Þjóðviljinn - 14.03.1981, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 14.-15. mars 1981.
SVAVAR GESTSSON
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI skrifar
A fimmta áratug aldarinnar
eftir aö strlöinu lauk var mikiö
rætt um þaö á Norðurlöndunum,
að Noröurlöndin stofnuöu meö sér
öryggis- eöa varnarbandalag.
Þessi umræöa átti mjög veru-
legan hljómgrunn I öllum
stjórnmálaflokkum, bæöi tii
hægri og til vinstri. Þess vegna
uröu það mikil vonbrigöi þegar
þrjií rikja Noröurlandanna,
þ.e.a.s. ísland, Noregur og
Danmörk gerðust árið 1949 aöilar
aö Atlantshafsbandalaginu og
brutu þar meö niöur vonir manna
um norrænt öryggisbandalag.
Þrátt fyrir þessa niöurstööu
rikjanna þriggja var ákveöið að
stofna Noröurlandaráð en þaö átti
aö fjalla um svo aö segja allt milli
himins og jarðar i samskiptum
þessara fimm þjóöa á norðurhveli
jarðar nema utanrikis- og
öryggismál. Þegar aðildin aö
Noröurlandaráði var til meöferð-
ar hér á alþingi tslendinga
snerust nokkrir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins gegn hugmynd-
inni um Norðurlandaráö,
Sösialistaflokkurinn stöð mjög
heill og eindregið með stofnun
Norðurlandaráðs. Engu að siður
var það þannig á árum kalda
striðsins að Sósialistaflokknum
var meinuð þátttaka i störfum
Norðurlandaráðs með þeim hætti
að kosið var i deildum alþingis til
Norðurlandaráðs. Hluti fulltrda á
Norðurlandaráðsþing var kosinn i
efri deild og hluti i neöri deild.
Þannig var Sósialistaflokkurinn,
ekki mæna á þá eina, þvi
staðreyndin er sú aö samstarf
Norðurlandanna hefur þegar skil-
að mjög myndarlegum og
athyglisverðum árangri. Hér er
um að ræða samstarf sem
vafalaust er einstakt i heiminum
á milli fimm sjálfstæðra rikja.
Þetta samstarf er að mestu
hnökralaust. Þar vinna menn af
velvild og opnum huga að þvi að
leysa vandamálin og það er hægt
að benda á ýmsa þætti sem eru
ákaflega mikilvægir og snerta
ibUa Norðurlandanna, svo að
segja hvern einasta.
Verulegur
ágreiningur
Norræna hUsið I Reykjavlk er
sá vitnisburður sem við höfum
hér tslendingar daglega fyrir
augunum i þessu efni og sem er til
marks um menningarmálasam-
starf Norðurlandanna en það er
kannski sá þáttur norræns sam-
starfs sem er aö sumu leyti
þýðingarmestur, sá þáttur sem
við íslendingar hljótum að leggja
einna mesta rækt við vegna þess
að við finnum að Norðurlanda-
þjóðimar hinar kjósa að rekja
menningarsögu sina til þeirra
verðmæta sem tslendingar i sinni
sögu og handritum.
En samstarfið á vettvangi
félags-, heilbrigðis- og trygginga-
mála er ekki siðurmikilsum vert
og taka þó sennilega færri eftír
Þau skrifuðu undir bréfið til forsœtisnefhdarirmar:
Gubrún llelga
dóttir, Alþýöu-
bandalaginu.
•Christian
Björklund,
Finnska lýöræOis
bandalaginu.
Lars Werner,
formaöur VPK i
SviþjóÖ.
Eivor Marklund,
varaformaöur
VPK.
Erlendur Paturs-
son, Þjóöveldis-
flokknum i F'ær-
eyjum.
Olof Palme, for-
maöur sænskra
jafnaöarmanna.
Hjörleifur Gutt-
ormsson
Anker Jörgensen, Christiansen, K.B. Andersen
forsætisráðherra formaöur Retsfor-
Danmerkur. bundet i Dan-
mörku.
Ebbe Strange,
formaöur þing-
flokks SF i Dan-
mörku.
