Þjóðviljinn - 14.03.1981, Blaðsíða 8

8 SIDA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 14.-15. mars 1981.
Hér og þar í borgum
Vestur-Evrópu hefur
ungt fólk í húsnæðishraki
lagt undir sig hús og Ibúð-
ir sem auðar standa
vegna leigu- og lóða-
spekúlasjóna. Lögregla
hefur verið send til að
skófla þessu fólki útog þá
hefur verið barist harka-
lega: I Amsterdam, í
Vestur-Berlln og Zbrich
ogvlðar. Lögreglan hefur
haft við orð að önnur eins
slagsmál hafi ekki sést
siðan i uppreisn æskunn-
ar 1968 eða þar um bil.
Samt er þetta ekki uppreisn i
neinum venjulegum skilningi.
Þetta unga fólk smíBar sér ekki
kenningar um þaö hvernig
breyta megi samfélaginu. Þaö
smibar sé ekki byltingarkenn-
ingar. ÞaB eins og hefur gefiB
þaB fyrirfram upp á bátinn aB
hægt sé aB gera eitthvaB af viti.
AtvinnuleysiB i Evrópu er ekki
sist atvinnuleysi þeirra ungu:
kynslóBinni finnst sem henni sé
ofaukiB. Og bregst viB, ekki meB
tilræBi viB samfélagiB heldur
meö þvi aö hoppa út Ur þvi. ViB
viljum fá aö vera i friBi — eink-
SVARTAGALLSRAUS
um fyrir lögreglunni — á þeim
smáeyjum sem viB höfum fund-
iB þar sem reynt er aö lifa
,,öBruvisiv. Hvaö þaö svo þýöir
aö lifa ööruvisi, ja þaö er ekki
gott aB vita. Einhverskonar
andneysiuanarkismi án kenn-
ingar? „ViB erum viö” stendur
á veggjunum. EBa: „Ekkert
vald til handa neinum”.
Afneitun
stjórnmála
Ekkert vald til handa neinum,
þaB er afneitun stjórnmálanna,
allt frá fólskuhópum nýfasista
yfir nýja ihaldiB, miöjumoöiö,
kratismann, evrópukomm-
unismann og leifanna af litlu
byltingahópunum. Illt er þaö
allt og bölvaö, skitt veri meö
þaö og svei þvi. 1 snöru leiBind-
anna hangir gálgahúmorinn og
glottir aö hnignun og hruni allra
skapaöra hluta.
Afneitun stjórnmálanna, seg-
ir einn fræöimaöur, er tengd þvi
aö þau hafa skroppiö saman og
láta sér nægja aö setja undir
kreppuleka hér og þar. Komast
ekki yfir meira.
Vandræðasyrpa
Bandariskt vikublaB tekur sig
til og telur upp vandræBi vinstri
manna. Sögulega málamiölunin
hefur siglt i strand hjá itölskum
kommúnistum. Foringi
spænskra evrópukommúnista
fór halloka fyrir Moskvuvinum i
Katalónlu. Franskir komm-
únistar sigldu vinstrabandalag-
inu i strand. Verkamannaflokk-
urinn breski er klofinn. Stórir
brestir komnir I krataveldiö á
Noröurlöndum.
ÞaB er sagt þaö blási hægri-
vindar um álfuna. Meöan aörir
klóra sér i kollinum og reyna aB
átta sig á þvi, hvar þeir eru
staddir, hafa áhugamenn dust-
aö rykiB af kapitalisma fyrri
tiöar og hvisla i eyru hinna fjöl-
mennu millistétta: borgaöu
minni skatta. Út á þetta fást at-
kvæöi hér og þar. En hve lengi
endast þau? Margaret Thatcher
hopar á hæli meö rétttrúnaö
seölahyggjunnar ofan I fen
hinna sigursælu aöstæöna.
tslenskir kjósendur hrukku viö
þegar þeir sáu leiftursóknina og
vildu ekki vera meö. Enn siöur
þeir vestur-þýsku þegar þeir
sáu framan I Franz-Josef
Strauss. Giscard berst i bökk-
um
pólitískar
kreppur

um þrátt fyrir vandræöi vinstri
manna. Samanburöur á Bret-
landi og lsrael annarsvegar
Chile hinsvegar, bendir helst til
þess, aö sú nýja hægrihyggja,
sem ætlar I senn aö bjarga
gjaldmiölinum og lýöræöinu,
nái ekki árangri I neinu, nema
aö geta bundiB og keflaö óþægi-
legar staöreyndir eins og verka-
lýöshreyfinguna. Reaganstjórn-
in hefur ekki afrekaB ööru en aö
reyna aö afturkalla samstöBu
um sameiginlegan auö jaröar-
búa á hafsbotni og magna upp i
blygöungarleysi þá bófa sem
stjórna Haiti, Brasiliu,
Argentinu og öörum þessháttar
rikjum.
