Þjóðviljinn - 31.12.1980, Blaðsíða 15

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 31. desember 1980
Mibvikudagur 31. desember 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Y firlýsingar
Sameinuðu þjóðanna
um málefni fatlaðra
Þrítugasta og fyrsta allsherj-
arþing Sameinuðu Þjóöanna,
sem haldið var 1976 samþykkti
að árið 1981 skyidí veröa al-
þjóðaár fatlaðra og hefur þaö
verið undirbúið viöa um lönd.
Var samþykkl allsherjarþings-
ins tekið með fögnuði hjá öllum
þcim sem á undanförnum árum
hafa barist fvrir breyttu við-
horfi til fatlaðra og auknum
skilningi á þörfuni þeirra og
kröfum.
t samþykktum allsherjar-
þingsins segirrr.a að Sameinuðu
þjóðirnar hafi jafnan i huga
nauðsyn þess að hindra likam-
lega og andlega fötlun og að-
stoða fatlaða við aö þroska hæfi-
leika sina á sem viðustu at-
hafnasviði og vinna aö þvi að
þeir falli sem fullkomnast inn i
daglegt eðlilegt Hf, en þinginu sé
jafnframt ljóst að á núverandi
þróunarstigi ýmissa þjóða geti
þær aðeins beitt sér að tak-
mörkuðu leyti að þessu verk-
efni.
I yfirlýsingu SÞ um réttindi
fatlaðra segir m.a.:
„Orðið fatlaöur á við hvern
þann mannsem ófær er um, aö
einhverju eða öllu leyti, að
tryggja sér sjálfur nauðsynjar
eölilegs einstaklings og/eða fé-
lagslegs lifs, vegna einhvers
ágalla, meðfædds eða ekki, á
andlegum eða líkamlegum
hæfileikum sinum.”
„Fatlaðir eiga áskapaðan rétt
á að mannleg reisn þeirra sé
virt. Hver sem er orsök eðli og
alvara fötlunar þeirra og höml-
unar, eiga þeir sömu frumrétt-
indi og meðborgarar þeirra á
sama aldri, sem innifelur fyrst
og fremst rétt þeirra til að njóta
heiðvirðs lifs, svo eðlilega og
fullkomið sem unnt er.”
„Fatlaöir eiga kröfu á að-
geröum sem stuðla að þvi aö
þeir geti orðið eins sjálfbjarga
og unnt er.”
„Fatlaðir eiga rétt á læknis-
fræðilegri og sálfræðilegri með-
ferð og starfsþjálfun, þar á
meðal hjálpartækjum, á læknis-
fræöilegri og félagslegri endur-
hæfingu, aðstoö, ráðleggingum,
atvinnuútvegun og annarri
þjónustu, sem veitir þeim tæki-
færi tii að þroska möguleika
sina og hæfnisvosemhægt er og
flýtir fyrir félagslegri aðlögun
þeirra og/eða enduraölögun.”
„Fatlaðir eiga rétt á fjár-
hagslegu og félagslegu öryggi
og mannsæmandi lifskjörum.
Þeir eiga rétt á, eftir því sem
hæfileikar þeirra leyfa, að fá at-
vinnu og halda henni eða taka
þátt i nytsamlegu, frjóu og arö-
gefandi starfi og að ganga i
verkalýðsfélög.”
„Fatlaðireiga kröfu á að tek-
iðverði tillit til sérþarfa þeirra
á öllum stigum fjárhagslegrar
og félagslegrar skipulagning-
ar.”
„Fötluðum, fjölskyidum
þeirra og samfélagi skulu með
ölium tiltækum ráöum kynnt
þau réttindi sem fatlaðir njóta
samkvæmt þessari yfirlýs-
ingu.”
Sameinuðu þjóðirnar hafa
ennfremur gert samþykkt um á
hvað beri að leggja áherslu i
einstökum ríkjum á alþjóðaári
fatiaðra, og segir þar m.a. að
fyrirbyggjandi aðgerðir, úrbæt-
ur á kjörum fatlaöra og félags-
leg og starfsleg endurhæfing
ættuaðvera mikilvægir þættir i
félagslegri áætlanagerð í hverju
landi og að hinar sérstöku f arfir
fatlaðra beri að viröa á öllum
stigum efnáhagslegar og félags-
legrar áætlanageröar. Er sam-
þykktin um aðgerðir mjög við-
tæk og styðjast framkvæmda-
nefndir i hverju landi við hana
og njóta aöstoðar og eftirlits
Sameinuðu þjóöanna i verkefn-
um sinum.
