Þjóðviljinn - 28.06.1980, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 28,—29. júni 1980.
Ægir
Sigurgeirssori/
bæjarfulltrúi
”Og hvað með verkakonu sem
vinnur langan og erfiðan vinnudag
og verður síðan að fara að hugsa
um heimilið þegar heim kemur;
á hún ekki skilið að fá orðu?”
Orður og titlar
Þaö hefur stundum veriö sagt
aö sumariö væri agúrkutfö i
blaöamennsku,þá væri litiö um aö
vera I hinu pólitiska þjóöllfi
amk. ef miöaö er viö aörar árs-
tlöir. En ekki þurfa blaöamenn og
blööin aö kvarta þaö sem af er
sumri, ýmislegt hefur veriö aö
gerast og ber þar auövitaö hæst
forsetakosningarnar á sunnudag-
inn kemur og barátta frambjóö-
enda fyrir kjöri. Þá má ekki
gleyma 20 prósentum til þing-
manna eöa réttara sagt launa-
baráttu okkar ágætu alþingis-
manna. Sú barátta hefur vissu-
lega oröiö vatn á millu blaöanna
nú aö undanförnu. Ekki má
heldur gleyma sölutregöu og
veröfalli á fiskafuröum I þessu
sambandi. Blaöamenn geta þvl
tekiö undir meö skáldinu sem
sagöi: Þaö er engin þörf aö
kvarta á meöan blessuö sólin
skln.
En vikjum aö ööru. Siöastliöiö
föstudagskvöld (20. júni) birtust
forsetaframbjóöendur á skjánum
ásamt spyrlum svo þjóöin gæti nú
vegiö og metiö þvi brátt á aö fara
aö kjósa. Ekki ætla ég aö ræöa um
kosti og galla frambjóöendannaj
ég læt öörum þaö eftir. En mig
langar hins vegar aö vikja aö einu
atriöi sem þeir voru spuröir um
þ.e.a.s. oröuveitingum. Ég hef
ekki oröiö þess var aö teljandi
umræöa færi fram um oröur og
oröuveitingar á undanförnum
árum — þaö er af sem áöur var
þegar Skúli Guömundsson al-
þingismaöur flutti heilu frum-
vörpin i bundnu máli gegn oröu-
veitingum.
Nú er þaö þannig aö oft á ári
ber fyrir augun lista yfir fólk sem
hlotið hefur hinar ýmsu
oröur — þessu fólki veitir forseti
lslands oröur — væntanlega I
nafni fslensku þjóöarinnar. Þegar
ég sé umrædda lista yfir oröu-
þega vakna hjá mér ýmsar
spurningar og,i von um aö ein-
hver sem þekkir þessi mál til
hlltar upplýsi mig.og væntanlega
fleiri, um sitthvaö i þessu sam-
bandi, ætla ég aö setja fram
fáeinar af þeim spurningum sem
á hugann leita þegar minnst er á
oröur:
1. Hver eiga markmiðin meö
oröuveitingum aö vera?
2. Eftir hvaöa reglum er fariö viö
veitingar?
3. Hver setur þær reglur?
5. Hver skipar oröunefnd?
5. Halda menn oröum þrátt fyrir
þaö aö þeir gerist sekir um alvar-
leg lögbrot?
6. Fylgir sumum embættum
oröa, t.d. embætti rektors Há-
skóla Islands?
7. Hvaö margir íslendingar hafa
fengiö oröu s.l. 10 ár og hvaö
margir hafa hafnaö þvi aö taka
viö oröu á sama tima?
8. Hve margir hafa fengið oröur
fyrir embættisstörf s.l. 10 ár?
9. Hve margir verkamenn og hve
margar verkakonur hafa hlotiö
oröu s.l. 10 ár?
10. Hvaö eru margar tegundir af
oröum sem forseti tslands veitir
og hvaöa reglur gilda um þaö
hvaöa oröu hver oröuþegi fær?
Ég ætla ekki aö hafa þessar
spurningar fleiri en vissulega er
margt annaö sem viökemur þessu
máli sem gaman væri aö fræöast
um. En látum þetta gott heita aö
sinni.