Karin Kjölbro,
Þjóöveldisflokkn-
um.
minnti hann sérstaklega á auð-
lindakreppuna og einnig á vax-
andi vi'gbiínaðarkapphlaup stór-
veldanna. Hann vitaaði i John
Kenneth Galbraith og sagði að
hægri vindurinn sem nú væri að
ganga yfir væri uppreisn hinna
riku gegn þeim fátæku. Eftir
margra áratuga uppbyggingu á
félagslegri þjónustu Vesturlanda
á eftirstriðsárunum teldu hinir
riku nú brýnt á timum minnkandi
hagvaxtar að risa upp gegn al-
þýðu manna. Ræður þessara
tveggja leiðtoga sósialdemó-
kratiskra flokka voru ákaflega
athyglisverðar. Þær voru m.a.
athyglisverðar fyrir okkur hér á
Islandi sem stundum litum á Al-
þýðuflokkinn sem sósialdemó-
krati'skan flokk, og aldrei verður
maður sannfærðari um hvað
slikur skoðunarháttur á Alþýðu-
flokknum er mikill misskilningur
en þegar hlýtt er á menn af þessu
tagi. En þetta var UtUrdUr. Aðal-
atriðið er það að þessir menn
lögðu áherslu á það að Norður-
löndin hefðu hlutverki að gegna i
öryggismálum andspænis hinum
stórfellda vigbúnaði stórveld-
anna.
Frumkvæði
norrænna
sósíalista
FulltrUar Alþýðubandalagsins í
hinni almennu umræðu á þingi
Norðurlönd - kjamorkuvopnalaust svæði
sem þó hafði til þess hlutfallsleg-
an styrk i þinginu, Utilokaður frá
þátttöku i störfum Norðurlanda-
ráðs alveg framundir 1960, enda
þótt hann væri eindregnast
allra flokka þeirrar skoðunar að
það væri rétt að Island gerðist
aðili að Norðurlandaráði.
Einstakt samstarf
Þannig lék kalda striðið
Norðurlandaráð i upphafi eins og
aðrar stofnanir á þessum tima.
Arið 1956 gerðust Finnar aðilar
að Norðurlandaráði eftir margra
ára hik, sem stafaði m.a. af þvi
sambandi sem þeir höfðu þá og
hafa enn við Sovétrikin.
Það hefur stundum verið talað
um það að Norðurlandaráð sé hin
slæma samviska þeirra þjóöa
sem eyðilögðu hugmyndina um
norrænt varnarbandalag og kusu
að ganga i Atlantshafsbanda-
lagið.
Á undanförnum áratugum hafa
umræður um Norðurlandaráð
verið næsta litlar i blööum og á
opinberum vettvangi
Norðurlandanna. Það er helst i
kringum þing Norðurlandaráös
sem umræða um þessa stofnun
hefst og það verður að segja eins
og er að sú umræða er oftast
fremur neikvæð. Ástæðan er
vafalaust sú að Norðurlandaráðs-
nefndimar, — ráðherranefndir og
ráð — eru frekar þungar i vöfum
og það hefur oft langan tima að
koma málunum áleiðis. Þaö er
hægt að nefna um það mörg dæmi
sem ég geri ekki hér, en ég sá i
pappírum á Norðurlandaráös-
þinginu, sem ég sat i Kaup-
mannahöfn núna fyrir nokkrum
dögum að þar voru til meðferðar
mál sem höföu fyrst komiö fram á
vettvangi ráðsins fyrir fjölda-
mörgum árum. Stofnunin er
semsagt þung og þar er mikið
pappirsflóö. Myndir af pappirs-
flóði virðast vera ákaflega
heillandi viðfangsefni fyrir ljós-
myndara dagblaða og sjónvarps
eins og menn hafa tekið eftir aö
undanförnu og þeir eru vissulega
ógnvekjandi pappirshaugarnir i
skjalageymslum þeim sem
Norðurlandaráðsþingiö haföi i
Kristjánsborg i Kaupmannahöfn
núna fyrir nokkrum dögum.
En menn mega ekki láta
pappi'rshaugana villa sér sýn og
Umræður á þingi
Norðurlandaráðs
þvi. Samningurinn um félagslegt
öryggi sem undirritaður var i
Kaupmannahöfn i tengslum við
Norðurlandaráðsþingið er til
marks um þetta. Ég telraunar að
undirritun þessa samnings sé
einhver stærsti áfanginn i
norrænu samstarfi á liðnum ár-
um. 1 samningum er gert ráð
fyrir viðtæku samstarfi á sviði
tryggingamála og félagsmála á
Noröurlöndunum þannig að ibúar
þessara landa geta hagað sér eins
og þeir séu heima hjá sér, ef svo
mætti að orði komast, i hvaða riki
sem þeir eru staddir af þessum
fimm rikjum Norðurlandanna.
Gildir það jafnt um sjúkratrygg-
ingar og um lifeyristryggingar
auk þess sem komin eru i samn-
inga á milli Noröurlandanna
ákvæði um atvinnuleysistrygg-
ingar, þannig að það er hægt að
tala um það að senn verði
Norðurlöndin eitt samfellt
almanna- og lifeyristrygginga-
svæði. Hér er um aö ræða nánara
samstarf á þessum vettvangi en
er til dæmis innan Efnahags-
bandalagins á milli rikjanna þar.
