Þjóðviljinn - 05.08.1979, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. ágúst 1979.
Arni Sigurjónsson:
Frá sjöundu
samdrykkju
um Jósafat
Ekki snjallt a& snæ&a kálf snýra
frá Bökkley af því aö þaö var
fimmtudagur. Hugsaöi Leópóld
Blóm, sem afturamóti var mikill
unnandi grillaös kálfsnýra; niöur-
staöan varö svinanýra. Þaö var
veikt bragö af þvagi sem meö
sérstökum hætti kitlaöi bragö-
kirtla hans. 1 leit aö þessu daufa
bragöi sátu siöastliöinn Blóms-
dag samansafnaöir bókmennta-
fræöingar I ZÖrich
Matseðill á Blómsdag
Hérer llklega Utskýringar þörf,
og hún skal koma ef lesandinn
telur mér þaö ekki til ámælis aö
kalla irska rithöfundinn James
Joyce „Jósafat” til hægöarauka,
en ég nefnilega hef alla tiö átt i
erfiöleikum meö aö finna stafinn
c á ritvél. Leópóld Blóm er aöal-
persóna i sögunni Ulysses, sem
Jósafat setti saman i fyrra striöi.
Sú saga er höfuöverk höfundar.
Tilefni þessarar greinar er aö um
daginn mættu 200 bókmennta-
fræöingar á þing i Ztlrich til aö
ræöa um Jósafat skáld og skrif
hans. Sagan úlýssess gerist á
tæplegaeinum sólarhring, sem er
16. júni 1904, og eitthvaö fram á
sautjándann. Siöasti dagur þess-
arar nýhöldnu samdrykkju var
einmitt 16. júni. Fræöingarnir
geröu sér dagamun þennan 75.
Blómsdag og fóru út aö boröa;
matseöill kvöldsins: lystauka-
staup, Júliönusúpa, innyfli kálfs
frá Ziirich (nýrun meötalin aö
sjálfsögöu), Jósafatskoppur i
ábæti. Vin meö öllu draslinu og
hafa þátttakendur vafalaust
hneigst til lágfreyöandi ývornar-
vinsöörufremur, sem meistarinn
einkum kneifaöi á þaöan I frá
frægum krám.
Úlysses
Hvaö er þá þessi Ulýssesbók?
Flest sem um hana hefur veriö
sagt og skrifaö er umdeilt. Þó vil
ég hætta á aö nefna hana skáld-
sögu. Og löngerhún þó miöaö viö
flestar skáldsögur aörar. Enn
fremur ber mönnum nokkuö
saman um aö þessi lýsing á
venjulegum degi I lifi venjulegs
dyflinarbúa hafi sérstc8i tengsl
viö Ódyseifskviöu, en nafniö er
órækasta sönnun þess. Ulysses er
nafti á ódyseifi. Ætli maöur aö
segja meira um söguna lendir
maöur á hálum is. Hvaöa atburö-
um er sagt frá?, hver er þessi
Blóm?, hvers vegna eru tengslin
viö ódyseif ? — Atburöir sögunnar
eru jaröarför, seta á krám, nátt-
ráp og eitthvaö fleira i þeim dúr,
en erfitt er aö gera sér grein fyrir
þvi vegna stilleikfimi höfúndar-
ins, vegna þess aö málin eru séö
frá sjónarhóli mismunandi
persóna og vegna þess aö hlutir
eru gefnir i skyn án þess aö þaö sé
á hreinu hvort taka beri mark á
þvi. Allt úir og grúir af úthugsuö-
um tilvisunum og samsvörunum,
til dæmis orösifjafræöilegum og
goösögulegum. Bókin er á ensku,
en þaö er margs konar ens ka: allt
frá fornensku og máli Skake-
speares yfir i nútimaslettur svo
koma fyrir irska, þýska, he-
breska, latina, ítalska, svo þaö
helsta sé nefnt. Þó eru þessar er-
lendu slettur ekkert meginatriöi
sennilega, og maöur mun njóta
bókarinnar þótt maöur kunni til
dæmis litiö i goöafræöi grikkja.
Sumir vita enga skáldsögu
skemmtilegri en Júlýses.
Hvaö gera svo bókmennta-
spekingar viö þennan texta? Þó
aö margt hafi þeir starfaö fram
til þessa I kringum hann, þá má
halda þvi fram aö þeir séu ein-
faldlega mát frammi fyrir hon-
um. Klumsahvumsa. En hvaö
sem þviliöur, þá er ritiö einhvern
veginn slikt gripandi lestrar- og
viöfangsefni aö menn áaetjast
Olýsses og höfundinum Jósafati.