Eitt af þvl sem vakiö hefur
furöu mlna I sambandi viö bless-
aðar oröurnar er þaö þegar veriö
er aö veita mönnum oröur fyrir
embættisstörf. Hvers vegna aö
vera aö veita mönnum oröur þó
þeir hafi gegnt þeim embættum
vel eöa sæmilega sem þeim var til
trúaö ? Og meöal annarra oröa
hvaöa aöili eöa aöilar eru þaö
sem leggja dóm á þaö hvort em-
bættismenn hafi gegnt störfum
sinum á þann veg aö þeir verö-
skuldi oröur? Og i framhaldi af
þessu má spyrja, ef embættis-
maður er oröuveröur hvaö þá um
ýmsa aöra I þjóöfélaginu? Hvaö
um hafnarverkamanninn, svo
dæmi sé tekið, sem gegnir mikil-
vægu starfi viö fermingu og aff-
ermingu skipa — starfi sem
fylgir mikil slysahætta. Væri ekki
fullt eins mikil ástæöa til þess aö
veita honum oröu eins og em-
bættismönnum ýmsum? Og hvaö
meö verkakonuna sem vinnur
langan og erfiðan vinnudag og
veröur síöan aö fara aö hugsa um
heimiliö þegar heim kemur — á
hún ekki skiliö aö fá oröu?
Einn af forsetaframbjóö-
endunum svaraöi spurningúnni
um oröurnar eitthvaö á þá leiö aö
hann væri meðmæltur oröum.
Þær heföu margan glatt en engan
skemmt. Kannske er þaö rétt,
kannske ekki. Ég hygg aö oröur
veröi fyrst og fremst til þess aö
ala á hégómaskap og smáborg-
arahætti. Hvaö sagöi ekki Stein-
grlmur Thorsteinsson:
Oröur og titlar, úrelt þing,
eins og dæmin sanna,
notast oft sem uppfylling
I eyöur veröleikanna.
Hafnarfiröi 22. júni. 1980
Ægir Sigurgeirsson.
Árni Bergmann
Ahugi á forsetakosningum
Ég var ekki heima þegar forsetakosningarnar 1968
fóru fram, og sjálfsagt hefi ég misst af einhverju því
andrúmslofti sem þá skapaðist. Þegar blaðað var
eftirá í kosningablöðunum mátti giöggt sjá
hvernig svotil allir stuðningsmennforsetaefna höfðu
dæmt sjálfan sig inn í fremur einfaldar formúlur og
þar með til þess að endurtaka sömu staðhæf ingarnar
hundrað sinnum. Og þá furðaði mig mikið á því, að
eftir alla þessa dembu skyldi nægur áhugi vera eftir
til að efna undir lokin til stærstu mannfunda sem þá
höfðu verið haldnir — ef að undanskildar eru
Alþingishátíð og Lýðveldisstofnun.
Sá mikii áhugi sem greip
menn árið 1968 átti sér aö sjálf-
sögðu sinar skýringar: þarna
fór fram nýstárlegt uppgjör
milli þeirra sem tengdu
þjóöhöföingjann I vitund sér viö
„æföan stjórnmálamann” og
hinna, sem settu þaö á oddinn,
aö þeir bæru fram mann sem
væri „fulltrúi hins ágætasta i
Islenskri menningu” — svo vitn-
að sé til algengra formúla þess
tlma. Engu aö siöur voru
forsetakosningar 1968 ekki
undantekning: áhuginn var
mikill 1952. Hann er gffurlegur
nú eins og fundarsókn sýnir.
Fleira er sérstætt en áhuginn
sjálfur. Pólitísk hugtök og skiln-
ingur eru vissulega á feröinni i
slikri kosningabaráttu — en
stjórnmálaflokkarnir keppast
viðaöþegja þunnu hljóði. Meira
en svo: blööin eru full meö lof-
greinar um frambjóöendur, en
ritstjórar þeirra hafa svarist i
þegjandi fóstbræöralag um aö
leggja ekki eitt orö I belg —
helsta viöfangsefni þeirra þessa
dagana hefur veriö aö halda
aftur af fólki sem vill segja
eitthvaö veruiega krassandi og
niöursallandi um tiltekna
frambjóðendur — og hefur tek-
ist furðuvel, meö nokkrum
undantekningum þó, reyndar
ekki mörgum.
Kannski er áhuginn á forseta-
kosningum mikill ekki sist
vegna þess hve mikiö ööruvisi
þær eru en aörar kosningar.
