.1979, Blaðsíða 5

Sunnudagur 5. ágúst 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Þá veröur aftur þjóöhátlö
þrátt fyrir böl og alheimsstriö
Þegar lesendur Þjóöviljans
lita þessar linur veröur fariö aö
siga á seinni hluta þjóöhátiöar-
innar I Eyjum. Menn veröa vænt-
anlega orönir lúnir, grassvöröur-
inn bældur eftir langar setur I
brekkunum, siöustu glóöir brenn-
unnar kulnaöar, en yngsta kyn-
slóöin hiröir eftirhreyturnar tóm-
ar flöskur og aura sem dottiö hafa
úr vösum. Þessari 100. hátiö fer
aö ljúka, en viö sem hlrumst hér
uppi á landi blóööfundum undir
niöri gamla félaga úti I Eyjum, en
veröum aö láta okkur nægja
minningar. Viö getum alltént lát-
iö hugann reika aftur til upphafs-
ins, sumarsins 1874.
Þá var öldin önnur, eyjarnar
allt ööru visi en nú. Gömlu dönsku
verslunarhúsin, merkt kaup-
manninum Bryde, stóöu niöri viö
höfnina, en bæirnir kúröu i kvos-
inni inni meö fjörunni og út á Urö-
ir, I átt til Kirkjubæjanna. Stráin
blöktu i golunni, börn léku I fjör-
unni, konur breiddu saltfisk út um
klappir og tún og karlar dyttuöu
aö húsum og stunduöu sjóinn.
Þetta sumar var tiöinda aö
vænta. Loksins var lausn fengin á
stjórnarskrárbaráttunni þótt þeir
róttækari væru ekki alls kostar
ánægöir. Von var á konunginum
Kristjáni 9. til landsins meö nýja
stjórnarskrá og menn voru staö-
ráönir i aö fagna þeim áfanga.
Um alltland var hafinn undirbún-
ingur hátiöarhalda.
í Eyjum ætlaöi hópur fólks aö
ýta bát úr vör og halda til lands. A
Þingvöllum átti aö efna til sam-
komu, fagna 1000 ára byggö i
landinu og taka viö skránni
margnefndu og umdeildu úr
hendikonungs. Þar gafst tækifæri
til aö hitta frændur og vini úr öör-
um sýslum, sýna sig og sjá aöra.
En, eins og oft áöur, brugöust
veöurguöirnir, eyjaskeggjar
komust ekki til lands, en i þess
staö var ákveöiö aö halda eigin
hátiö i Herjólfsdal.
Þannig læröum viö krakkarnir i
Eyjum þessa sögu, en liklega
heföi hátiöin veriö haldin þetta
sumar þó að veöur heföi ekki
hamlaö siglingu til lands.
Hinn annan dag ágústmánaðar
var nesti pakkaö niöur, reyktum
lunda, eggjum, brauöi og ööru
góðmeti og um 400 eyjaskeggjar
gengu sig i veðurbliöunni inn i
dal, dúkuöu hlaöiö borö og sett-
ust aö snæöingi.
í bók Brynleifs Tóbiassonar um
þjóðhátiöina 1874 segir að „tjöld
hafi verið reist þar yfir vistum, og
voru þau og svonefnd Herjólfsdys
prýdd flöggum. Þegar menn
höföu snætt og drukkiö kaffi, tóku
sumir aö dansa, en aörir hófu
söng og sátu menn þar viö góöa
skemmtun framundir miönætti.
Veöur var bjart og logn i dalnum,
og fór hátiðin fram með góöri
glaöværö og bestu reglu, og voru
fáir ölvaðir.”
Þá eins og oft siðan létu fyrir-
menn á sér bera, fluttu ræður,
minni konungs og Islands og skot-
um var hleypt úr byssum svo að
undir tók I björgunum.
Mönnum þótti skemmtan þessi
svo góð tilbreyting frá amstri
dagsins að ákveðiö var aö endur-
taka gamaniö næsta ár og siöan
ur var. Þessi þjóöhátiö endaði þvi
hörmulega og var ekki bætandi á
þær ógnir sem dag hvern bárust
utan úr heimi þar sem striöiö
geisaöi og margir islenskir sjó-
menn týndu llfi I siglingum til
Englands.
En timarnir breytast og
mennirnir meö. Þjóöhátiöin
breyttist lika. Meö bættum efna-
hag varö hún iburöarmeiri, miki-
um skreytingum var komiö fyrir i
dalnum I ætt viö Tivoliið hiö
danska. Japönsk hof, skrautbúin
vikingaskip, brú yfir tjörnina eöa
gosbrunnur, allt gerði þetta þjóð-
hátlöina aö ævintýri sem beöiö
var eftir á hverju sumri.
A þeim árum sem ég man fyrst
eftir þjóöhátiöum var alltaf gott
veöur. Sú saga gekk aö guð væri I
iþróttafélaginu Þór, af þvl aö allt-
af var gælutíð þegar þeir sáu um
hátiöahöldin. En þessi ár upp úr
1960 virtist svo sem himnafaðir-
inn heföi enga skoöun lengur, þaö
var bara alltaf gott veöur.