Fá dellu. Hugsa sumir ekki um
annaö i áratugi, sjá þaö kannski
sjálfir aö þeir eru ánetjaöir. Verk
um efniö eru til i tugatali og þar á
meöal má nefna oröabók fyrir
Úlýssis I tveimur bindum og hún
er ekki minni sú fyrir Finnegans
Wake, þaö verk höfundarins sem
liklega nær næst Ulyseifi aö
frægö. Gerístmaöur félagi I Jósa-
fatssjóöi fær maöur I senn
áskrift aö þremur af þeim tlma-
ritum sem gefin eru út um Jósa-
fat ogverkhans. Fyrir þá tilvilj-
un aö Jósafat álpaöist óviljugur
til aö búa nokkurt árabil i Zflrich
og bera þar beinin, sáu sýslu-
maöur og borgarstjóri þess
staöar tilefni til aö gerast
verndarar þessarar 7. alþjóölegu
samdrykkju um Jósafat ásamt
fleiru stórmenni. 1 heila viku
stööugt fundir um textana, einatt
tveir I gangi i einu. — á kvöldin
leiksýningar úr verkum Jósafats,
drukkiö á kostnaö sýslu og for-
laga, pilagrimsferöir á staöi þar
sem vitaö er aö Jósafat dvaldist
(og dvelst), og siðast en ekki sist
var hist á Jósafatskránni.
Hlutur bankans
Ekki er tekiö fram um krá þá er
Jósafatskrá heitir a& kallinn hafi
nokkurn tima drukkiö á henni,
þótt hann hafi drukkiö viöa, en
hins vegar er hún nefnd i
úlýsseifi. Og þá er ekki aö sökum
aö spyrja meö þá ánetjuöu. Þarna
er á boðstólnum „Blómsmorgun-
verðiu-” fyrir heila 15 franka
svissneska og inniheldur þaö sem
Leópóld át i dögurö I sögunni:
svinanýra, spælegg og rista-
brauö. Hins vegar má svo velja
milli irsks Guinnesbjórs og te-
sopa. Blóm drakk te. Réttur sem
heitir „hádegisveröur Blóms”
kostar ekki nema 7 franka af þvi
aö Blóm fékk sér bara snarl i
hádeginu 16/6 1904 samkvæmt
sögunni. Þaö var Svissneska
Bankafélagiö sem lét flytja krána
spýtu fyrir spýtu frá Dyflinni til
Zflrich, og notar nú til þess aö
sýna erlendum viöskiptavinum
sinum, sem koma I heimsókn,
enda er ölstofa þessi I hjþrta
borgarinnar og byggingu
bankans. B-félag þetta kom
reyndar heilmikiö viö sögu á
samdrykkjunni og úthlutaöi
mönnum ekki einasta kúlupenna
og plastmöppu meö merki sinu,
heldur lika litprentaðri árs-
skýrslu, sem menn huslu&u svo
ört I ruslakörfuna fyrir utan inn-
ritunarskrifstofuna 1. dag þings-
ins að ræstingamaöur hefur á-
reiöanlega ekki annast annaö
þann daginn en aö tæma fötuna.
Vatn i þvaginu
En kannskier öll þessi persónu-
dýrkun ekki þaö undarlegasta i
málinu. Þaö er ekki minna fróö-
legt a& skoöa fræöi fræöinganna,
Ifta á leit þeirra áö einsleitum
atriöum, sannanir um sam-
svaranir, hlægilegt hlaup frá
vandanum úti ævisöguatriðaskak,
sem einskis afla aflar. Tilsvarana-
og samvisanadrafl. Jósafat
var töfralæknir tungunnar,
Júh'seifur svo byltingarkennd bók
aö þaö veröur aö skoöast sem
yfirsýn þegar boriö var viö ósiö-
samleika þegar hún var bönnuö
af ritskoöurum i Bandarikjunum
og Bretlandi. Og þá likt og meö
Frú Bóvari eftir Flóbert franska
fariö. „Ég hef sett inn svo mikiö
af gátum og púsluspilum a& ég
mun gefa prófessorunum nóg að
gera i margar aldir viö aö rök-
ræöa hvaö ég átti viö, og þaö er
eina leiöin til aö tryggja manni
ódauöleika” sagöi höfundurinn.
Og þetta er ekki tómt gri'n. Fróö-
sköpuöir ástunda getnaö greina
einsog „Prestskapur Stefáns og
Bökks” og „Hvers vegna Molli
hefur tiöir”. Hver eru Stefán og
Molli?
Jú, Stefán er I sögunni
háskólapiltur, sem sýnist eiga aö
„„samsvara”” Telamakkusi,
syniódyseifs I kviöunni fornu.
Stefán er listhneigöur, en faöir
hans hálfgerö landeyöa.
Blóm hefur lik hugðarefni
og pilturinn og vill ganga
honum I fö&ur staö og missti
líka sinn eina son vikugaml-
an eða svo. Stefán vill ekki
flytja heim til Blómhjónanna.