Þó hafa þjóöir Norðurlandanna
ekki afsalað sér einu eða neinu af
sjálfstæði sinu I þessum efnum,
þær hafa með sjálfstæðum hætti
ákveðið að taka þátt i þessu sam-
starfi og bera allar i rauninni
ábyrgð á þvi að gestir frá hinum
Norðurlöndunum fjórum geti
fengið alla þá bestu þjónustu sem
félagslegt samhjálparkerfi
þessara rikja býður upp á.
Það sem vekur ekki sist athygli
við þing Norðuriandaráðs og
þátttökuna I starfi ráðsins eru
þessi mál, menningarmálin,
félags-, heilbrigöis- og trygginga-
málin, sem hafa skilað margvis-
legum árangri og þaö er óhætt að
segja að þar sem norrænt sam-
starf hefur náð að þróast á eðli-
legum, norrænum forsendum án
utanaðkomandi annarlegra
áhrifa hefur þetta samstarf borið
ávöxt sem snertir flestalla ibúa
Norðurlandanna. Þetta samstarf
fimm norrænna, sjálfstæðra rikja
hér i N-Evrópu er einstakt i heim-
inum og norræni samningurinn
um félagslegt öryggi er kannski
skýrasta dæmið um þetta sam-
starf af ölium þeim mörgu dæm-
um sem unnt er að nefna.
Þátttaka íslendinga
Þátttaka Islendinga i starfi
Norðurlandaráðs er með þeim
hætti að embættismanna- og sér-
fræðinganefndir eru starfandi á
ýmsum sviðum, eins og t.d. i
vinnuverndarmálum, i jafnréttis-
málum, i menningarmálum ýms-
um o.s,frv. Siðan er gert ráð tyrir
þvi að hvert Norðurlandaráðs-
þing sæki sex islenskir alþingis-
menn og það eru kosnir sex vara-
menn og stundum fara þeir,
a.m.k. einhverjir þeirra lika. Þá
er þaö venja að ráðherrar taki
þátt I störfum ráöherranefnda
Norðurlandaráðs. Þar er um að
ræða fjölmargar ráðherranefnd-
ir. Samstarfsráðherrarnir hittast
að sjálfsögðu oftast, og auk þess
eru nær allir fagráðherrarnir
hér jiátttakendur i norrænum ráð-
herranefndum, t.d. fjármálaráð-
herra i nefnd fjármálaráðherra
•Norðurlandanna og iðnaöarráð-
herra hittir aðra iðnaöarráðherra
á Norðurlöndum af og til. I
félagsmálaráðuney tinu og
heilbrigðis- og tryggingaráðu-
neytinu er mikið um slika fundi,
miklu meira en i flestum öðrum
ráöuneytum vegna þess að sam-
starfiö á þessum sviðum er
einmitt vi'ðtækara en viðast hvar
annarsstaðar. Þessir fundir eru
miklu tiðari en svo að þeir sem
gegna störfum félagsmálaráð-
herra eða heilbrigðis- og trygg-
ingaráðherra hafi nokkur tök á
þvi að sækja alla þessa fundi,
enda er það oft ástæðulitið og þá
er brugðið á það ráð að senda sér-
staka fulltrúa starfsmanna ráðu-
neytanna eða jafnvel sendiráð-
anna. I heild þá held ég aö þeir
sem hafi sinnt þessum málum af
hálfu Islendinga hafi oftast lagt
nokkra vinnu i það að gera það
sæmilega fyrir Islands hönd. Þó
get ég ekki neitaö þvi að mér
finnst að stundum mættu Islensku
sendinefndirnar standa betur að
vfgi en þær gera. Hér á ég einkum
við það að það þarf að sinna með
skipulegri hætti allskonar bréfum
og skýrslum sem koma frá
Noröurlandaráöi og einstökum
ráðherranefndum og skrifstofum
Norðurlandaráðs og ég er viss um
að það gæti skilað okkur miklu
meiri arangri i þessu norræna
samstarfi en þegar er. Ég tel þvi
að bæði rikisstjórn og alþingi
þurfi að athuga það alvarlega
hvernig best ec að stýrkja veru-
lega það starfslið sem nú hefur
með að gera tengsl Islands innan
Norðurlandaráðs.
