Þjóðviljinn - 20.09.1980, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 20.— 21. september 1980
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI
Stefán Jónsson
alþingismadur
skrifar
„Meðaleinkunnin hijóðar upp á þaö að hún sé miklu skárri en nokkuð annað sem við eigum völ á og - vei
þeim flokkisem nú efnditil þingrofs ogkosninga.”
Stjómarsamstarf
og drengskapur
Þaö er með Hkindum á haust-
dögum, að hugurinn beinist að
störfunum sem framundan biða
svo að segja i næstu andrá á Al-
þingi, og drepur þá strax við fæti
er kemur aö rikisstjórnarsam-
starfinu. Höfundur þessarar
greinar er ekki einn úr þeirra
hópi sem telja það hafa verið
meginmarkmið i baráttunni að
kljúfa Sjálfstæöisflokkinn. Þeir
hagsmunir sem flokkur Islenskra
eigna — og einkarekstursmanna
hafði tekið I sérstakt fóstur munu
eigi að síöur verða viöfangsefni
innan löggjafarsamkundunnar
sem utan, hvort mönnum er það
ljúft eöa leitt og viö þær aðstæður,
sem hér rfkja, kynni reyndin aö
veröa sú að viöráöanlegra reynd-
istað hafa þá að sem mestu leyti i
einni rétt fremur en dreifða um
alla dilka. A hinn bóginn var það
eðlilegt að þeir forystumenn
Sjálfstæðisflokksins, sem ekki
sættu sig við leiftursóknarstefnu
Geirs Hallgrimssonar en trúöu
þvi aö enn sem fyrr yröi að fara
leið málamiðlunar i landstjórn-
inni, veldu þann kostinn um það
er lauk aö ganga til samstarfs viö
Alþýðubandalagiö og Fram-
sóknarflokkinn um stjórnar-
myndun. Myndun samsteypu-
stjórnar Gunnars Thoroddsen var
raunar eins eblileg afleiðing af
kosningaúrslitunum á sl. vetri og
myndun vinstristjórnarinnar var
sjálfsögð afleiöing af kosninga-
ósigri rikisstjórnar Geirs Hall-
grimssonar sumarið 1978.
Getspakir menn láta sér nú til
hugar koma aö stjórnsnilld Geirs
geti tæplega endst úr þessu til
myndunar fleiri rlkisstjórna i
andstöðu viö Sjálfstæðisflokkinn.
Þó kynni svo að fara að enn ætti
hann efni i eina slika stjórn og er
það þá helsta vonin að tiltölulega
fáir af fylgismönnum Sjálfstæðis-
flokksins gangi eftirþað formlega
i Alþýöubandalagiö.
Gagnrýnið umburðarlyndi.
Höfundur þessarar greinar
hefur spurt margt fólk úr öllum
flokkum siöustu fimm mánuðina
um hug þess til rikisstjórnar-
innar. Frá þvi i vor hefur tónninn
að visu breyst frá hreinni vin-
semd og vongleöi yfir i gagnrýnið
umburöarlyndi. Meöaleinkunnin
hljóöar upp á það hún sé miklu
skárri en nokkuö annað sem viö
eigum nú völ á og — vei þeim
flokki sem nú efndi til þingrofs og
kosninga. Helst virðist rikis-
stjórninni fundið þaö til foráttu að
hún skyldi ekki notfæra sér fyrstu
vikurnar 'meðan landsmönnum
fannst hún skrýtnust og skemmti-
legust til þess aö gera ýmsar þær
ráðstafanir i efnahagsmálum
sem henni liðast siöur eftir aö
svipmót hins hversdagslega
máttarvalds hefur færst yfir
ásýnd hennar. Nú vil ég ekki gefa
fyrrgreindri skoðanakönnun
minni hinn minnsta lit af fræöi-
legu gildi. Reynist niöurstaöan
samt sem áöur rétt, þá má rikis-
stjórnin bærilega viö una ef boriö
er saman viö lokapróf stjórnar
Geirs Hallgrimssonar og Ólafs
Jóhannessonar fyrir skemmstu,
þvi þeirri stjórnargöngu lauk meö
þvi aö landsmenn vildu óðfúsir
skipta á henni og einhverju ööru
óséöu.
Ahrif af fyrri markmið
um.
Af hálfu Alþýöubandalags-
manna ætti það aö vera ljóst að
rikisstjórn af þvl tagi sem hér nú
situr þarfnast umburðarlyndis.
Þvi fer viðsfjarri að ný rikisstjórn
eigi þess kost að breyta stjórnar-
fari á svipstundu, hvað þá stefnu I
meginmálum. Einu gilti hér þótt
hún styddist viö öflugan meiri-
hluta einhuga flokks á Alþingi.
