Þjóðviljinn - 18.05.1980, Blaðsíða 9

Sunnudagur 18. mal 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Erlingur Gislason, formaOur
Félags leikstjóra á tslandi.
Reykjavik, 6. mai 1980.
GreinargerO frá Félagi leik-
stjóra á tslandi um þá erfiOu aö-
stööu sem Rikisútvarp viröist
vera aO koma sér i gagnvart leik-
listarfólki, ætluö hverjum þeim
sem hefur áhuga og aöstööu til aö
koma i veg fyrir fjárhagsskaöa
eöa álitshnekki stofnunar jafnt
sem einstaklinga, er þetta varöar.
Um samninga
Fyrst vil ég nefna samning milli
Rikisútvarps og Félags islenskra
leikara um kaup og kjör fyrir
vinnu i Sjónvarpinu. Samningur-
inn er undirritaöur 9. ágúst 1978
og fyrir hönd Rikisútvarpsins
undirritaöur af Heröi Vilhjálms-
syni og Jóni Þórarinssyni, en af
Gisla Alfreössyni f.h. F.l.L. 1
þessum samningi eru ákvæöi i 7.
kafla sem hljóöar svo: „Stefnt
skal aö þvi aö þau verkefni sem
krefjast leiks veröi unnin undir
leiösögn leikstjóra sem viöur-
kenndur er af Félagi leikstjóra á
Islandi, enda náist viöunandi
samkomulag viö F.L.l. um slika
vinnu”. Tilgangur þessa ákvæöis
samningsins er augljós: 1 vinnu
leiklistarmanns viö sjónvarp og
kvikmyndir er hann háöur leiö-
beinanda sinum i enn rikara mæli
heldur en nokkru sinni á leiksviöi,
þar hefur hann áhorfandann viö-
staddan til viömiöunar. 1 sjón-
varpsvinnu eöa viö kvikmyndun
hefur sjálfur leikarinn engan
áhorfanda, hann er viösfjarri
bæöi i rúmi og tima. Leikaranum
er þvi lifsspursmál aö hafa ein-
hvern þann sem hann treystir og
hefur ástæöu til aö geta treyst til
miöviöunar i starfi sinu. Þetta
sem ég nú hef sagt geta virst
sjálfsagöir hlutir frá sjónarmiöi
leiklistarmanns en þvi er þetta
ákvæöikomiö inn i samninginn aö
leikurum þótti viö brenna aö rang-
lega nefnt annars flokks eöa
minni háttar sjónvarpsefni þ.e.
barnaefni, styttri skemmtiþættir
hafa oft veriö I sjónvarpinu unnir
beinlinis leikstjórnarlaust eöa
meö tilsögn manna sem ekki voru
á neinn hátt leiklistarmenn.
Akvæöiö er tilkomiö i samninginn
1978 til aö koma i veg fyrir þess
háttar vinnubrögö.
Höfundanám-
skeið
Næst er þar til máls aö taka aö
Rikisútvarpiö Sjónvarp stóö fyrir
námskeiöi fyrir höfunda sjón-
varpsefnis. Voru kallaöir til
margir höfundar og valdir 12 sem
tóku þátt i námskeiöinu i upphafi,
en aö lokum voru valdir 6 höfund-
ar og 6 verkefni, sem seinni hluti
námskeiösins átti aö taka til.
Hver höfundur fékk tekniskan
leiöbeinanda, en tilgangur nám-
skeiösins var einmitt aö þjálfa
höfunda I tækni Sjónvarpsins. Af
þessum 6 leiöbeinendum voru 5
fastráönir starfsmenn Sjónvarps-
ins, en aöeins einn utanaökom-
andi. Af hinum 5 fastráönu starfs-
mönnum Sjónvarpsins voru 3 sem
enga leiklistarmenntun höföu en
voru hins vegar ráönir sem upp-
tökustjórar viö Sjónvarp. Hinir
teknisku leiöbeinendur uröu fljót-
lega efnislegir ráögjafar og nokk-
urs konar aöstoöarhöfundar og
um þaö bil sem handrit af hverri
hugmynd fyrir sig var tilbúiö kom
i ljós aö hinir teknisku leiöbein-
endur höföu lika hugsaö sér aö
veröa leikstjórar verksins. Þaö er
hægtaö hugsa sér aö þaö hafi ver-
iö erfitt fyrir höfund aö mótmæla
Greinargerð Erlings Gíslasonar formanns Félags leikstjóra á íslandi:
Sjónvarpspólitík og
gagnrýni listamanna
þvi þegar slikur tæknilegur ráöu-
nautur, sem þegar var oröinn þaö
mikill þátttakandi I sköpun verks-
ins og hvernig hugmyndin var
framsett, bauöst til aö veröa leik-
stjóri, enda höfnuöu höfundarnir
þvi engan veginn I tveimur tilfell-
um af þeim þremur sem upptöku-
stjórar sjónvarpsins áttu aö taka
aö sér, en i þriöja tilfellinu af ein-
hverjum ástæöum varö þó ekki úr
þvi aö upptökustjórinn tæki aö sér
leikstjórnina heldur var sótt út
fyrir stofnunina og fenginn leik-
stjóri til aö setja upp verkiö.