— AI
Einkunnarorð Alþjóðaárs fatlaðra 1981 — Fullkomin þátttaka og jafnrétti
Á Islandi hefur undir-
búningur að alþjóðaári
fatlaðra 1981 verið í hönd-
um sérstakrar nefndar,
sem framan af var skipuð
þremur mönnum en síðan í
haust hefur undirbúningur
veriðá herðum átta manna
nefndar, sem þá var
skipuð. I henni eru:
Margrét Margeirsdóttir,
deildarstjóri, formaður
nefndarinnar, tilnefnd af
félagsmálaráðuneytinu,
Alexander Stefánsson, al-
þingismaður tilnefndur af
Sambandi ísl. sveitar-
félaga, Friðrik Sigurðsson,
þroskaþjálfi, tilnefndur af
Landssamtökunum
Þroskahjálp, Guðni Þor-
steinsson, læknir, til-
nefndur af heilbrigðis-
ráðuneytinu, Magnús
Magnúson, sérkennslufull-
trúi, tilnefndur af mennta-
málaráðuneytinu, ölöf
Ríkharðsdóttir, fulltrúi,
tilnefndaf endurhæfingar-
ráði, Sigríður Ingimars-
dóttir, húsmóðir, tilnefnd
- Borgarbókasafniö i Sólheimum er ein fárra þjónustubygginga I Reykjavik þar sem fólk i hjóiastótum á
Jafnréttisganga fatlaðra i Reykjavik i september 1978. Ljósm. Leifur.
Rætt við Margréti Margeirsdóttur, formann íslensku ALFA-nefndarinnar
greiðan aðgang.
af öryrkjabandalagi Is-
lands, Theodór A. Jónsson,
formaður Sjálfsbjargar,
tilnefndur af Sjálfsbjörg,
landssambandi fatlaðra.
Ritari nefndarinnar var
skipaður Þórður Ingvi
Guðmundsson, stjórn-
málafræðingur.
Þjóðviljinn ræddi nú viö upphaf
alþjóðaárs fatlaðra 1981 við
Margréti M a r g e i r s d ót tur,
deildarstjóra, sem er formaöur
islensku undirbúningsnefndar-
innar og spurði hana fyrst um
hvernig undirbúningur væri á veg
kominn og hvaða aögerðum
nefndin hefði einkum unnið að.
„I byrjun desember sat ég fund
i Kaupmannahöfn meö formönn-
um framkvæmdanefnda á
Norðurlöndunum öllum, Irlandi,
Bretlandi og Hollandi, þar sem
menn voru að bera saman bækur
sinar”, sagöi Margrét. „Miðaö
við það sem þar kom fram tel ég
aö við séum nokkuö vel á vegi
stödd með undirbúning og ég tel
að hér sé veriö að vinna að verk-
efnum sem við getum verið vel
sæmd af, verkefnum sem eru
mjög nauðsynleg og leiöa vonandi
til úrbóta i málefnum fatlaðra”.
— Hvaða verkefni eru það sem
þið hafiö lagt áherslu á?
„Eitt stórt verkefni, sem er vel
á veg komiö, er aö steypa saman i
einn lagabálk gildandi lögum og
reglugerðum um málefni fatlaðra
og aðstoö við þá, en tveir lögfræð-
ingar, Gunnar Eydal og Friðgeir
Björnssop, voru ásamt ritara
nefndarinnar, Þóröi Ingva Guö-
mundssynj, skipaðir til þess af
ráöherra. Þessi endurskoðun er
geysimikið verk en það hefur
gengið vel og er nú komið lang-
leiðina i frumvarpsform. Ef vel
tekst til ættu ný lög aö geta leitt til
framkvæmda og stefnumótunar i
málefnum fatlaðra, öryrkja og
þroskaheftra i framtíðinni, en
lögin um aöstoð við þroskahefta
sem tóku gildi i ársbyrjun 1980 ná
ekki nema að takmörkuðu leyti til
annarra hópa fatlaös fólks.
