Þjóðviljinn - 10.10.1981, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN 'Helgin 10.— 11. október 1981
bókmenntir
Aftur
á Dag-
sláttunni
Erskine Caidwell.
Dagsiátta drottins.
Hjörtur Halldórsson
Isienskaöi
AB 1981.
Þegar litiö er yfir þýddar
skáldsögur á Islensku er fljótgert
aö koma auga á margar gloppur,
en kannski höfum viö veriö til-
tölulega iönust viö aö þýöa
bandariska höfunda. Hemingway
og Steinbeck komu hér viö nokkuö
snemma fyrir tilstilli Máls og
menningar og aörir sigldu I kjöl-
fariö meöal þeirra Erskine Cald-
well — nú er Dagsláttahans kom-
in I endurútgáfu.
Vlst er gaman aö rifja þaö upp,
aö þaö vanfuröulegt aö kynnast
þessum heimi Suöurrikjanna,
heimi fátæktar, kreppu og
grimmdar sem varö merkilega
fáránlegur i persónusafni Cald-
wells, I samskiptum þar sem
ágirnd, auraleysi og þó sérstak-
lega holdsins máttuga raust
hröktu hvunndagshegöun út I
horn. Orræöaleysi þessa fólks er
lýst meö þvl aö hver og einn klifar
á sínum sannleika, sem er ekki
nema I einum liö eöa mesta lagi
tveim og kemst aldrei út fyrir
þröngan hring. Elsku Jill er meö
brókarsótt, og Plútó eltist viö
hana og Will, sá heljarfoli, ætlar
aö opna aftur verksmiöjuna og
allir tala um brjóstin á Gríseldu
sem er svo falleg, ef þeir eru ekki
aö grafa eftir gulli eins og asnar.
Þetta skapar sterkan heildarsvip
eins og þaö heitir og var sjálfsagt
nýstárlegt, en ekki getur lesari I
dag neitaö þvi aö vel mætti höf-
undur láta leikbrúöur slnar ein-
hverjar hafa ögn meira svigrúm i
heilabúinu en raun ber vitni. En
þaö er margt gott viö þýöingu
Hjartar Halldórssonar.
Aftan viö þessa útgáfu er fróö-
legur viöauki sem segir frá mála-
ferlum gegn fyrsta útgefenda
Dagsláttu Drottins — Siögæöisefl-
ingarfélag New York kæröi hana
fyrir velsæmisbrot.
Þetta var áriö 1933 og
minnir þessi ákæra vegna bók-
ar, sem nú um stundir sýnist
einkar sakleysisleg, okkur á þaö
hve skjótt velsæmishugtakiö hef-
ur breyst. (Máliö er annars svo
skrýtiö, aö manni dettur i hug, aö
þaö litla sem vikiö er aö stétta-
baráttu kreppuáranna i Dag-
sláttu Drottins hafi espaö Siögæö-
ismenn meira en þau ástarmál
sem þeir geröu sér aö ákæruefni).
Allt um þaö — bókin var sýknuö.
Enþaðermerkilegtaöathuga, aö
rétturinn er i varnarstöðu, dálltiö
klaufalegri. Hann segist ekki vita
hvort lýsing Caldwells sé „ná-
kvæm og rétt I öllum atriðum”
enda sé rétturinn „ekki nægilega
kunnugur ástandinu I þessum
sérstaka landshluta”. Undarleg-
ur málflutningur um skáldsögu
og minnir, þótt undarlegt megi
virðast, á ýmislegt I sovéskri um-
ræðu um bókmenntir. Einnig
þessi spaugilega afsökun réttar-
ins fyrir Caldwell: „Fólk verk-
smiöjubæjarins og sveita-
heimilisins er hvort tveggja falliö
iýtrustu fátækt. Þaö er sneytt öll-
um möguleikum til aukins þroska
og kynferöishvatirnar sitja I fyr-
irrúmi. Þetta er óbrotiö fólk I öllu
eðli slnu, sem hættir viö að gefa
hinum æöislegustu ástrlöum laus-
an tauminn I hvívetna”.
AB.