Hver rikisstjórn tekur við svo
löngum hala skuldbindinga frá
forvera sinum i stjórnarráðinu,
að hvergi nærri dugar til heilt
kjörtlmabil að losa sig við hann
allan. Þannig má til sanns vegar
færa að vinstristjórninni gæfist
vart tóm til annars né meira á 13
mánaða valdaferli sinum en að
lýsa yfir vilja til að breyta frá
þeirri stefnu, sem fylgt var i
nokkrum meginmálum I sam-
stjórn Geirs Hallgrimssonar og
Ólafs Jóhannessonar. Kynnu þó
ýmsir að vilja draga frómleika
þess vilja nokkuð I efa meö tilliti
til þess að hinn sami ólafur gerð-
ist verkstjóri þeirrar rikis-
stjórnar, er átti samkvæmt kjós-
endaboði aö framkvæma stefnu
sem hann var andvigur. Og enn
fer þaö svo að kleppur sá, sem
einna þungdrægastur reynist nú i
hala rikisstjórnar Gunnars Thor-
oddsen var reyndar steyptur á
þingvetri vinstristjórnarinnar i
samsæri Alþýöuflokks og Fram-
sóknar gegn Alþýðubandalaginu
með samningu fjárfestingarstefnu
og bankavaxtaákvæba Ólafslaga.
Væri það enda meö óllkindum ef
alls ekki gætti neinna áhrifa af
fyrri markmiðum, jafnvel af
hálfu hinna skoðanaliprustu
manna, er þeir flytjast sjálfir i
holdinu milli rikisstjórna meö
öndhverf stefnumið. Þó er það nú
svo aö einmitt þennan krank-
leika, sem átti rikan þátt i heilsu-
bresti vinstristjórnarinnar, kynni
núverandi samsteypustjórn að
þola betur i vitund fólksins af
þeirri ástæðu að hún kynnti sig
þegar i upphafi sem rikisstjórn
ólikra sjónarmiða.
Slíöur á hornin
Viö athugun á samstarfsyfir-
lýsingu stjórnarflokkanna kemur
i ljós að megintiigangur plaggsins
er sá að tryggja þeim griö i sam-
starfinu innbyrðis. Yfirlýsingin
er einskonar sliður á hornin i
samstarfi sem raunar er ætlað til
lausnar á brýnum afmörkuðum
verkefnum. Þar getur hvarvetna
aö finna svigrúm til iðkunar á
eölilegum drengskap i viökvæmu
samstarfi. Hér er drepið á atriöi,
sem vissulega gerir mikla kröfu
til umburöarlyndis af hálfu
flokksmanna Alþýðubandalags-
ins, og þó mesta kröfu til sam-
starfsaðilanna I rikisstjórninni aö
þeir noti þetta svigrúm af mikilli
hófsemi til annars konar verka.
Fáir munu ætlast til þess aö
rikisstjórn Gunnars Thoroddsen
taki að sér að framkvæma stefnu
Alþýðubandalagsins i hvívetna og
sækja fram til pólitiskra mark-
miða þess. Jafnframt er það ljóst
að Alþýöubandalagið getur ekki
tekiö þátt i framkvæmd stjórnar-
stefnu sem brýtur i bága við
grundvallarmarkmiö þess. Sama
gildir um stöðu hinna stjórnar-
flokkanna, og með þessum hætti
er mynduð rikisstjórn hinna óliku
sjónarmiða. Samstarfsmönnum
okkar i rikisstjórn á að vera það
ljóst að við getum ekki átt aðild
aö stjórnarstefnu, sem miöar aö
þvi að jafna metin i þjóöarbú-
skapnum meö kjaraskerðingu
einni saman. Þeir verða að láta
sér skiljast, aö þegar við tölum
um baráttu gegn veröbólgu, þá
eigum við ekki viö gengisfellingar
og kauplækkanir, heldur aukna
framleiðni, verömætasköpun og
ráðdeild, sem alls ekki næst fram
meö öðru móti en þvi að fólkið
sem vinnur viö framleiösluna
njóti arðsins af starfi sinu.
Úrtölur fyrir ístöðulitla.