Slys valda
oft örorku
Þá hefur verið settur á fót
starfshópur um slysavarnir undir
forsæti landlæknis. Verkefni
þessa hóps er að afla upplýsinga
um orsakir slysa og gera tillögur
um varnaðaraðgerðir. Ég tel
þetta vera mjög nauösynlegt
verkefni, þvi slys eru þvi miður
svo oft orsök andlegrar og likam-
legrar fötlunar, bæði vinnuslys,
umferðarslys, slys i heimahúsum
og slys á börnum. Þá er Trygg-
ingastofnun rikisins að hefja
rannsókn á þvi hvernig örorku af
völdum slysa er háttað en upplýs-
ingar um þaö ásamt varnaðarað-
gerðum eru nauösynlegar til þess
að koma i veg fyrir fötlun.
Einnig hefur komist á sámstarf
viö umferðarráð um fræðsluefni
fyrir aldraöa um umferðarmál og
alþingi hefur verið send áskorun
um að lögleiða notkun bilbelta.
á öllum sviðum
Rannsókn á
högum fatlaðra
Þá var ákveðið að nefndin beitti
sér fyrir rannsókn á högum fatl-
aðra i landinu og var leitað eftir
samstarfi við félagsvisindadeild
Háskóla Islands i þvi skyni. Þór-
ólfur Þórlindsson, prófessor mun
i samvinnu við nefndina stjórna
þessari rannsókn sem hefst i
janúar. Ætlunin er að taka fyrir
ákveðin svæði, fyrst höfuöborgar-
svæðið og siðan svæði úti á landi
og leita sem gleggstra upplýsinga
um alla hagi fatlaðra, efnahag
þeirra, atvinnu, húsnæði o.s. frv.
Við vonumst til þess aö i lok
ársins 1981 liggi fyrir heildaryfir-
lit um niðurstöður þessarar
rannsóknar þannig að hægt sé að
móta framtiðarstefnu i þessum
málum á sem flestum sviðum
þjóðfélagsins á grundvelli þeirra.
Auk þessara verkefna hefur
nefndin tekið upp samvinnu við
ferlinefnd fatlaðra við undirbún-
ing ráöstefnu um úrbætur i þeim
málum og að tilhlutun hennar
„Við vonum að á alþjóðaári fatl-
aðra 1981 verði lagöur grunnur aö
áframhaldandi aðgcröum og
þróun til hins betra i málefnum
fatlaöra”, sagöi Margrét Mar-
geirsdóttir. Ljósm. —gel.
hafa verið settar á stofn svæða-
nefndir sveitarfélaga viöa um
land. Veigamikill þáttur i starfinu
verður upplýsinga- og fræðslu-
þátturinn. Nefndinni ber að miðla
upplýsingum og vekja umræður
um málefni fatlaðra og i þvi skyni
höfum við undirbúiö samstarf viö
rikisfjölmiðla og dagblöö en góð
samvinna við svæöanefndir og
ekki sist félög fatlaðra um land
allt hlýtur að verða grundvöllur
góðs árangurs i þeim efnum”.
Enginn verði
útilokaður
— Hvert er megininntak þessa
starfs og hvar kreppir skórinn
mest?
„Markmiðið er að fatlaðir
verði ekki lengur aögreindir sem
sérstakur hópur i þjóðfélaginu,
heidur viðurkenndir sem hluti
heildarinnar. Allt sem gert er i
þjóðfélaginu ber að gera með
tilliti til heildarinnar allrar, —
fatlaðra jafnt sem annarra og
allar stofnanir þjóöfélagsins
verða aö vera þannig upp
byggðar að enginn þurfi að vera
útilokaöur frá þátttöku i daglegu
lifi. Fatlaöir eiga að sjálfsögðu að
eiga jafnan aögang aö skólum og
dagvistarheimilum, möguleika á
atvinnu við sitt hæfi aöstöðu til
fristundastarfs, o.s.frv. Svo er
alls ekki i dag. en á þetta verður
að leggja áherslu og breyta við-
horfum þannig að litiö veröi á
fulla þátttöku og jafnrétti fatl-
aðra sem sjálfsagðan hlut.