Fyrst og fremst vegna þess, aö
flokksböndin riölast mjög veru-
lega I silkum kosningum og
ýmislegt annaö kemur i ljós,
sem er kannski „pólitiskt” i
mjög breiöum og almennum
skilningi, en ekki flokks-
póiitiskt. Vegna þess arna finnst
mönnum aö þeir séu frjálsari og
kannski eins og i virkari
sambandi við kjarna lýöræöis
en I þingkosningum — hvort
sem þaö er nú sjálfsblekking
eða ekki. Gleymum þvi heldur
ekki, aö forsetakosningar hafa
sjaidan verið haldnar, þær fá
þvi yfir sig nokkuö af tilhlakk-
elsi sem fylgir hinu fágæta.
Forsetakosningar safna
einnig til sin áhuga vegna þess
að I þeim geta menn svamlað af
miklum móð I áhuga slnum á
persónum. í þeim kosningum er
ekki spurt um veröbólgu,
húsnæöispólitik eöa niöur-
greiðslur — það hljómar ann-
arlega þegar einhverjum dettur
i hug aö spyrja forsetaefni um
landbúnaöarkvóta. Allt þetta
þokar fyrir spurningunni um
þaö, hvers konar samnefnara
eöa og fulltrúa fólk vill eiga i
þjóðhöföingja. Og þar meö er
persónuforvitni fámennis-
þjóöfélags aö sjálfsögöu gefinn
laus taumur, og magnast upp
viö þá möguleika sem sjónvarpi
fylgja. Þessi persónuáhugi er
ekki allur þar sem hann er
séður. Viö getum leyft okkur aö
segja aö þaö sé jákvætt viö hann
Ritstjórnargrein
aö öörum þræöi er hann hluti af
þeirri kennd, aö þaö sé ekki
langt á milli manna i þessu
landi (þjóöarfjölskyldan og allt
það). Þaö neikvæöa er hins
vegar grufl um einkahagi,
slúörið, sem veröur aö sumu
leyti þeim mun skæöara aö i
flestum tilvikum er þar um aö
ræöa hluti, sem ekki er nokkur
leiö aö svara á opinberum
vettvangi.
Forsetinn hefur ekki áhrif á
^lífskjörin (ekki þau sem eru i
•krónum reiknuö), hann er aö
ööru jöfnu valdalaust. Þess-
vegna hljómar þaö stundum
undarlega þegar reifuð eru i
sambandi við forsetaframboð
ýmis stórmál sem vitað er að
forseti hefur ekki aðstæður til að
ráöa neinu um. En þetta þýöir
aö sjálfsögöu ekki, að minnsta
ástæða sé til að taka undir við
þá sem fýla grön þegar þetta
embætti ber á góma og segja:
toppfigúra. Eitthvað I þá veru.
Þær stundir, þeir dagar
koma, þegar þjóðin er mjög
opin fyrir þvi sem forsetinn
segir og gerir. Vegna þess blátt
áfram, aö i forsetanum eru
menn aö leita aö einhverskonar
samsvörun við sjálfan sig og
sinar hugmyndir um ákveðna
hluti sem skipta þá máli. Þaö
sést lika á málflutningi i
forsetagllmunni, að menn gera
sér vel grein fyrir þessu. Menn
hafa á oddi ákveöin hugtök,
fyrirbæri, framkomu, sem
vekja eiga jákvæða svörun:
fyrirgreiösla, þjónusta,
stjórnmálareynsla, óhæöi i
stjórnmálum, sáttfýsi,
ábyrgðarstörf, stjórnsýsla,
þekking, hæfileikar, nýbreytni,
þjóöarmenning, jafnrétti —
þetta kannast allir viö.
Samstæöur tveggja eöa þriggja
slikra atriöa eru kjarninn I öll-
um málflutningi fyrir hverjum
frambjóöanda. Og aö svo miklu
leyti sem menn leyfa sér aö
segja eitthvaö neikvætt um
„hina”, þá er það helst fólgiö i
aö hafa endaskipti á hinum
jákvæöu svörunum: fyrir
greiöslan er orðin aö spillingu,
sáttfýsin er gerö aö skoöana-
leysi, reynslan aö embættis-
hroka, menningin aö snobbi —
og svo mætti lengi telja.
Og þá er vlst ekki annað en
óska þjóöinni til lukku meö
þetta áhugamál okkar allra,
forsetakosningarnar. Meira
veröur ekki sagt I ritstjórnar-
grein, samanber, það sem aö
ofan greinir. Og vona, aö menn
geri sér sem allra besta grein
fyrir þvi, hvaöa samsvörun þeir
eru aö leita aö I forseta, hvers-
konar mennsk hugsjón þaö er
sem þeir vilja helst aö hann
likist. Og þar meö, aö niöur-
staöan veröi þessari þjóö til
sóma.
— áb.