Sumir fræöimenn rekja þaö til
þeirrar staöreyndar að meöan
Blóm hefur yndi af veikum keitu-
keim i hvolfti, þá hefur Stefán
andúö á hlandi. Aörir b-fræöarar
hafa hins vegar þá fróölegu mót-
báru fram aö færa aö Stefán og
Blóm sameinast og samrýmast
gegnum þaö a& miga utani grind-
verk á fylleriinu um nóttina, en
þaö samsvari þvi aö skapa lista-
verk I sameiningu, listasamsköp-
un Blefáns og Stóms. Þessu mót-
mæla aörir Jósafatsfræöingar
harkalega og álita þaö hvorki
samræmast fornfraiðamenntun
né feguröarskyni Jósafats aö láta
þvag tákna listaverk, enda benda
þeir svo réttilega á aö höfuösam-
setningarþáttur þvags er einfald-
lega vatn — mjög ólistræn stein-
efnistegund.
Framhjáhald
og geit
Molli er maki Blóms og heldur
framhjá honum aö þvi er flestir
fræöimenn álita. Þó skiptast bók-
fræöaárýnar kringlunnar 1 tvær
fylkingar um hvort Molli eigi aö
skammast sln fyrir framhjáhald-
iö eða ekki. 3. hópurinn álitur
vandamáliö óáhugavert, sá 4. tel-
ur aö Molli haldi hreint ekkert
framhjá. Vandinn er aö sagan
segir hvergi afdráttarlaust af né
á um tryggö Mollijar. En nú má
spyr ja: er þaö ekki úti hött aö
sitja meö sveittan skalla i fram-
andi landi og rifast um þaö,
kannski heilan dag.hvorteinhver
Molli I einhverri sögu sé vond
kona eöa góö, hrein eöa óhrein,
syndug saklaus? Nú skilst mér aö
vissir guöfræöingar hafi haft þaö
fyrir stafni langa hriö aö deila,
stundum i heift, um hvort faöir og
sonur séu einn e&a tveir. Vonandi
hefur nú enginn verið brenndur
fyrir vitlausu skoöunina ennþá.
En þetta er ef til vill hliöstætt.
Sagöi ekki Halldór Laxness án-
hverntima aö trúmál væru bara
fyrir atvinnulausu menn i smáum
þorpum? Þá eru bókmennta-
fræöiólánsmenn þessir einsog
prestar nútimahugmyndafræöi
borgaralegs samfélags. Prestar
já. A þinginu deildu menn um
hvort geit noricur á ég man ekki
hvaða blaösiöu væri karlkyns eöa
kvenkyns. Kemur kannski á
næstunni 700 siöna doktirsritgerö
um þaö efni, jafnlöng Júlisesi?
Lúdó
Ekki voru þó allir málspjalla-
mennirnir á þingi þessu jafngljáir
og glórusmáir og Mollijarspjall-
ararnir. A fundi um réttmætar og
ranglátar samsvaranir i Júlýssisi
stóö upp grá- og bitilhæröur
prentaramenntaöur skipuleggj-
ari samdrykkjunnar, örugglega
einn skarpasti Jósafatsfræöingur
I heimi, og mælti aö I textanum
væru einfaldlega engar samsvar-
anir. Fór þá hrollur um margan
vesturhafskan samsvaranakann-
arann, og einn þeirra tók til máls
og sag&i, hugsanlega meö tár i
öörum augnakróknum, aö þetta
gæti hann nú ekki meint, hann
væri bara aö striöa þeim. Þaö
getur lika auövitaö vel hafa veriö
rétt. Réttmætt. En sá prenthaafi
bætti þá viö aö I raun réttri tryöu
þeir allir saman á samsvarana-
eltingaleikinn, væru annars ekki
þarna saman safnaöir; og rétt-
læting á spilinu væri, aö þaö væri
þó þrátt fyrir allt skemmtilegt aö
spila þaö. En þetta er aöeins ein-
falt viö fyrstu sýn. Hver segir aö
þaö sé réttmætt aö meöan sfyrj-
aldirnar og aröránið geisa aö full-
greindir menn leiki sér viö eins
konar lúdó? Nú aö visu má segja
að þaö er ekki verra verk aö spila
lúdó eöa ræöa kynferöi uppdikt-
aöra geita heldur en aö smiöa
kjamorkuver. Eöa brýr? En hver
ermerking þessa alls? Viö heimt-
um merkingu.
Merkinguna
eða lifið!
Merkingu heimtuöu þeir á
boröiö, staögreidda og ekki
skorna viö nögl, vesturhöfsku
Framhald á 21. siöu.
Jósafat (James Joyce).
Mynd af Jósafati eftir Brancusi. Þegar faöir Jósafats, Jón Stanislafur
Jósafat sá hana mæiti hann: „Almáttugur hvaö hann hefur breyst”.