Atvinnumálin eru ákaflega stór
þáttur og i þeim efnum þarf aö
gera mikið átak. Endurhæfingar-
málin, starfsmenntun og kennslu-
málin öll eru lika brennandi verk-
efni og i raun er sama hvar drepið
er niður, — alls staðar er úrbóta
þörf. Þaö er von okkar sem vinn-
um að undirbúningi og fram-
kvæmdum á alþjóðaári fatlaöra
1981 aö á þvi ári verði lagður
grunnur að áframhaldandi að-
gerðum og þróun til hins betra i
málefnum fatlaðra”, sagði Mar-
grét Margeirsdóttir aö lokum.
— AI
Ólöf Ríkharösdóttir, fulltrúi hjá Sjálfsbjörg:
Alþjóðaárið marki upphaf
bættra lífskjara fyrir fatlaða
Hvers viröi er sérstakt
alþjóðaár fatlaðra og
hvaða vonir bindur þú við
það? Þessa spurningu
lagði Þjóðviljinn fyrir
Olöfu Ríkharðsdóttur, full-
trúa hjá Sjálfsbjörg, en
hún á sæti í ALFA-nefnd-
inni af hálfu endurhæf-
ingarráðs. „Ég tel alþjóða-
ár fatlaðra 1981 ákaflega
mikils virði og það er um
að gera að nota það rétt",
sagði Ólöf. „Ekki í f járöfl-
unarskyni, heldur fyrst og
fremst sem upphaf bættra
lífskjara fyrir fatlaða,
hvers konar fötlun sem um
er að ræða".
„Þaö hafa margir vaknað
vegna þessa árs og það er ýmis-
legt að brjótast i fólki bæði fram-
kvæmdir og ýmsar úrbætur. Sjálf
bind ég mestar vonir við nýja
lagasetningu um málefni fatl-
aöra. Það er ekkert eins mikil-
vægt á þessu ári og að byggja
nýjan grunn sem staðið getur til
frambúöar. Svo þarf auðvitað að
minnast ársins með ýmsu móti
með aögerðum þannig að einhver
árangur sjáist strax, til dæmis
með úrbótum við byggingar sem
eru óaögengilegar hreyfihömluöu
fólki. Það er aldrei hamraö nógu
mikiö á þvi hversu vel slikar úr-
bætur nýtast, ekki aðeins fötluö-
um, heldur öllu öldruðu fólki, —
fólki með barnavagna og þeim
sem eiga viö timabundna fötlun
að striða t.d. vegna fótbrots. Ein-
faldar úrbætur i þessum efnum
koma öllum til góöa og svæða-
nefndirnar munu vinna að þvi
verkefni ásamt ferlinefnd fatl-
aðra og ALFA-nefndinni á árinu
1981”.
— Hvar kreppir skórinn mest?
„Einkunnarorð ársins, „fuli-
komin þátttaka og jafnrétti”
„Það er ekkert eins mikilvægt i
þessu ári og að byggja nýjan
grunn sem staðið getur til fram-
búðar”, sagði ólöf Rikharös-
dóttir.
segja fyrir hverju er barist. Það
er sama hvar gripið er niöur það
skortir ákaflega mikið á þátttöku
fatlaðs fólks. Fatlaðir hafa ekki
sömu möguleika og aðrir þjóð-
félagsþegar. Þetta stafar bæði af
umhverfinu, svo sem húsnæði og
aðkomuleiðum og aöstæðum öll-
um, þeir njóta siður menntunar
en aðrir og tækifæri til atvinnu
eru af skornum skammti. Ef skól-
arnir væru aögengilegir fengju
fatlaðir betri möguleika tilþessað
fá atvinnu og þeir gætu séð sér
farborða sjálfir.
Það er ekkert eins mikilvægt og
að hafa atvinnu og markmiðið
hlýtur að verða að allir geti fengiö
atvinnu viö sitt hæfi; þaö geta
miklu fleiri öryrkjar verið i fullu
starfi en nú er. Ég bind miklar
vonir viö nýja lagasetningu i
þessum efnum. Þaö þarfaðnjörvi
rétt fatlaðra til atvinnu fastar i
lög, ekki sist I ljósi þeirrar
reynslu sem fékkst af endurhæf-
ingarlögunum, sem þvi miður
hafa ekki verið virt.
Menntun, atvinna, húsnæöi, allt
eru þetta liðir i þvi aö létta ein-
angrun fatlaðra og blanda þeim
saman við aðra i þjóðfélaginu.