Þaö er kannski von aö til sé
drjðgur hópur ungmenna sem
segja: Bless, ég er farinn, þetta
kemur ekki mál viB mig.
Þótt undarlegt megi viröast
eru þaB helst Pólverjar sem
blakta og telja þaö ómaksins
vert aö breyta kerfinu. Og ná
merkilegum árangri. En þvi
miöur vitum viö ekkert um þaö
hvernig þaö fer.
Vinstriverkir
Þaö var áöan visaö til ákveö-
innarvistkreppu vinstriflokka og
vist er hún til. Þar er aö finna
ihaldssama kommúnistaflokka,
sem vita ekki hvaö þeir eiga aö
gera viö þeim ósköpum, aö al-
ræöi öreiganna i Austur-
Evrópu varö alræöi flokksins,
sem veröur þegar fram liöa
stundir spilltur dragbitur á
félagslegum sköpunarmætti, og
er farinn aö tölta undarlegan
vitahring sem enginn hefur ráö-
iö viö tilþessa (nema kannski
Pólverjar). Þar eru vinstri-
sósialistar ýmiskonar sem hafa
átt i erfiöleikum viö aö
samræma heföbundna kjara-
baráttu og umbótahyggju ein-
hverjum þeim aögeröum sem
stefna út fyrir rikjandi ástand:
m.ö.o.bjóöa upp á valkosti, sem
þættu skiljanlegir og aölaöandi
svo um munar. Þar eru sósial-
demókratar sem kannski hafa
ekki sérlega mikinn áhuga á
„breytingum á gerö þjóöfélags-
ins”, en eiga aö þvi leyti i sálar-
kreppu aö svigrúm þeirra til aö
bæta einhverju ofaná velferöar-
kerfin er þrotiö I þeirri efna-
hagskreppu sem yfir gengur.
Þetta eru vinstrikreppur og
eins og fyrr segir er hægur
vandi aö halda áfram og telja
upp hægrikreppur. En þaö er
ekki þar meö sagt aö sætt sé
sameiginlegt skipbrot.
Sameiginleg
orsök?
Kannski er ein orsök öörum
stærri fyrir þeirri klemmu sem
pólitiskar hreyfingar sýnast
komnar. Hún er blátt áfram sú,
aö okkar hiuti heims haföi um
alllangt skeiö búiö viö drjúgan
hagvöxt og áframhald hans
varö eins og sjálfsagöur hluti af
#sunnudags
pistill
Eftir Árna
Bergmann
pólitiskum áformum flestra
hreyfinga. Þegar svo oliuboli
bankar aö dyrum og minnir á
þaö meö háum reikningum aö
jöröin er litiö geimskip og foröi
þess takmarkaöur, þá veröur
mörgum fátt um svör. Menn
koma sér náttúrlega fljótt sam-
an um þaö á prenti aö þaö veröi
aö fara varlega og sparlega meö
auölindir og vatn og loft. Eink-
um eiga aöriraögera þaö. Þetta
kannast menn viö: hvernig
bregöast menn ekki viö veiöi-
kvótum á tslandsmiöum? Aö
sönnu mega vinstrisinnar eiga
þaö, aö þeir eru langt á undan
hægrimönnum I umræöu um
náttöru og auðlindir og mann-
félag, þar smiöa menn ýmisleg-
ar hugmyndir um aö lifsgæöi
þurfi svosem ekki endilega aö
vera bundin siauknu neyslu-
magni. Þetta er efnileg um-
ræöa, en hún er ekki almenn-
ingseign þvi miöur.
Hvert
ætlaðir þú?
Foringi sænskra sósialdemó-
krata, Olof Palme, sat ekki alls
fyrir löngu á tali viö Chiara-
monte, italskan kommúnista-
foringja. Palme sagöi eitthvaö á
þá leiö: verkalýösflokkar hafa
unniö að mörgum ágætum mál-
um og þeir hafa breytt sam-
félaginu. En allt i einu
hrökkvum viö viö, til dæmis
þegar viö botnum ekkert I ung-
viðinu lengur, og sjáum aö viö
höfum i ýmsum greinum fariö
annaö en viö ætluöum. Eöa
geröum viö okkur kannski
aldrei grein fyrir þvi? Vissum
viö hverskonar þjóöfélag viö
ætluöum aö smiöa?
