Þjóðviljinn - 05.08.1979, Blaðsíða 17

Sunnudagur 5. ágúst 1979. ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 17
mhg ræðir við Steindór Árnason um útgerð f rá Reykja-
vík fyrr og nú. Steindór fór á sjóinn 15 ára gamall, sem
„léttadrengur" á kútter Hákoni, sem áður hét reyndar
Haraldurog umvar kveðiðhið lífseiga Ijóð: „Kátir voru
karlar á kútter Haraldi". Árið 1920 f ór Steindór á togara
og á þeim eyddi hann ævinni næstu 34 árin. Nú er þessi
aldni víkingur sestur í helgan stein, en áhuginn á sjónum
og sjómennskunni er enn samur við sig.
— Reykjavik byggöist upp á út-
geröinni. Hún var fyrst og fremst
fiskimannaþorp. Sjómenn og út-
vegsmenn lögöu grunninn aö
þessari höfuöborg okkar eins og
viö þekkjum hana nú. Hér var
auövitaö eitthvaö af kaupmönn-
um, islenskum, hálfdönskum og
aldönskum. Dálitiö af iönaöar-
mönnum: járnsmiöum, trésmiö-
um, skósmiöum, söölasmiöum
o.s.frv. En fyrst og siöast var þaö
sjórinn og þeir, sem úr honum
drógu björg i bú, sem allt annaö
byggöist á.
„En guð og menn og
allt er orðið breytt”
Nú er öldin önnur. Nú er þessi
gamli undirstööuatvinnuvegur
Reykvikinga vanræktur og hefur
svo veriö lengi. Þetta þarf aö
breytast. Eg er ekki aö segja aö
viö eigum eöa gætum horfiö aö
upphafinu. En viö eigum aö hefja
þennan gamla höfuöatvinnuveg
okkar til veröugs vegs á ný.
Ekki vegna fortiöar hans, heldur
vegna okkar eigin framtiöar.
Þaö gengur ekki til lengdar aö
ætla sér aö byggja upp síóra og
sivaxandi höfuöborg mestmegnis
á þjónustustörfum viö fram-
leiöslustarfsemi, sem illa er búiö
aö og stööugt færri vinna viö. Þaö
er þó framleiöslan og hún ein,
sem veröur aö standa undir öllu
hrófatildrinu. Þannig er þaö nú,
karl minn, og þannig verður þaö.
Og þetta veröur þjóðin aö skilja ef
hún ætlar ekki aö fara aö lifa á
sandi, sól og brennivini suöur á
' Mallorka, Costa del Sol og hvaö
þessi fjandi heitir nú allur sam-
an.
Hver er maðurinn?
Duus átti Hákon en Miljónafélag-
iö Langanesiö. Fiskaö var á
handfæri og viö unglingarnir vor-
um hálfdrættingar. Kútterunum
var ekki haldiö úti yfir veturinn.
— Varstu snemma ákveöinn i
þvi aö leggja fyrir þig sjó-
mennsku?
— Ég býst viö þvi, já. Aö
minnsta kosti var þaö svo, aö 1918
fór ég I Stýrimannaskólann, sem
þá var tveggja vetra skóli. En
menn höföu ekki miklu úr aö
spila, og þvi var þaö, aö fyrri vet-
urinn fóru flestir á vertiö frá ára-
mótum, til þess aö hafa upp 1
kostnað viö skólavistina. Þarna
lauk ég svo stýrimannaprófi.
Á togurum í 30 ár
— Og geröistu svo stýrimaöur?
— Nei, ekki varö þaö nú strax.
Ég haföi aö visu prófskirteinið
upp á vasann en mér fannst ég
þyrfti samt aö kunna ýmislegt
fleira fyrir mér áður en ég tæk-
ist á hendur slikt ábyrgöarstarf.
Stýrimaöur þarf að þekkja hvert
handtak, sem vinna þarf um borö.
heltist úr lestinni komu önnur I
staðinn. Og þau borguöu sig vel I
siöari heimsstyrjöldinni. Þá skil-
uöu þau mörgum kringlóttum á
land.