Það hafa oröiö viss sinnaskipti að
þessu leyti, fordómarnir hafa
minnkað, fatlaðir eru orðnir
frjálslegri og þeir gera sér grein
fyrir aö þeir eiga heimtingu á
sama rétti og aðrir. Sem dæmi
um breytingu til bóta get ég nefnt
að þegar Sjálfsbjörg var stofnuð,
var fariö að halda skemmtanir
fyrir fatlaða. Sumir fóru aldrei
annað og marga varð að draga af
staö. Nú eru þessar skemmtanir
ekki eins mikið sóttaróg áður var
og ástæðan er sú að fatlað fólk er
á almennum skemmtistöðum eins
og aðrir. Þetta er gleðileg þróun
og þarf aö halda áfram. Hins
vegar hef ég alltaf sagt að ekki sé
við þvi að búast aö allt verði rétt
upp i hendurnar á manni, hvorki
þeim fötluðu né öðrum hópum i
þjóöfélaginu. Fólk á þvi ekki að
sitja og biöa eftir þvi aö eitthvaö
gerist, það á aö gjöra hlutina
sjálft”, sagði Ólöf Rlkharðsdóttir.
— AI
Hversu
margir
íslendingar
eru
Hversu margir
Islendingar eru fatlaðir?
Þessari spurningu er mjög
erfitt að svara, þar sem
dýr tölfræðileg úrvinnsla
situr ekki i fyrirrúmi á
verkef nalista fáliðaðra
stofnana, sem gætu veitt
nauðsynlegar upplýsingar.
Erlendis mun talið að tí-
undi hver maður eigi við
einhverja fötiun að stríða,
andlega eða likamlega, en
það jaf ngildir um 23
þúsund manns hér á landi.
Areiðanlegustu tölurnar fást
hjá Tryggingastofnun ríkisins,
sem heldur skra yfir örorku-
bótaþega, en þær skrár eru þvi
miður mjög takmarkaðar enn
sem komið er.
Þeir sem búa við 75% örorku
eða meira af völdum sjúkdóma,
meöfæddrar fötlunar og annarra
slysa en þeirra sem siöar verða
talin, njóta örorkulifeyris, sem i
janúar 1981 verður 1186 nýkrónur.
1 júni 1980 voru örorkulifeyris-
þegar 3.527 talsins, (2001 kona og
1526 karlar) en þeir sem búa við
65% og 50% örorku og nutu
örorkustyrks voru þá 3.316. A
skrám Tryggingastofnunar
rikisins eru þvi 6843 öryrkjar á
aldrinum 16—67 ára og þvi til
viðbótar 686börn yngri en 16ára.
Þá er ótaiinn sá hópur öryrkja,
sem i skýrsium Tryggingastofn-
unar rikisins fyllir fiokkinn
„slysaörorka” og aö sögn Björns
Onundarsonar tryggingayf-
irlæknis eru þvi miður engar tölur
til um þann fjölda. Hins vegar
stendur það til bóta, þvi ráðherra
hefur ákveöið að gerð skuli
tölfræðilega.úttekt á þessum bóta
flokki, eftir kynjum, aldri, at-
vinnustéttum og ástæðum slysa
tiu ár aftur I timann. En slysa-
örorka er sú örorka sem menn
veröa fyrir vegna slysa i vinnu, á
leiö til eða frá vinnu, við stjórn
ökutækja, við björgun úr
sjávarháska eða við björgun
verðmæta, svo og iþróttamenn i
keppni eða á æfingu undir
leiösögn þjálfara. Má fullvist
teija að sá hópur sem fyllir þenn-
an flokk sé álika stór hinum fyrri
eöa um 7 þúsund manns.
Eru þá ótaldir allir þeir sem
ekki eru á skrá hjá Trygginga-
stofnun rikisins t.d. vegna of
hárra tekna til þess að geta þegiö
bætur, vegna vanþekkingar á
þeim réttindum og fjárhags-
aðstoð sem þeim er tryggö með
lögum eða vegna annarra hluta.
Þaö er þvi engin leið að svara
spurningunni, hversu margir
Isiendingar séu fatlaðir að svo
komnu máli, en alþjóðaár
fatlaöra verður m.a. notað til
þess að afla nákvæmra upplýs-
inga um það.
— AI.