Umrœðunefnd og
ágreiningur
Nú vikur aftur aö samninga-
málum Rikisútvarpsins og Félags
islenskra leikara. Samningurinn
frá 1978 var endurskoöaöur sum-
ariö ’79,þó gengu þeir samningar
nokkuö stirölega, en náöist þó
samkomulag jafnframt vegna
þess aö ákveöiö var aö nefnd yröi
skipuö bæöi af Rikisútvarpi og
F.I.L. til aö ræöa stööu leiklistar
innan Rikisútvarpsins. í þeim
samningi var áfram I fullu gildi
ákvæöiö sem minnst var á fyrst I
þessari greinargerö. Þegar þessi
umræöunefnd tók til starfa kom
fljótlega I ljós aö i þó nokkrum
atriöum voru skoöanir sjónvarps-
manna ólikar skoöunum leiklist-
armannanna. Leikstjórar tóku
ekki beinlinis þátt i þessum um-
ræöum, þó aö sumir leikaranna,
sem i nefndinni voru hafi jafn-
framt veriö leikstjórar. Þaö kom i
ljós aö skoöanir voru mjög skiptar
um starfssviö leikstjórans, sér-
staklega aö þvi leyti hvernig
verkstjórn hans skiptist á móti
starfssviöi upptökustjórans. For-
ráöamenn Sjónvarpsins töldu
jafnvel aö upptökustjórinn væri
nokkurs konar yfirverkstjóri, en
leikstjórinn aöstoöarmaöur upp-
tökustjórans. Þarna held ég aö
ágreiningurinn hafi oröiö mestur
þvi aö leiklistarmönnunum þótti
þetta sem vondur draumur og
hrein martröö aö hitta menn meö
þessar skoöanir þvi þeir voru þess
fullvissir aö leikstjórinn væri yfir-
verkstjóri alls verksins, og i raun-
inni heföi hann sem slikur engan
yfir sér og engan sem hann þyrfti
aö sýna neinn trúnaö annan en
höfundinn sjálfan, rithöfundinn.
Samþykktir frá
7. janúar
Meöan allar þessar viöræöur
fóru fram, þótti enn bera á þess-
ari tilhneigingu sjónvarpsins aö
framleiöa bamaefni og styttri
skemmtiþætti, innlenda aöal-
lega, leikstjóralaust, en slik vinna
er eitur i beinum allra leiklistar-
manna. Þvi var þaö aö Fél. Isl.
leikara og Félag leikstj. á tslandi
hélt sameiginlegan fund 7. jan.
1980. Þar voru geröar svohljóö-
andi samþykktir:
1. Sameiginlegur fundur Fél. Isl.
leikara og Fél. leikstj. á Islandi
lýsir fullum stuöningi viö bar-
áttu stjórna beggja félaganna
fyrir aö efla hlut leiklistar I
Rikisútvarpinu.
2. Sameiginlegur fundur F.I.L. og
F.L.I. haldinn 7. jan. ’80 gerir
svofellda yfirlýsingu til Rikis-
útvarpsins: Félagsmenn ofan-
greindra félaga gera sér ljóst
hve listrænt samstarf þeirra
er mikilvægt og munu þvi
framvegis einungis starfa aö
þeim listflutningi sem nýtur
viöurkenningar i lögum, samn-
ingum og samþykktum beggja
félaganna.
Þaö skal tekiö fram aö siöari
samþykktinni er m.a. ætlaö aö
leggja áherslu á aö leikurum er
ekki heimilt aö vinna meö leik-
stjórum sem ekki njóta viöur-
kenningar F.L.l. sbr. gr.715 i
samningum F.l.L. viö Sjónvarpiö
sem birt er I upphafi þessarar
greinargeröar. Sömuleiöis er
samþykktinni ætlaö aö tryggja
þaö aö leikstjórar viröi ákvæöiö i
lögum og samþykktum samning-
um F.I.L. um forgangsrétt meö-
lima þess.
Feluleikur
Meöan þessar friöarumræöur i
umræöunefndinni um stööu leik-
listar 1 Rikisútvarpinu áttu sér
staö milli F.I.L. og Rikisútvarps-
ins og meö fullri vitund F.L.l.