Arni
Bergmann
skrifar
Valcl
hlutanna
og drengurinn
sem dó
Steinunn Siguröardóttir
Sögur til næsta bæjar. Iðunn
1981
Fnsklegur og yfirleitt glað-
legur tónn einkennir þessar
stuttu sögur Steinunnar Sigurð-
ardóttur. Sumar þeirra eru æf-
ingar einskonar og veröur ekki
úr þeim mikil „saga” — en
kunnátta I þvi aö bregöa upp aö-
stæðum, andrúmslofti er á sin-
um staö. Eins þótt framhaldiö,
úrvinnslan geti verið snubbótt.
Steinunn hefur ekki hvað sist
hugann við furðulegar og skop-
legar hliðar á samdrætti kynj-
anna. Glaöbeittur still hennar
fellur vel aö þeim uppákomum,
og enginn stór háski sjáanlegur
nema þetta sigilda: nii er búiö
aö lýsa þessum manneskjum i
fáum dráttum, og hvaö skal viö
þærgera? Tværsögur verða svo
öðrum fremur nefndar sem
dæmi um að höfundur ætli sér
stærri hlut og tekur nokkra
áhættu i leiðinni.
önnur er fyrsta saga bókar-
innar og sii lengsta: Líkamlegt
samband i Noröurbænum. Þar
segir frá konu sem er á kafi i
tryllitækjunum, ryksugunum,
frystikistunum og svo bilnum
sinum sem hún kallar Bassa
(með lævíslegri tilvisun I afar
ókurteislegt ævintýri). Konan
tekur vondan sjúkdóm og vill
helst láta grafa sig i bilnum.
Þetta er semsagt um vald hlut-
anna yfir mönnunum (og einn
gagnrýnandiskammaði höfund-
inn fyrir aö láta konu ánetjast
þeim, karlar væru enn verri!
Svona er erfitt að vera rithöf-
undur nú til dags). Jæja — saga
um vald hlutanna og stendur
undir merkjum fáránleikans
eins og ýmislegt annaö um
sama efni.
En þaö er eitthvaö að. Þaö er
eins og Steinunn geti ekki gert
þaö upp við sig, hvort hún á aö
fylgja eftir lifsháskanum í þess-
um efnivið (eins og Svava Jak-
obsdóttir hefur gert) eða gera
uppákomurnar i f jölskyldulifinu
með heimilistækjunum enn fá-
ránlegri í smásmugulegri Ut-
færslu eins og Guöbergur
Bergsson heföi gert. Útkoman
veröursvosú aö lesarinn á erfitt
meö aö sætta sig viö krabba-
Stdnunn Siguröarddttir
meiniö, sem konan er aö deyja
úr, innan um gamanmálin.
Draumur I dós er svo hitt
dæmið semsker sigúr. Saga um
stúlkur í niöursuöuverksmiöju
og þáfyrst og fremstStellu sem
eignast skammvinna hamingju
i litlum dreng sem veikist og
deyr. Hérer stilað á annað and-
rúmsloft en i flestum sögum
bókarmnar öðrum, veriö er að
segja frá umkomuleysi sem er
ekki vitund hlægilegt. Stundum
virðist sem Steinunn eigi full
erfitt meö þvi aö slita sig frá þvi
sem hiín segir frá i öörum sög-
um, en þaö kemur ekki i veg
fyrir aö hún komi hljóölátum
harmleik sögunnar til skila á
sérstæöanog persónulegan hátt.
AB
fiitt óstöövandi hvísl
Jóhann S. Hannesson
Slitur úr sjöoröabók.
örn og örlygur 1980.
Jóhann S. Hannesson var ekk-
ert aö flýta sér i bókaprent-
smiöjur meö ljóö sin, en þegar
hann laumaði frá sér kveri fyrir
nokkrum árum fögnuöu þvl góö-
ir menn sem vonlegt er. Og svo
bætist annað viö svo sem nú skal
minnt á.
Jóhann heldur tryggö viö
stuölanna þriskiptu grein og fer
mjög haglega og hugvitssam-
lega meö þann arf. 1 kvæöum
þar sem horft er yfir mannlif,
sögu og sagnir með vinsemd,
efahyggju og skopskyni. Af öllu
saman veröur til skáldskapur
sem best veröur lýst meö einu
orði: skemmtilegur.