Gísla þáttur Jónssonar
Strax 1 striösbyrjun var hafist
handa um undirbúning aö endur-
nýjun togaraflotans þannig, aö I
striöslok lá allt fyrir um
stærö skipa, allan útbúnaö og
vélategund aö mestu leyti. Mótor-
vélar voru aðeins i fimm af þeim
skipum, sem keypt voru; hin voru
meö gufuvélar og brenndu svart-
oliu. Þessi undirbúningur geröi
okkur kleift aö semja um smiðina
strax er styrjöldinni lauk.
Glsli Jónsson alþingismaöur
haföi forystu um aö stefna skipa-
byggjendum saman i Hull á
ákveönum degi til þess aö undir-
rita smiöasamningana. Ef þaö
heföi dregist um viku heföi engir
veriö til viötals um neina samn-
inga. Gisli haföi, á fjoröa ára-
tugnum, séö um flestar flokkun-
arviögeröir Islenskra togara i
Englandi og skipti viö viögeröa-
þjónustufyrirtæki i South Sheeld i
mynni Thames.
Stærstu útgerðarfélögin hér
voru þá Kveldúlfur og Alliance.
En er til kom aö úthluta skipun-
um var sú regla upp tekin aö skip,
sem færu til Reyjavikur, skyldu
greidd aö 33 hundraöshlutum af
kaupendum á meöan kaupendur
úti á landi þurftuekki aö greiða
nema 15 hundraöshiuta. Þegar
„ Útgerö frá Reykja-
vík þarfað stórauka
og þetta verður þjóðin að
skilja ef hún ætJar ekki að fara
að lifa á sandi, sól og brenni-
víni suður á MaQorka,
Costa del Sol og hvað þessi
fjandi heitir nú allur”
Hver talar svo stritt? Steindór
heitir hann og er Arnason, gamall
togarajaxl, sem stundaöi sjóinn I
meira en 40 ár og veit hvaö hann
syngur þegar hann talar um sjó-
inn og útgeröina.
Lesendum Þjóöviljans er Stein-
dór aö góöu kunnur. Hann hefur á
undanförnum árum skrifað
margar greinar i blaöiö, þar sem
hann hefur fjallaö um málefni út-
geröarinnar, bæöi til sjós og
lands, ef svo má aö oröi komast.
Þjóöviljafólk þekkir þvi skoöanir
Steindórs á þessum málum. Hitt
er annaö mál hversu mikil deili
þaö veit á honum aö öðru leyti.
Þvi var þaö, aö er viö höföum
hreiörað um okkur i stofunni hjá
Steindóri vestur á öldugötu hér á
dögunum, — og afþakkaö I bili
kaffi, sem frúin kvað til reiðu
þegar viö vildum, — að ég baö
hann fyrst að segja mér eitthvaö
af sjálfum sér.
En þar var þungt fyrir fæti.
— Við skulum ekki eyöa timan-
um i aö tala um svo ómerkilegt
umræöuefni, sagöi Steindór. Þó
fékk ég svo mikið aö vita, aö hann
er fæddur noröuri Réttarholti á
Skagaströnd áriö 1897, en ólst upp
I Höföahólum. Móöir hans var
Ingibjörg Pálsdóttir frá Syöri-
Leikskálaá i Kaldakinn en faöir
Arni Arnason frá Höföahólum á
Skaga.
Á kútterum
— Viö fluttum til Reykjavikur
1911 eöa þegar ég var um ferm-
ingaraldur og þar hef ég átt'
heima siöan.
— Fórstu snemma á sjóinn?
— Liklega má segja þaö, ég
byrjaði 1912, 15 ára gamall, á
kútter Hákoni. Hann hét áöur
kútter Haraldur og um hann og
áhöfn hans er hin alkunna visa:
„Kátir voru karlar á kútter Har-
aldi”. En þaö breyttist ekkert viö
nafnaskiptin. Þaö voru eftir sem
áöur kátir karlar um borö. Svo fór
ég á Langanesiö 1913 en þaö var
einnig kútter. Þetta voru 70-80
tonna skip og áhöfnin rúmlega 20
manns, þar af tveir unglingar.