Víðtækari um-
ræða en áður
Eins og ég gat um i upphafi var
Norðurlandaráði ætlað að fjalla
um svo að segja allt milli himins
og jarðar i' samskiptum rikjanna
fimm annað en utanrikis- og
öryggismál. Þó hefur það verið
þannig frá stofnun ráðsins trúi ég,
a.m.k. lengst af þau siðustu 15 ár
sem ég hef fylgst litillega með
þessari stofnua að umræður um
öryggis- og varnarmál hafa jafn-
an verið talsverðar. Þegar ég
fylgdist fyrst með fundi
Norðurlandaráðs áriö 1965, hann
var haldinn hér i hátiðasal Há-
skólans, var dálitil umræða um
öryggismál og sú umræða hefur
siðan farið vaxandi. SU umræða
hefur aldrei verið jafn viðtæk og á
þingi Norðurlandaráðs nú. Venju-
lega hefur umræða þessi verið
flutt af fulltrúum flokka sem
taldir eru vinstra megin við
sósialdemókrata en á siðasta
þingi Norðurlandaráðs i Kaup-
mannahöfn var umræðan miklu
vfðtækari. Það má segja að þeir
sem hafi gengið einna lengst i
þessari umræðu hafi verið leið-
togar jafnaöarmanna, sósial-
demókratfsku flokkanna á
Norðurlöndum, einkum þó i Dan-
mörku ov Sviþjóð, þeir Olof
Palme og Anker Jörgensen. Sá
siðarnefndi, forsætisráðherra
Danmerkur, varaöi mjög viö
þeirri hættu, sem er á vaxandi
vfgbúnaði i heiminum og lagði á
það áherslu aö Noröurlönd hefðu
hlutverki aö gegna andspænis
þeim ógnvænlegu tiöindum sem
nU birtast i vigbúnaðarkapp-
hlaupi stórveldanna. Olof Palme,
formaður sænska sósialdemó-
krataflokksins, sagði að iskaldur
hægri vindurhefðiblásið yfir lönd
V-Evrópu og N-Ameriku undan-
fama mánuði. 1 þvi sambandi
Norðurlandaráðs voru ég og
Hjörleifur Guttormsson og við
lögðum báðir áherslu á nauðsyn
þess að Norðurlöndin yrðu
kjarorkuvopnalaust svæði. 1
ræðum okkar lögðum við sér-
staka áherslu á það að ísland yrði
að vera hluti af þessu kjarnorku-
vopnalausa svæði, algjörlega
afdráttarlaust, vegna þess að ef
hin Norðurlöndin fjögur verða
lýst kjarnorkuvopnalaus en ís-
land verður skilið þar Utundan þá
er alveg augljóst mál að slikt
getur haft i för með sér aukinn
þrýsting og vaxandi hættu fyrir
Islendinga varðandi kröfur
Bandarikjamanna um það að
kjarnorkuvopn verði geymd á Is-
landi.
Sá mikivægi áfangi náðist fram
á þingi Norðurlandaráös núna, —
að jafnvel gamlir varðmenn
natóhagsmuna á vettvangi
Norðurlandaráðs, eins og K.B.
Andersen, fyrrv. utanrikisráð-
herra Dana, viðurkenndi nauðsyn
þess að fram færi I tengslum við
Norðurlandaráð með einhverjum
hætti umræða um öryggis- 0g
varnarmál. Af þeim ástæðum
lögöu fulltrdar nokkurra flokka
fram i' lok þings Norðurlandaráðs
sérstakt bréf til forsætisnefndar
ráðsins með ósk um að fram færi
sérstök umræða á þingmanna-
fundi um öryggis- og varnarmál,
þ.e. ekki venjulegt Norðurlanda-
ráðsþing heldur sérstakur fundur
þingmanna Norðurlandanna sem
ræddi um öryggis- og varnarmál
og sérstaklega hugmyndina um
kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndunum. Það voru
fulltrúar frá Þjóðveldisflokknum
i Færeyjum sem undirrituðu
þessa ósk til forsætisnefndar
Norðurlandaráðs, fulltrúi
Alþýðubandalagsins, GuðrUn
Helgaddttir, fulltrúar VPK i
Sviþjóð, fulltrúi frá Finnska
Lýðræðisbandalaginu, Ilkka
Christian Björklund og Ebba
Strange, formaður þingflokks SF
i Danmörku. Þetta bréf til for-
sætisnefndarinnar vakti tals-
verða athygliog nokkra umræðu i
dönskum fjölmiðlum eins og eðli-
legt er, en það vakti ekki siður
athygli að fulltrúi Finnska
kommúnistaflokksins, Sten
Söderström, gaf Ut sérstaka yfir-
lýsingu þar sem að hann mót-
Framhald á bls. 26.