Þjóðviljinn - 06.03.1982, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 6.-7. mars 1982.
■L
„Rafstraumur
frá
heilanum”
Þaö er löngu viöurkennd staðreynd# aö veðrið er algengasta umræöuefni manna
hérá Islandi/ þar sem eiginlega er ekkert veöur, heldur bara sýnishorn alls
þess kannski ekki við hæfi aö hefja viðtal viö veöurfræöing sem veðurguðirnir
bjóða mannkyni uppá. Því er það um veðrið, eiginlega ætti maðuraðtala um
ailt annað við hann. Samt fór það svo þegar ég var sestur
innístofu hjá Páli Bergþórssyni veðurfræðingi og
tekinn að rabba við hann, að umræðan snérist
fyrst um veðrið. Ekki nútíma veðurfræði, heldur
gömlu veðurspámennina. Hvaða þýðingu hefur
gamla veðurfræðin fyrir veðurfræðinga nú-
timans?
Rabbað við Pál Bergþórsson veðurfræðing um fleira en veðrið
Trú og stjörnuspeki
— Sú veðurfræöi, sem sagði þaö skipta
máli fyrir framtíöina, hvernig veöurfar
væri á Pálsmessu eöa á Allra heilagra-
messu, svo dæmi sé tekiö, er aöeins hjátrú
að mlnu viti. Þess voru dæmi aö mönnum
þótti þaö sýna fyrirætlanir guðs, hvernig
veöriö var þegar messu lauk á sunnudegi.
Ég hygg aö útilokaö sé aö finna þvi staö aö
nokkru máli skipti hvernig veöur var þenn-
an eöa hinn merkisdag kirkjuársins.
Annaö mál er veöurfræöi glöggra bænda
eöa sjómanna. t nýlegri bók eftir Karvel
ögmundsson er kafli um þetta. Þar lýsir
hann hvernig menn fóru aö viö veöurspá á
Snæfellsnesi áöur en Veöurstofan kom til,
en Karvel er einn af örfáum eftirlifandi
mönnum, sem voru formenn á árabátum.
Þessir menn uröu aö læra á skýin og vind-
áttir. Menn greindu á milli fjögurra af-
brigöa af bliku og spáöu eftir þvl, landsynn-
ingi, austnoröan veöri eöa suövestan
áhlaupi, svo kölluöu „Skriöuroki”. Og
menn greindu veöurhljóö úr órafjarlægö
meö því aö leggja eyrun viö jaröfasta hluti.
Þetta uröu menn aö læra, hjá þvi varö ekki
komist. Fólk bjó yfir margskonar þekk-
ingu, sem viö höfum glataö, og aö auki kom
svo til staöbundin þekking og eftirtektar-
semi. Við á Veöurstofunni höfum ekki þá
staðbundnu þekkingu, sem gerir okkur
kleift aö spá nákvæmlega um veöur á ein-
stökum stööum á Breiöafiröi, svo dæmi sé
tekiö. Við getum aöeins gefiö út almenna
spá fyrir svæöiö, en siöan þurfa menn aö
túlka hana eftir staöþekkingu sinni.
Kikjum stundum út sjálf ir
— Fyrst þú nefndir Veöurstofuna, eruö
þiö veöurfræöingar enn skammaöir ef spá
ykkar reynist ekki rétt?
— Eitthvaö er nú lítið oröiö um þaö. Ég
held aö þeir sem þurfa mest á veöurspá aö
halda, ætlist ekki til svo mikils af okkur aö
þeim þyki taka þvi aö skamma okkur.
— Fariö þiö veöurfræöingar eingöngu eft-
ir mælitækjum og tólum, eöa skoöiö þiö
kannski skýin áöur en veöurfréttir eru
sendar út?
— Auðvitað notum viö öll okkar tæki og
fáanlegar veöurfréttir þegar viö erum aö
útbúa spána, en vissulega lltum viö stund-
um til lofts, áöur en veöurfréttirnar eru
sendar út. Til dæmis geta verið skúrir á
stöku staö þótt þær komi ekki fram á veöur-
stöðvunum.
— Ertu veöurglöggur uppá gamla mát-
ann?
— Kannski er ég oröijin þaö en ég var þaö
ekki i gamla daga uppi Borgarfiröi. 1 minni
sveit voru margir veöurglöggir bændur.