Þessir kútterar voru svona heldur
af minni geröinni, þeir stærstu
munu hafa verið um 100 tonn.
Hann þarf jafnan aö vita hvernig
viö þessu eöa hinu skuli bregöast
og þá er umhugsunartlminn ekki
alltaf langur. Ég taldi mig ekki
nægilega undir starfiö búinn fyrr
en 1925.
Mér þykir óliklegt annaö en
sitthvaö frásagnarvert hafi kom-
iö fyrir Steindór öll þau ár, sem
hann var á sjónum. en ekki segir
hann svo vera.
— Ég man t.d. ekki eftir þvi aö
hafa nokkurntima fengiö slikt
veöur aö orö sé á gerandi þótt
auðvitaö sigldum viö ekki alltaf
sléttan sjó. Versta veöriö sem eg
man eftir fengum viö á okkur
noröaustur af Horni I nóvember
1929. Ég var þá annar stýrimaöur
á Snorra goöa. Sá garöur stóö lát-
laust i 40 klst. Viö sigldum ekki i
var en héldum upp I veöriö allan
timann. Ég vil ekkert giska á veö-
urhæöina en þaö komu á okkur
slæm brot þvi falliö var á móti
veðrinu. Sjórinn tók bómurnar,
braut nokkrar rúður i brúnni og
losaöi eitthvaö af kojum i lúgarn-
um en annaö var það nú ekki.
Þetta voru þónokkuð föngulegar
öldur, en stærstu öldur sem ég hef
séö var þegar hafnargarðurinn i
Reykjavik fór 1923. Þá vorum viö
staddir 200 milur suöur af Vest-
mannaeyjum.
— Og þú varst I siglingum öll
striösárin?
— Já, öll striösárin. Viö byrj-
uðum á þvi aö sigla tii Þýska-
lands en þá var ég skipstjóri á
Agli Skallagrimssyni. Viö sigld-
um beint til Noregs og suöur meö
honum innan skerja og til Þýska-
lands. Þá var reyndar komiö
hafnbann á Þýskaland,en af ein-
hverjum ástæöum var fjórum
togurum leyft aö sigla þangaö
meö Isvarinn fisk. Aö ööru leyti
sigldi ég til Englands öll striösár-
in.
— Og ekkert sögulegt viö þá
túra?
— Nei, viö sluppum.
Skipið sjálft
mesta öryggið
Og út frá þessu berst tal okkar
aö öryggismálum sjómanna.
— Til þess aö fækka sjóslysum
veröur aö vita um orsakir þeirra,
segir Steindór. — Þaö er fyrsta
skilyröið. En orsakirnar geta ver-
ið margvislegar. Stundum togast
skipin niöur meö veiðarfærunum,
beinlinis þola þau ekki. Stundum
kastast eitthvað til i lestinni, af
þvi þar er ekki nógu vel frá hlut-
unum gengiö. Ég var á togurum
frá 1920 til 1954. Framan af var
öllu hrúgaö um borð i hvelli og
allt óklárt er fariö var af stað.
Siöar komu vaktmenn i skipin,
sem tóku á móti öllu og geröu
skipiö klárt. Ég er þó ekki viss um
nema þetta sé stundum vanrækt
enn.
Steindór telur upp marga báta
og skip sem farist hafa siöustu 10
árin.
— En ég man þó áreiöanlega
ekki eftir þeim öllum. Gúmmi-
bátar eru góöra gjalda veröir en
þeir eru alltof léttir I miklum
vindi. En þaö er fyrst og fremst
skipiö sjálft, sem alltaf veröur aö
vera öryggi sjómannsins. Ég hef
veriö á mörgum togurum og þeir
hafa veriö misjöfn sjóskip. Þarna
kemur margt til en byggingarlag-
iö hefur mikiö aö segja. En svo
einkennilegt er þetta samt aö t.d.
Þórólfur og Skallagrimur, sem
byggöir voru eftir sama módeli,
voru mjög ólik sjóskip, sögöu
þeir, sem kynntust báöum. Aö
þeirra dómi var Þórólfur mun
betra sjóskip.
