Þjóðviljinn - 07.10.1979, Blaðsíða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7. október 1979
Sjálfstjórn er sama
og sjálfsvirðing
Stærsta blokk Nuuks. Húsnæbisvandamál Nuukbúa eru geigvænleg. t rétt rúmlega 9000 manna
bæjarfélagi eru 600 einstaklingar skráftir húsnæftislausir hjá félagsmálastofnuninni. Hingaft var
veiftimönnum og fjölskyldum þeirra sópaft og hér stóft tii aft unga út agaftri verkalýftsstétt á upp-
gangsárunum milli 1960-1970.
Fyrsta danska húsift, sem reist var á Grænlandi árift 1728 af Hans Egede.
Fæðingarstaða-
reglan
— Ég las þaft i Atugagd-
liutit/Gröniandsposten, aft
danska Hagstofan hefir upplýst
aft Danir — efta útlendingar á
Grænlandi — þéni þrisvar sinn-
um meira en nemur meftaiiaun-
um Grænlendings. Dani á Græn-
landi hefur aö meftaltali 83 þús.
danskar krónur I skattskyld árs-
laun en Grænlendingur 27 þús..
Nota Danir Grænlendingá,
sem ódýrt vinnuafl á láglauna-
svæöi?
— Rætur þessa launamisréttis
liggja aftur til G-60 áætlunarinnar
svokölluftu, sem varft til á sinum
tima i Grænlandsráöuneytinu i
Kaupmannahöfn. í samræmi vift
þessa áætlun var innleitt árift 1964
nýtt fyrirkomulag á launagreiftsl
um, hin svokallaöa „fæöingar-
staftarregla” (födestedskriter-
iet), sem tryggöi aösendu dönsku
vinnuafli langtum hærri laun en
grænlenskri alþýöu fyrir sömu
störf. Þessi skipan mála var rétt-
lætt meö þvi, aö nauftsyn bæri til,
aft laöa sérmenntaft fólk til
Grænlands meö einhverjum hættf'
og bæta þvi öll þau óþægindi, sem
fylgja aöseturskiptum.
„Fæftingarstaöarreglan” var
einkar ógæfuleg ráöstöfun, eins
konar fleygur milli Dana og
Grænlendinga, sem gerfti hina
siöarnefndu aft annars flokks
fólki:
1 upphafi sjöunda áratugarins
fékk landsráftift þvi komiö til leiö-
ar aö launajöfnunarstefnu var
hrundift af staö, þó alltof hægt
færi. Nú, er Siumut-flokkurinn
hefur tekiö vift stjórnartaumun-
um á Grænlandi, munum vift
tryggja meft ýmis konar laga-
setningu aft skriftur komist á þau
mál.
— En fæftingarstaöarreglan er
enn I fullu gildi?
— Já, þvi ber ei aft leyna.
Grænlands-
verslunin í eigin
hendur
— Hvaö veldur þvl, aft
grænlenskt samfélag dagsins I
dag hefir þörf fyrir 1.3 miljarfta
danskra króna úr dönskum rikis-
kassa?
— Húsnæftisskortur i nýju stóru
bæjarfélögunum útheimtir mikl-
ar og rándýrar byggingafram-
kvæmdir. Allt byggingarefniö er
innflutt og svo til eingöngu unnift
af dönskum verktökum og aö-
sendu vinnuafli. Hér er um gifur-
leg útgjöid aft ræfta. Svo eru þessi
hús kynt meft innfluttri oliu, sem
sifellt hækkar i verfti, — jarfthiti
er ekki okkar gull.
Uppbygging atvinnuveganna er
enn i fullum gangi og f járfrek. Vift
þessar aftstæftur er efnahagsaft-
stoft frá Danmörk óumflýjanleg,
enda umsamin.
— Þá eru þaft utanrlkisviftskipt-
in — er jalnvægi á nokkurn máta
hugsanlegt á Grænlandi milli út-
flutnings og innflutnings án
grundvallarbreytinga efnahags-
lifsins?
— Lars Emil Johannsen lands-
stjórnarmaöur atvinnumála okk-
ar stjórnar störfum atvinnumála-
nefndar, sem skipuö er bæfti
stjórmálamönnum og fulltrúum
hinna ýmsu starfshópa. Þessi
nefnd skal m.a. leita róttækra
leifta til þess aft draga úr óhag-
stæftum viftskiptajöfnufti. Þar
hefur borift á góma aft leggja ein-
hverjar hömlur á innflutning, er
viö tökum Grænlandsverslunina I
okkar hendur innan tveggja til
þriggja ára. Einnig hefur nefndin
mælt meö leit nýrra markaöa
fyrir útflutningsvörur okkar.
Unnift verftur sleitulaust aft konn-
un þessara mála.