(Félag leikstjóra sendi meira aö
segja greinargerö um álit sitt á
stööu og verksviöi leikstj. viö
stofnunina) þá voru forráöamenn
Sjónvarpsins, eins og seinna kom
iljós,aö laumast til aö gera samn-
ing um leikstjórn viö annaö félag
þ.e.a.s. Fél. kvikmyndageröar-
manna. Ég segi laumast,þvl þeir
geröu þaö fullkomlega án vitund-
ar F.L.I. Þaö má teljast merki-
legt hafi þeim óviljandi láöst aö
fitja uppá sllku efni i umræöu-
nefndum stöðu leiklistar i Rikis-
útvarpi.
Samningur viö Fél. kvikmynda-
geröarmanna var undirritaöúr 25.
febr. og er i mörgum greinum og
raunar flestum miklu betri samn-
ingur en F.L.Í. hafði tekist aö ná I
sinum fyrsta samningi viö Sjón-
varpiöfrá ’77. Þessber hins vegar
aö geta aö viö litum á sem Sjón-
varpiö hafi sagt upp þeim samn-
ingi meö samningsgerð um sömu
störf viö annaö félag. Tökum viö
þeirri uppsögn og viljum strax
hefja viöræöur um nýjan samning
leikstjórum til handa. Skömmu
eftir aö atburöir þessir allir eru
komnir i ljós og ekkert leyndar-
mál lengur, lætur Sjónvarpiö á
þaö reyna, hvort samþykkt sam-
eiginlegs fundar FIL og FLl frá 7.
jan. standist eöa hvort hægt sé aö
hefja störf þrátt fyrir samnings-
ákvæöiö sem ég las I upphafi og á
þaö er reynt og kallaö er til sam-
lesturs á leikriti Daviös Oddsson-
ar undir stjórn Andrésar Indriöa-
sonar en hann er einn af þremur
upptökustjórum Sjónvarpsins.
Þessi tilraun Sjónvarpsins til aö
láta reyna á þessa samþykkt var
til þess aö forráðamönnum Sjón-
varpsins hefur væntanlega oröiö
ljóst aö samþykktir þessara fé-
lagsmanna FIL og FLI stæöust.
Þáttur Félags
kvikmynda-
gerðarmanna
Nú ákváöu aöilar I umræöu-
nefndinni aö gera hlé á umræöum
um stööu leiklistar I Sjónvarpinu
þvl fram haföi komiö beiöni frá
Félagi kvikmyndageröarmanna
um viöræöur viö félögin, fyrst viö
leikarana og siöar 31.3. viö leik-
stjórana, seinna var ákveöiö aö
Félag leikritahöfunda myndi
einnig taka þátt I þeim umræöum.
Þarna voru haldnir nokkrir fundir
og voru aö mörgu leyti gagnlegir,
og þaö veröur aö segjast eins og
er aö þó aö auövitaö væri hægt aö
finna ágreining þá var hann ekki
likt þvi eins mikill og i mörgum
atriöum eins og viö forráöamenn
Sjónvarpsins. Hins ber þó aö geta
aö þeir sem I viöræöunefndinni
voru tveir úr stjórn Félags kvik-
myndageröarmanna, voru hvor-
ugur starfsmaöur Sjónvarpsins.
Þegar viöræöur voru komnar
nokkuö áleiöis komu raunar fram
hugmyndir sem heföu átt aö leiöa
til lausnar og betra samkomulags
þessara aöila, þá var haldinn
fundur i Félagi Kvikmyndagerö-
armanna, félagsfundur, og þar
kom i ljós aö þessir nefndarmenn
voru i minnihluta I sinu félagi,
meirihluti félagsmanna vildi ekki
halda viöræöunum áfram og
fundurinn sendi FLI og FIL bréf
þaraðlútandi. Beiöni um viöræö-
urnar viö FLl er frá 31. mars en
18. april lýsir Félag kvikmynda-
geröarmanna þvi yfir aö þaö sé
hætt þessum viöræðum. Þessar
viöræöur voru ágætar og viö tók-
um þátt I þeim eftirtölulaust og úr
þvi aö þeir vildu ekki halda þeim
áfram þá sjáum viö reyndar enga
ástæöu til að gagnrýna þaö þvi
Félag kvikmyndageröarmanna
er þó aöeins óbemn aöili aö þess-
um umræöum leiklistarmanna
viö Rikisútvarpiö um stööu leik-
listar I Rikisútvarpi.
Allan timann meöan umræöur
fóru fram milli þessara félaga
söknuöum viö ævinlega fulltrúa
Rikisútvarpsins þvi aö án hans
uröu satt aö segja þessar umræö-
ur frekar ófullkomnar.