Útgerð í Reykjavík
— En ég haföi nú eiginlega
hugsaö mér aö rabba viö þig um
útgeröina hér i Reykjavik, eigum
viö ekki að snúa okkur aö henni?
— Jú, þú hefur oröiö, Steindór.
— Já, ég skal segja þér aö þeg-
ar ég kom hingaö til Reykjavikur
1911 þá var legan hér full af skút-
um og togurum. Þau lágu viö
akkeri þvi hin eiginlega hafnar-
gerö hófst hér ekki fyrr en 1913.
Fiskinum úr togurunum var skip-
að upp á innrásarprömmum, en
skúturnar notuöu venjulega upp-
skipunarbáta. Togurum fjölgaöi
hér mjög á næstu árum fram aö
striöinu og þá var togaraútgerö
aöal atvinnuvegur hér. En 1916
voru flestir togararnir seldir til
Frakklands, nema Kveldúlfur
seldi ekki sin skip. Þegar striðiö
skall á voru margir togarar I
smiöum ytra fyrir Islendinga, en
sem auövitað komu ekki. En eftir
striöiö fengum viö marga nýja
eins og Skallagrim, Þórólf,
Njörö, Skúla fógeta, April, Mai
o.fl. Þessir togarar voru aö koma
fram til 1925,en skútuöldinni lauk
upp úr 1920.
Togararnir voru einu skipin,
sem stóöu af sér heimskreppuna
án þess aö lenda I sjóöakerfinu.
Þeir seldu fiskinn aö mestu leyti
isvarinn til Englands og komu svo
til baka fullir af kolum og veiðar-
færum. Og þótt eitt og eitt skip
þetta varö ljóst drógu stóru
skipafélögin sig til baka, tóku aö-
eins einn togara hvort. Eldri tog-
ararnir voru aö heltast úr lestinni
sumir orönir 20 ára gamlir og
meir. Þetta er upphaf þess, aö
togaraútgerð i Reykjavik hnign-
ar. Og þegar bæjarstjórninni
veröur ljóst, aö öll útgerö muni
innan tiöar leggjast niöur I
Reykjavik þá leist henni ekki á
blikuna. Og þá gerist það, aö
stofnað er til Bæjarútgeröar
Reykjavikur. Og ef eg man rétt
þá átti Bæjarútgeröin kost á fjör-
um eöa fimm skipum I byrjun.
Reykjavík öðlist
sinn fyrri sess
Þó aö málinu hafi þannig veriö
„bjargaö i horn,” eins og þeir
segja I fótboltanum, — meö stofn-
un Bæjarútgeröarinnar þá er
samt sem áöur hálfgert
hörmungar ástand i útgerðar-
málunum hjá okkur hér I Reykja-
vik, miðaö viö þaö, sem áöur var.
Ég er þeirrar skoöunar, aö
Reykjavik geti og eigi aö vera
miklu meiri útgeröarbær en hún
er nú. Hún hefur ekki hlotiö þann
sess, sem hún skipaði um ára-
tugaskeiö, — ég hygg fram um
1960, — aö vera stærsta útgeröar-
stöö á tslandi. Okkur vantar fleiri
skip, og aöstööuna I landi þyrfti
einnig aö bæta.
Næst aöförinni aö Reykjavik
meö stofnlánadeildarreglunum,
sem ég minntist á áöan, hefur
sjöundi áratugurinn oröiö höfuö-
borginni þyngstur i skauti. Þá
voru skipin seld úr landi og af
þvi aö fiskverð var svo lágt
gat engin fleyta borgað rekstr-
arkostnaöinn. Lúövik var ekki
fyrr oröinn sjávarútvegsráð-
herra I vinstri stjórninni 1971 en
hann tvöfaldaöi fiskverðiö.
Tveim mánuöum siöar tvöfaldaði
hann þaö aftur. Þau voru ekki
litil afrek viöreisnarstjórnar-
innar sálugu aö setja hvert ein-
asta skip á Islandi á hausinn. Viö
vorum meö 7 kr. fiskverö þegar
nágrannar okkar voru meö þaö
margfalt hærra. Hvernig halda
menn aö þetta sé hægt?
Framhald á 21. siöu.