Við ætlumst hreint ekki til .þess
aö samstarfsflokkar okkar taki
upp á sina arma islenska atvinnu-
stefnu i þeirri mynd sem Alþýðu-
bandalagið hefur mótað hana. 1
okkar búningi samrýmist hún
tæplega ólikum sjónarmiðum
rikisstjórnarinnar varðandi arð
og vinnu. En samstarfsflokkarnir
verða þá i staöinn að taka tillit til
þeirrar staðföstu skoðunar okkar
aö ekki komi til greina aö veita
megi útlendingum aöild að nýt-
ingu islenskra landsgæöa, hvort
heldur á sjó eöa þurru, og af þeim
sökum komi fyrirætlanir varð-
andi erlenda stóriöju á landi hér
ekki til greina i samvinnu viö Al-
þýöubandalagiö.
Allur sá róður, sem nú er
þreyttur fyrir þeirri skoöun að viö
höfum nú fullnýtt fiskimið okkar
og að gróðurmold landsins geti
ekki framfleytt fleira fólki, né
þær iðngreinar sem lúta aö hinum
forna bjargræðisvegum okkar, er
til þess eins fallinn að telja kjark-
inn úr Istööulitlu fólki svo að hægt
verði aö hrekja þaö i ótta sinum
inn fyrir múra erlendra stóriðju-
fyrirtækja. Hitt myndi þó sanni
nær að við höfum enn ekki nýtt
nema rúmlega 15% af þvi sjávar-
fangi sem fáanlegt er af islands-
miðum rneð skynsamlegum nytj-
um, en fólksfjöldavið sjávarútveg
og fiskiðnað mætti fimmfalda á
næstu tiu árum. Það skal enn
rifjað upp aö sfðasta áratuginn
hefur hagvöxtur verið meiri á
landi hér en i nokkru öðru riki á
vesturhveli jarðar og hér hefur
atvinnulif blómgast samtimis þvi
sem hörmungar atvinnuleysis
sjúga þróttinn úr alþýbu stóriðju-
þjóðanna beggja vegna Atlants-
hafsins.
Pólitísk sálarfræði.
I beinu framhaldi af athuga-
semd þessari um erlenda stóriðju
komum við svo aö þvi málinu,
sem æ hlýtur að verða mæli-
kvaröi á það, uns leyst veröur
endanlega, hverjir geta unnið
með Alþýðubandalaginu, en þar
er herstöövarmáliö ásamt öðrum
þeim málefnum, sem varða full-
veldi landsins.
Það er viðfangsefni sagnfræó-
innar og pólitiskrar sálarfræöi
að rannsaka meö hvaöa hætti þeir
stjórnmálaflokkar, sem beittu sér
fyrir inngöngu íslands i Atlants-
hafsbandalagiö og fyrir her-
stöövarsamningnum svo sem þar
var nú aö unniö, tóku sér upp
samheitið „lýöræöisflokkarnir”.
Með framhaldsrannsókn mætti
siöan skýra fyrir fólkinu hvernig
ógnarstrið I Austurálfu, forseta-
morð og meðfylgjandi pólitisk
réttarniðsla i Bandarikjunum og
loks minniháttar en býsna af-
drifarikt þorskastrið á íslands-
miðum leiddi til þess aö forystu-
menn þessara flokka hættu
smámsaman aö tala um „frjálsar
og friðelskandi lýðræðisþjóöir”,
sem íslendingar ættu „eölilega
samstööu með”. Aö þvi verða
ekki getur leiddar i stjórnmála-
grein á þessum sunnudegi hvers
þjónn hann var sá kafteinn Dorff,
sem annaðist oröasmiðina á landi
hér á dögum kaldastriðsins. Hjá
þvi verður aftur á móti ekki kom-
ist aö vekja athygli á þvi að nú
þegar virðist ljóst aö þeir aðilar
finnist innan rikisstjórnarinnar,
sem hafa virðist tilhneigingu til
þess að nota svigrúmiö, sem
ætlaö var til drengilegra vinnu-
bragöa gagnvart Alþýðubanda-
laginu varðandi herstöövarmáliö
til annarskonar athafna.
Nýting svigrúmsins.
Alþýöubandalagsmönnum var
ljóst þegar rikisstjórnin var
mynduð aö þar tóku sæti menn
sem áttu rætur sinnar pólitísku
hugsunar i jarðvegi köldustriðs-
áranna. Raunar hafði núverandi
utanrikisráöherra sýnt okkur það
fyrr i samstarfi að hann teldi
okkar flokk verðan annarskonar
trúnaðar en þess sem sæmilegur
geturtalist I samvinnu „lýðræðis-
flokka”. Samt var það meft endur
nýjuöu trausti á fyrirheit um það
aö ekki yrði gerð nein breyting á
stöðu ameríska hersins hér á
landi nema aö fengnu samþykki
Alþýöubandalagsins sem flokkur
okkar gekk til myndunar núver-
andi rikisstjórnar. Sú var megin-
forsendan fyrir sjálfskuldar-
ábyrgð Alþýðubandalagsins á
rikisstjórn Gunnars Thoroddsen.