Viö stelpurnar klæddum okkur
upp á eftir hádegiö á föstudegin-
um, fórum i nýja þjóðhátlðar-
kjólinn sem var meö viöu pilsi og
„skjörti” undir, settum hvlta
lakkskó á fæturna og tróöum
okkur svo meö hinum krökkunum
I bekkjabilana til aö komast sem
fyrst I dalinn. Viö biöum auövitað
eftir barnaballinu sem hófst
klukkan sex og uröum aö þola þau
leiöindi aö presturinn messaöi og
kirkjukórinn syngi auk hátiöar-
ræöunnar sem mér fannst alltaf
flutt af Rlkaröi Beck.
Meöan þeir fullorönu hlýddu á
herlegheitin með hátlöarsvip
undum viö okkur viö aö klkja inn I
tjöldin i þeirri von að sjá þar eitt-
hvaö merkilegt, eða þá aö viö fór-
um I leikinn „aö troðast milli
tjalda” sem okkur þótti mjög
spennandi, einkum ef einhver
sem viö ýttum harkalega viö kom
út og sendi okkur tóninn.
Eftir balliö og kvöldmatinn var
sólin horfin bak við klettana og
eins gott aö klæöast kalipsóbux-
unum meö spælnum á rassinum
eöa ,,stretch”buxunum sælu og
fara svo enn á vettvang, nú til aö
snapa aura af fylliköllunum sem
voru orönir vel hýrir og mjúkir
innan um sig og til I aö sjá af tú-
kalli fyrir pinnais. Svo var þaö
brennan um miönættiö og hlaupið
hans Sigga Reim meö kyndilinn.
Báliö blossaöi og lýsti upp dalinn,
en þá voru litlir fætur lika orðnir
þreyttir og eins gott aö halda fast
i höndina a mömmu til að týnast
ekki i fjöldanum. Siöan aö koma
sér heim I háttinn til aö verða
snemma á ferðinni næsta dag og
missa ekki af neinu.
Þetta var löngu fyrir
daga .gossins og áranna á
Breiöabakkanum, i bratta slakk-
anum (Texti A. Joh.) og áöur en
stjörnudýrkun komst I tisku.
Alls konar skemmtikraftar
komu ofan af landi, en fárra
minnist ég, nema Ragga Bjama
sem söng, áriö sem hún Maria,
Maria I Þórsmörkinni tröllreiö
öllum rútubilum. Þaö sama sum-
ar máttum viö vart vatni halda af
hrifningu yfir laginu „Vertu ekki
að horfa svona alltaf á mig”.
Þaö er ógleymanlegt þegar Raggi
Framhald á 21. siðu.
„Hvedátterhér
í dalnum inni”
hefur hátlöin verið haldin árlega
með örfáum undantekningum.
Smám saman féll þjóöhátlöin I
fastar skoröur. Fólk tjaldaöi I
dalnum, visur voru ortar i tilefni
þessara ágústdaga, svokaiiaöir
brekkukórar voru myndaðir og
sungiö af hjartans list I kvöld-
húminu svo að bergmálaöi frá
hamraveggjum.
Svo kom hann Oddgeir Krist-
jánsson til sögunnar meö slnum
félögum þeim Arnaúr Eyjum og
Asa i Bæ. Oddgeir samdi lög, þeir
hinir texta, allt frá 1933. Sum
þessara laga heyrast aldrei opin-
berlega, en önnur hafa komist á
skifur og eru alþekkt. öll eru þau
fremur róleg og rómantísk, vals-
ar og tangóar. Textarnir segja frá
ljúfum ágústnóttum, ævintýrum
lifsins, ást og gleði. „Undurfagra
ævintýr, ágústnóttin hljóö”, eöa
„Hve dátt er hér i dalnum inni”.
Allt hefur þetta sinn „sjarma”
sem gert hefur þjóöhátiðina I
Eyjum að sérstæöustu útihátíö
sumarsins. Þórsmerkurævintýrin
hér fyrrum eöa öll „bindindis-
mótin” komast ekki i hálfkvisti
við hana.
t sögu þjóðhátiöanna hafa
skipst á skin og skúrir. Stundum
hefur veörið veriö svo dásamlegt
aö þaö er engu líkt, steikjandi hiti
og brennandi sól, hlý rökkurkvöld
sem minna á útlönd, eða hiö
gagnstæða, grenjandi rigning og
rok svo aö tjöld hafa fokiö upp eft-
ir hliöum, yfir fjallstinda á haf út
og aldrei sést meir. Þar hafa
einnig gerst atburðir sem sjaldan
er minnst á þó aö allir viti.
Sumariö 1943 bar svo viö
skömmu fyrir þjóöhátlö aö bátur
var aö koma úr róöri. Sjá þá báts-
verjar hvar tunna flýtur á
sjónum. Þeir innbyrða gripinn og
kanna innihaldiö sem reyndist
fljótandi. Ekki þoröu þeir aö
smakka þaö að svo stöddu en
þóttust þess vissir aö þaö myndi
áfengt. Þegar i land var komiö
var svo dreipt á veigunum, en
þeim sem prófaöi varö ekki meint
af i fyrstu. Svo var komin þjóöhá-
tlö og menn héldu I dalinn byrgir
af vökvanum úr tunnunni. Þegar
llöa tók á hátíöina fór fólk aö
veikjast, enda reyndist vera um
tréspiritus að ræöa. A næstu dög-
um létust 9 manns og fleiri sködd-
uðust.
Þegar fregnir tóku aö berast af
atburöum þessum greip um sig
mikill ótti, þvi aö margir höföu
sopiö af stút hjá náunganum án
þess aö vita hvers eðlis sá drykk-
Minningar frá þjóöhátíö í Eyjum