Þarna er á kreiki ýmislegur
sérvandi vinstrimanna. Þeir
hafa oft veriö klofnir i ólika
hópa. Sumir voru svo alleknir af
framtiöarsýninni glæstu, útóp-
iunni, þegarmiklir kraftar
alþýöu leysast úr læöingi eins og
sjálfkrafa, aö þeir höföu~mjög
daufan áhuga á næsta umhverfi
sinu og hvunndagsverkefnum:
þaö var allt svo ómerkilegt.
Þeim hefur fækkaö. En aörir
voru svo uppteknir af þvi aö
vera sérfræöingar i marg-
breytilegum hagsmunum sam-
félagshópanna á hverjum tima,
aö þeir sáu aldrei upp úr þvi
amstri.
Og þaö skapast stórar eyöur,
þar sem eiga heima svör viö
hinum þýöingarmestu spurn-
ingum. Eins og til dæmis spurn-
ingum um sambúö verkalýös-
flokka og verkalýöshreyfingar.
Þaö er yfirleitt taliö jájcvætt aö
sjálfstæöi verkalýössamtaka
gagnvart þeim flokkum, sem
komu þeim á legg, hefur vaxiö.
En þetta sjálfstæöi hefur hér og
þar tilhneigingu til aö þróast til
sundurvirkni: hvert félag út af
fyrir sig, samstööuvitundin snýr
öll inn á viö, kemst ekki út fyrir
minn hóp, okkar hóp. Hvaö eru
þessir andskotar aö gera of
nálægtokkur i kjörum? Vorum
viö ekki metnir 3% dýrari siö-
ast? Og Ihaldiö stendur hjá og
segir: ja þarna sjáiið þiö,
stéttabaráttan er bara slagur
launþega innbyröis.
Um samstööumálin rikir oft
vandræöaleg feimni i evrópska
vinstrinu. Um leiö og þau veröa
brýnni nú þegar hagvöxturinn
hættir aö skila einhverju I flesta
vasa, þegar ný tæknibylting
kálar störfum unnvörpum og
einstakir hópar vinnandi fólks
veröa mjög misjafnlega fyrir
baröinu á þeirri slátrun og þá
ekki siöur misjafnlega i stakk
búnir til aö mæta henni.
Fleiri eyður
Vinstrimenn hafa átt margar
ágætar lausnir i félagsmálum,
en andspænis ýmsum praktisk-
um efnahagslegum spurningum
eru þeir alltof oft á flökti milli
rómantikur og ráðleysis. Menn
tefla viö kapitalistana um
kjaramál af stórri Iþrótt, vita-
skuld komast menn ekki hjá
slikum verkefnum, en þau reyn-
ast furöu litiö spennandi pólitik.
(Hugmyndir ystu-vinstrihópa
um aö þaö virki menn til dáöa
aö bera af hörku fram kröfur,
sem kapitalisminn ekki fær risið
undir, hafa ekki passaö viö
veruleika þar sem ekki einu
sinni atvinnuleysi gerir menn
róttæka). Fyrir utan kjaratafliö
standa nokkrir menn sem ööru
hvoru spyrja um þaö, hvort
hægt sé aö framleiöa ööruvisi,
starfa saman ööru visi, spyrja
um sjáifstjórn verkamanna,
framleiöslusamvinnufélög eöa
eitthvaö þessháttar. En áhugi á
þvi tali er merkilega rýr, alltof
fáir sem nenna aö kynna sér
hugmyndir og tilraunir af þess-
um vettvangi.
Margar
byltingar
Þetta er náttúrlega svarta-
gallsraus alltsaman. Þaö er vit-
analega hægt aö taka allt aöra
póla I hæöina. Ég var ekki bara
aö glugga i Spiegel sem skrifaöi
um evrópska unglinga sem
stökkvaút úr samfélaginu. Af
tilviljun er blaöaö I frásögn eftir
Jack London sem dulbjó sig og
fór á flakk um fátækrahverfi
Lundúna I aldarbyrjun: þá haföi
aldreiveriö til voldugriog rikari
borg en London. Lýsingarnar
eru meira en nógu ömurlegar til
aö minna á aö i raun hafa miklu
fleiri byltingar oröiö á þessari
öld en sú rússneska eöa kln-
verska. Og aö sósialistar eiga I
þeim byltingum gifurlega mik-
inn þátt. Samt er öll sjálfum-
gleöi óþörf, þvi viö munum
halda áfram aö ramba á öng-
stræti og lenda I þoku þó menn
svo aö sjálfsögöu haldi áfram
vegferöinni i þeirri bölsýnu og
bjartsýnu vissu, aö menn geta
ekki vaxiö frá nauösyn þess aö
hafa áhrif á samfélag sitt, sam-
býlishættiviöaöramenn. Samt
held ég áfram, segir skáldiö.
— áb.