Hér skulum viö sleppa hinum
fyrri dæmum, svo sem Lundúna-
för Ólafs Jóhannessonar á jóla-
föstunni 1973, og einnig þvi
hvernig hann fór á bak við Al-
þýðubandalagið er hann hleypti
norsku landaiúærunum upp aö ís-
landi með Jan Mayensamningn-
um, en ræöa þau mál ein sem nú
eru á baugi og varöa sjálfa her-
stöðina á Suðurnesjum.
Þaö var ljóst fyrir löngu aö
oliugeymar hersins á Miönes-
heiði voru hvergi nærri traustir
sem skyldi, og sjálfsagt að
styrkja þá svo að ekki stafaði
mengunarhætta að vatnsbólum
Suöurnesjamanna. Gegn sliku
var ekki mælt af hálfu Alþýðu-
bandalagsins. En svigrúmiö, sem
utanrikisráöherra gafst til af-
skipta af þvi máli, var notaö með
þeim hætti, að i .!dagblöðum
gat aö llta áætlun um það aö nú.
yröi komiö upp neðanjarðar-
byrgjum á Suöurnesjum fyrir
flugflota Atlantshafsbandalags-
ins. Að blaðafréttunum fengnum
ræddi Clafur Jóhannesson málið i
rikisstjórninni þar sem þaö hefur
þó ekki verið tekið á dagskrá. Vel
mátti Ólafi Jóhannessyni vera
ljóst, að umfjöllun hans um þetta
mál samrýmdist alls ekki þeim
vinnubrögöum, sem Alþýðu-
bandalagiö átti rétt á samkvæmt
samkomulaginu við rikis-
stjórnarmy ndunina.
Trúnaðarbrot.
Annaö dæmið þessu likt snertir
Flugleiðamáliö svonefnda. Hér
skal það ekki rakið, sem flestir ■
vita, á hvern hátt sérréttindaaö- I
staða Loftleiða vestanhafs tengd- I
ist á sinum tima herstööinni I *
Keflavik og peningahagsmunum I
útvalinna forkólfa islenskrar fé- I
sýslu. Það mál myndar þó bak- I
sviöið að tiltækjum utanrikisráö- *
herra i flugleiöamálinu nú. En I
hitt er hafið yfir allan efa að sú I
ákvörðun utanrikisráöherra aö •
hefja formlegar viöræður viö J
bandarisk stjórnvöld um aöstoð I
viö lausn á efnahagsvandamáli I
Flugleiöa meö þvi að láta fyrir- '
tækið annast vöru- og fólksflutn- J
inga fyrir herliðiö á Keflavikur- I
flugvelli er hrottalegt trúnaöar- I
brot gagnvart Alþýðubandalag- 1
inu. Að upplýstum þessum af- J
skiptum utanrikisráöuneytisins I
af málinu mun fyrir litið koma sú I
skoðun Steingrims Hermanns- J
sonar að ekki geti einstakir ráð- .
herrar sett sig gegn þvi aö einka- I
fyrirtækið Flugleiðir semji viö I
Bandarikjastjórn um flutninga. J
Pólitísk þreyta.
Ennfleiri dæmi mætti nefna |
þess að máttarstólpa I Fram- ■
sóknarflokknum fýsi mun meir i i
samstarf við „lýöræöisflokkana” I
en samvinnu við Alþýðubanda- |
lagiö, og mun þó reyna enn meir á ..
langlundargeð þess flokks áður I
en lýkur. Hér er þó alls ekki verið I
aö gefa þeirri hugsun byr aö |
timabært sé fyrir Alþýðubanda- ■
lagið að slita stjórnarsamstarf- I
inu. Flokki sem þoldi samstarf I
viö Krata i heilt ár er vorkunnar- |
laust aö una við Ólaf Jóhannesson ■
i nokkur misseri enn að öörum I
skilyröum stjórnarsamningsins I
uppfylltum. Fyrir Alþýðubanda- |
lagsfólk er það hins vegar ihug- ■
unarefni hvort flokkur þess hafi I
heilsu til aö sitja mjög lengi 1 I
rikisstjórnum I einu saman skjól- I
inu af pólitiskri þreytu lands- ■
manna, þvi ekki getur þaö talist I
viöunandi stefna af hálfu flokks- I
ins þegar til lengdar lætur aö aka I
seglum eftir pólitiskum misvindi J
almenningsálitsins.