Herstöðvamálin
— Ameriski sendiherrann var
nýlega i heimsókn hér I Nuuuk
(Godthðb). Var framtift
ameriskra herstöftva á dagskrá?
— Herstöövarmálin voru jú
rædd og viö i landsstjórninni höf-
um lagt á það áherslu, aft núver-
andi skipan mála sé upprunnin
við allt aftrar sögulegar aðstæöur
en nú rikja á Grænlandi. Græn-
land er stærsta eyja i heimi, 2700
km. skilja aft nyrsta og syösta
odda hennar. Þvílikt landflæmi
hlýtur að hafa mikla hernaöar-
lega þýöingu eins og heimsmál-
um er háttaft í dag. Vift erum ekki
nema fimmtiuþúsund manns,
sem búum hér. Satt best aft
segja, þá held ég ekki að viö
megnum aft breyta tafli stórveld-
anna. Vift höfum bent á aö jafn-
vel þó aft ameriska herstöftin á
Islandi sé framlag ykkar til
NATO, þá hafift þiö upp úr krafs-
inu nokkurn efnahagslegan
stuftning. Þvi höfum vift tilkynnt
amerisku stjórninni, aö okkur
finnist þaft eftlilegt, rétt og skyn-
samlegt, aft ef herstöftvar veröi á-
fram i okkar landi, þá komi á
móti viss stuöningur af þeirra
hálfu. Þaft tjón, sem hefftbundnir
atvinnuvegir hafa beöiö i Thule-
héraftinu af völdum amerisku ris-
herstöövarinnar, er vissulega
vandmetift i aurum, svo og jarö-
næftift i Syftra-Struamfiröi. En
þessi mál veröa til frekari um-
ræftu á Landsþinginu nú I haust.
Aðildin að EBE
ný áþján
— 1 kosningunum 1972 greiddu
yfir 70% Grænlendinga atkvæfti
gegn aftild aft Efnahagsbandalagi
Evrópu. Þift voruft innlimuft
engu aft slftur. Hvafta þýftingu
hefur þetta haft fyrir Grænland?
— Fyrst og fremst vakti þaft
grænlensku þjóöina til vitundar
um aö Grænland' og Danmörk
gætu átt gjörólikra hagsmuna aft
gæta. Kosningaúrslitin> og eftir-
leikurinn hrundu af staft deilun-
um um eignarréttinn á græn-
lenskum náttúruauftlindum og
þeirri þjóftlegu vakningu, sem
leiddi til heimastjórnar.
Kosningaúrslitin frá 1972 eru
heldur ekki fallin I gleymsku.
Landsstjórnin, meö stuftningi Si-
umut-flokksins, mun beita sér
fyrir þvi, aft nýjar kosningar um
aftildina fari fram áöur en sér-
samningar okkar viö Efnahags-
bandalagift renna út árift 1982.
Meirihluti grænlensku þjóöar-
innar er i dag tvimælalaust
hlynntur úrsögn.
— Hvert er mikilvægi þeirra
rúmlega 200 miljóna danskra
króna, sem Efnahagsbandalagift
hefur veitt á s.l. sex árum til upp-
byggingarinnar á Grænlandi?
— Þessi spurning er gjarnan
lögft fyrir okkur og henni er I
sjálfu sér auösvaraft. Vift höfum
barist fyrir þvl um árabil, aft vift
Grænlendingar réftum okkur
sjálfir. Aftildin aft Efnahags-
bandalaginu er berlega andstæft
þeirri stefnu. 1 henni sjáum viö
nýja áþján, sem engin efnahags-
aftstoft fær létt.
— Er þaft ekki Efnahagsbanda-
lagift, sem ákvarftar hámarks-
afla ykkar á eigin miftum?
— Arlega þurfum viö aft semja
um þá hluti vift valdhafana I
Bríissel, sem einnig skammta
öftrum Efnahagsbandalagsþjóö-
um veiftikvóta á okkar miftum.
— Hvernig gæti Grænland
hugsanlega sagt sig úr Efnahags-
b. eitt og sér, ef þaft er enn ótvf-
ræftur hluti af Konungsveldinu
Danmörk?
— Vift höfum orft dönsku stjórn-
arinnar fyrir þvi, aft hún muni
ekki snúast gegn væntanlegri úr-
sögn okkar, hljóti hún samþykki
meirihluta grænlensku þjóöar-
innar i almennum kosningum.
Dönsk yfirvöld hafa hins vegar
varaft okkur vift miklu efnahags-
legu tjóni, sem þau meina aft
hlotist gætu af þeim aögeröum.
— Litift þift i Siumut-Ilokknum á
heimastjórnina, sem áfanga á
lengri leift efta sem takmark I
sjálfu sér? Er heimastjórnin spor
i áttina aft fullum sambandsslit-
um?
— Þvl get ég ekki svaraft I dag.