Hinriksbréf
21. april 1980 dagsetur Hinrik
Bjarnason bréf sem hann sendir
Félagi leikara en jafnframtsendir
hann FLI ljósrit. I bessu bréfi
bendir hann á að vegna ágrein-
ings, eins og hann oröar þaö, sem
risið hefur vegna leikstjórnar, þá
sé þaö fyrirsjáanlegt aö fram-
leiösla leiklistar i sjónvarpi muni
veröa minni á næstunni. 1 þessu
bréfi kemur hvergi fram skilning-
ur Hinriks á þvi aö sú ákvöröun
Sjónvarpsins aö fela upptöku-
stjórum sinum þremur i röö leik-
stjórn þriggja stórra verkefna er
skýlaust brot á samningnum frá
1978. Hann bætir gráu ofan á svart
meö þvi aö viröast lika óvitandi
um þaö atriöi, aö ef framleiðsla
sjónvarps á innlendu efni minnk
ar þá falla burt forsendur fyrir
þeim vildarkjörum sem sjónvarp-
iö nýtur gagnvart aökeyptu sjón-
varpsefni frá Noröurlöndunum,
þ.e.a.s. Sjónvarpiö nýtur þeirra
vildarkjara aö borga aðeins 5% til
listamanna I staö 50%. Skilyröiö
fyrir þessum vildarkjörum er, aö
eigin framleiösla Sjónvarpsins sé
minnst 8 stundir á innlendu leiknu
efni. Þetta hefur Sjónvarpiö ekki
staöiö viö undanfarin ár,en meöan
Félag islenskra leikara hefur ekki
kvartaö þá hafa þeir notiö þess-
ara vildarkjara. Þaö er ekki aö
búast viö þvl, aö þessi kjör standi
til boöa þegar forsendur þeirra
eru brostnar.
r
Alit og
niðurstaða
Alit okkar er þaö aö innan Sjón-
varpsins sé rekin menningarpóli-
tik, sem ætlar aö komast af án
leiklistar viö gerö sjónvarpsleik-
rita og kvikmynda.
Okkur sýnist þar vera tilhneig-
ing til aö velja leikara utan þess
hóps, sem þá er aö finna i veiga-
mikil hlutverk.og nú viröist ekki
heldur þörf á leikstjórum. Allir
sjá aö hér stefnir I óefnvog sorg-
legt má telja, aö þegar islenska
leikhúsiö blómstrar og vekur
heimsathygli, þá skuli Sjónvarpiö
kúldrast i þessari lægö. Þessi
leiklistarfjandsamlega pólitik
birtist ekki sist i skipulagi höf-
undanámskeiösins, sem ég
minntist á fyrr, þar sem áhalda-
tækni er sett I hásæti en engir
leiklistarmenn með reynslu eru
tilkvaddir. Siöan viröist stjórn-
endum námskeiösins eðlilegt aö
tæknimenn veröi hvort tveggja I
senn aðstoöarhöfundar og leik-
stjórar á meöan þeir segi til litt
reyndum höfundum um tækni-
möguleika og annmarka miðils-
ins. Skyldi sú leiöin ekki hafa orö-
iö styttri aö setja höfundana á svo
sem tveggja mánaöa námskeiö I
upptökustjórn viö sjónvarp?
ömurlegt er til þess að hugsa ef
viö þessa ungu stofnun stefnir
hugur ekki hærra gagnvart list-
rænu verkefni, en þaö sé auka-
vinnubitlingur innan starfshóps-
ins.
Ég hef i greinargerö þessari tint
upp nokkrar staöreyndir og látiö I
ljós álit sem er vissulega sameig-
inlegt stjórn Félags leikara, leik-
stjóra á Islandi og leikritahöf-
unda, að miklu leyti einnig álit
stjórnar Félags kvikmyndagerö-
armanna, en að visu ólikast áliti
ýmissa starfsmanna Sjónvarps-
ins.
Viö neitum þvi aö Félög leikara
eöa leikstjóra séu orsök I frestun
verkefna hjá sjónvarpi eöa nokk-
urri breytingu á starfsáætlun
þeirrar stofnunar Viö tökum hins
vegar eftir þvi, aö Rikisútvarp-
iö/Sjónvarp stöðvar vinnu viö
leikið sjónvarpsefni til þess aö
reyna aö kúga Félag Islenskra
leikara til aö sætta sig viö samn-
ingsbrot af Sjónvarpsins hálfu.
Allt frá stofnun Islenska sjónvarpsins hefur mikill fjöldi Islenskra
sjónvarpsleikrita veriö unninn þar og fjöldi manns öðlast þar dýr-
mæta reynslu, sem nú virðist kastað á glæ með áhugaleysi stofn-
unarinnar á sjónvarpsleiklist. Myndin er úr sjónvarpsupptöku á
Galdra Lofti, og það eru þau Pétur Einarsson og Kristbjörg Kjeld
sem leika Loft og Steinunni.