Eins og góöum húmansita
sæmir er Jóhann aldrei upp úr
þvi vaxinn aö leika sér.TImans
tönn er ekki eiturbroddur heldur
jórturjaxl, þvi miður. Ahaustin
flytur öspin „erindi sitt blaöa-
laust”. Jónas Hallgrimsson
leiöréttir málfar Hallgríms
Schevings. Og Jóhann ræöst
einnig til skáldskaparglimu viö
eiliföarmál lifs og dauöa og gildi
þess sem unniö er — og eins þótt
viö allir vitum aö um þá hluti
hefur mikiö veriö ort og margt
vel. Og stækkar Jóhann S.
Hannesson I þeirri gllmu. Þaö
haustar, skáldið gengur mót
vetri „I vonlausri gleöi” — svip-
uö afstaöa er uppi i kvæöi sem
Eden heitir: ég finn ekki skiln-
ingstréö en garövistin sjálf er
oróin mér takmark. Eftirminni-
legast af þessum eiliföarmála-
kvæöum er Bæn. Þar er ekki
beðiö um aö lif þess sem meö
ljóöiö fer sé lengt heldur hitt aö
Jóhann S. Hannessson
minna veröi „þrengt aö hverj-
um degi:
...Þá gæti jafnvel hent
ég greindi rétt
þitt óstöövandi hvisl
sem annars hefir ævinlega
lent
undir I keppni viö mitt
hversdagssýsl
Ég lofa aö láta
ekki orö á prent..
Fátt eitt veröur sagt um
Undriö sem viö viljum höndla
en ekki verður nefnt nema I
ávarpi og viö hinir getum svo
bætt viö eftir okkar innræti —
sérstaklega af þvi aö viö könn-
umst svo vel viö þessa formúlu
úr bernsku og sögnum, sem bor-
in er fram I sfðustu llnu kvæöis-
ins: þú segir ekki frá. Þaö er
veröiö sem gjalda veröur fyrir
leyndardóminn...
AB.
Vinsamleg afstaða til trölla
Astarsaga úr fjöilunum.
Saga:
Guörún Helgadóttir.
Myndir: Brian
Pilkington.
Iöunn 1981.
Ekki þarf lengi aö blaöa I
þessari barnabók til aö skilja af
hverju þeir I Iöunni vilja gera
alþjóölega útbreiöslutilraun
meö hana. Þetta er ævintýri,
tengt ákveðinni þjóötrú, en Um
leiö fjarska aögengilegt. Og svo
hefur þaö gerst sem oftar
skyldi, aö samvinna höfunda
mynda og texta hefur veriö meö
miklum ágætum.
Myndir Brians Pilkingtons af
tröllum og tröllagrjóti eru fullar
meö litagleöi og gamansemi og
þær eru glæsilega prentaðar,
ekki vantar þaö. Og þær falla
prýöisvel aö meginhugmynd
textans.
Hún er sú aö gera þjóötrúna
„skynsamlega”: af þvl til eru
steinar þá eru til tröllasögur.
Skriður eru tiltektir trölla, eld-
gos eru þeirra matseld og jarö-
skjálftar minna á þeirra stór-
fengleg ástamál. Þjóötrúin
veröur „skiljanleg” og allt
henni tengt heldur vinsamlegra
en ella. Og landiö, ekki sist
auönir þess, meira lifandi —
þeim sem eru aö byrja aö horfa
á þaö og vappa um þaö.
Veröur nú úr þessu einkar
aölaöandi ævintýri. Má vera aö
fullmikiö fari fyrir útskýring-
unum sem tengja náttúrufyrir-
bæri viö tröllalif — I þeim skiln-
ingi aö meiri saga heföi mátt
gerast af tröllafjölskyldunni
sjálfri, sem varö aö steinum
fyrir ástar sakir. En hvaö um
þaö: ekki dugir aö biöja um
ööruvisi bók. Fullorönum lesara
finnst þessi hér alls góös mak-
leg. Og þaö heyröist I táningi á
neikvæöisaldri sem sagöi hún
væri alveg æöi! Þá er eftir aö
heyra I þeim sem enn yngri eru
og bókin er ætluð — en allar
likur benda til þess aö vel muni
fara á meö þeim og tröllum
Guörúnar og Brians. AB.