Vift höfum barist fyrir heima-
stjórn og hana höfum viö fengiö.
Nú er aft sjá hvernig hún reynist i
framkvæmd. Verfti þeir, sem slft-
ar taka vift af okkur óánægftir
meft eftli hennar og útlit, finnist
hún ganga of skammt, vona ég aft
þeim auftnist aft finna nýjar leiftir.
Viljum samvinnu
r
við Islendinga
— tsland og Grænland eru bæfti
harftbýl lönd i norfturhöfum.
Þjóftirnar, sem þau byggja, eiga
afkomu sina undir sjónum. Saga
þeirra beggja er mörkuft niftur-'
lægingu danskrar nýlendukúgun-
ar. Finnst þér ástæfta til þess aft
stuft’a aft aukinni samvinnu
tslendinga og Grænlendinga, jafn
vel þó aft illa hafi tekist til vift
fyrstu tilraunir i þá átt hér á
vesturströndinni fyrir u.þ.b. 500
árum?
— Þaft mun vera rétt, aft fyrstu
kynni þessara tveggja þjófta
munu ekki hafa veriö til neinnar
fyrirmyndar, en þær erjur eru nú
gömul saga.
Vift viljum stuftla aft sem mestri
samvinnu vift Islendinga um allt
er varöar fiskveiöar á N-Atlants-
hafinu og I þvi sambandi erum viö
reiftubúnir til samninga um rétt-
láta lausn Jan Mayen-deilunnar.
Eínnig hafa Islendingar af
mikilli reynslu aft miftla, sem
gæti orftift okkur kærkomin hjálp
vift uppbyggingu sjávarútvegs-
ins. Allt til þessa hefur samvinn-
an vift Islendinga veriö hvaft mest
á svifti sauftfjárræktar á Suftvest-
ur-Grænlandi, en til þeirra mála
þekki ég gjörla af búsetu minni I
Qaqortoq (Julianeháb). Sjálfur
sauftfjárstofninn er islenskur og
grænlenskir fjárbændur hafa þvi
eftlilega sótt til Islands menntun
og reynslu. Þar hefur þeim veriö
einkarvel tekift og vinátta kvikn-
aft.
Aætlunargerö sauftfjárræktar-
innar á s-vestur-Grænlandi hefur
á undanförnum árum veriö unnin
I samvinnu viö starfsmenn
islensku tilraunastöftvarinnar aft
Keldnaholti meft Ingva Þorsteins-
son I fararbroddi. Sjálfur hef ég
feikimikinn áhuga á þessum mál-
um, þvl mér segr svo hugur, aö
grænlensk sauöfjárrækt eigi
mikla framtift fyrir sér og aft inn-
an skamms muni hún veita ólikt
fleira fólki vinnu en i dag.
A svifti mennta- og menningar-
mála mættu samskiptin aukast til
mikilla muna, en ófáir Græn-
lendingar hafa samt sótt nám
lengri efta skemmri tima á
tslandi. Margir þeirra eru nú i á-
hrifastöftum og vilja gjarnan
stuftla aft auknum tengslum viö
næstu nágranna okkar,
íslendinga.
— Og aft lokum, Jonathan Motz-
feldt landsstjórnarformaftur, ein
nærgöngul spurning:
Nú starfaftir þú sem prestur, þú
ert guftfræftingur aft mennt. Hvaft
sneri þér aö stjórnmáium?
(Hugsar brosandi smástund) —
Ég ólst upp i smáþorpi, þar sem
allir voru veiftimenn. Þar voru
menn sjálfstæftir og sjálfum sér
nægir um flesta hluti. Siftar varft
mér ljóst aft ástandift var öllu
ömurlegra vifta annars staftar
meftal samlanda minna. 1 prest-
starfinu hef ég haft einstakt tæki-
færi til þess aft kynnast náiö,
gegnum fólk, sem hefur leitaft til
min, öllum þeim félagslegu
vandamálum, sem dunift hafa yf-
ir samfélag okkar undanfarin 25-
30 ár. Sú sannfæring óx meö mér
jafnt og þétt, aft eina leiftin aft far-
sælu samfélagi á Grænlandi lægi
um sjálfstjórn, aft Grænlendingar
réöu sinum málum sjálfir. Mér
varft ljóst, aft á engan annan máta
fengi þjóftin endurheimt sjálfs-
virftingu sina, en hún er nauðsyn-
legur hvati allra annarra dáfta.
Þar sem ég leitast ætift viö aft
vera sannfæringu minni trúr,
varft ekki komist hjá þvl aft taka
þátt I pólitiskri baráttu.
Orftskýringar:
1) Siumut = áfram
Atassut = samband
Inuit Ataqatigiit = samherjar
Sulissartut Partiat = verka-
mannaflokkurinn.
2) Almennt er talift, aft um 20%
þjóftarinnar sé atvinnulaus.