Slikir menn voru margir og vlöa, enda er
veöurfræöi afskaplega hagnýt bæöi fyrir
bændur og sjómenn. Þaö skiptir máli fyrir
sjómanninn aö sitja ekki af sér róöur, eöa
þá aö leggja ekki út i tvísýnu. Eöa þá bónd-
ann sem átti allt sitt undir veöri og vindum
um sláttinn og raunar oftar.
Að koma höndum yf ir þessa menn
— Er mikiö til ykkar hringt og spurt um
veöurspá eöa annaö viökomandi veörinu?
— Talsvert er um það. Yfir veturinn er
algengt aö byggingamenn hringi og spyrji
um veöurútlit, hvort óhætt muni aö steypa
vegna frosthættu o.fl. Á sumrin er mikið
hringt á föstudögum og spurt um veðurútlit
þegar fólk er aö fara I helgarfrl. Verslunar-
mannahelgin er þó alveg sér kapituli I
þessu efni. Því er ekki að neita aö oft veröa
menn þreyttir I þessu. Ég man til aö mynda
eftir þvi aö Jón Eyþórsson, sem var venju-
lega ljúfmenni I viöræöu svaraöi einu sinni
þegar til hans hringdi maður og spuröi
hvert hann ætti að fara I sumarfrí. „bér
skuluö fara til Grænlands og koma aldrei
aftur”. Stundum hringir fólk og spyr okkur
hvernig yfirhafnir þaö eigi aö hafa meö sér
til ákveöinna staöa, New York eöa Helsing-
fors. 1 deilu um hæö verksmiöjureykháfs á
Patreksfiröi vorum viö beönir um aö svara
þvi I simann hve oft væri sunnan eöa suö-
vestanátt á svæöinu. Stundum kemur til
okkar kasta aö segja hver sé munur á veöri ,
i Melbourne og Sydney, og oftast getum viö
gefið einhverja úrlausn. I
— 1 eina tlö fenguö þiö lika skammir ef.
veöurspáin var ekki rétt?
— Einu sinni var þaö samþykkt á fundi I,
* Þingeyjarsýslu aö fara þess á leit viö Veö-
urstofuna aö hún hætti aö senda út veöur- I
spá þótt ekki væri nema um hábjargræöis- j
timann. Mann veit ég um sem spuröi j
hreppstjóra sinn aö þvl hvort ekki væri ,
hægt aö koma höndum yfir þessa menn,
sem stjórnuöu veöurspánni, eftir aö hann j
haföi fengiö skúr ofan i flekk.
Ekki alveg út í bláinn
— Þú gefur litiö fyrir þaö hvernig veöur-
far er á helgum dögum, en hvaö þá um þaö
ef saman frýs sumar og vetur, höfuödagur-
inn o.fl. þess háttar?
— Ég tel aö þaö get veriö svolítiö til I þvl,
eöa eins og segir I vlsunni:
Frjósi sumars fyrstu nótt
fargi enginn á né kú,
gróöakonum gerist rótt,
gott mun veröa undir bú.
— Frost á þessum tlma getur oröiö til
þess, aögróöur veröi seinni til og standi þvi
lengur frameftir sumri og nytin haldist því
lengur I ánum. Þannig getur þaö gefiö ör-
litla bendingu ef saman frýs sumar og vet-
ur. Þvi var þaö aö fólk, sem trúöi á þetta
setti út skel fulla af vatni aö kvöldi slöasta
vetrardags og svo var gáö aö morgni hvort
frosið væri I skelinni. Eins er þaö eftir staö-
viöri sumarmánuöina júli og ágúst, þá gæti
veriö hættara viö einhverjum veðurfars-
breytingum I kringum höfuödaginn. Þaö
segir auövitaö ekkert aö miöa viö þennan
ákveöna dag, en hann er á þeim tima þegar
vænta má veöurbreytinga haustsins.
— Hagmælska hefur ætiö veriö mikil I
Borgarfiröi, en þaö vekur athygli hve mörg
stórskáld eru ættuö úr uppsveitum Borgar-
fjaröar og ekki sist úr þinni sveit, Hvltár-
siöunni?
— Þetta er rétt, þeir Halldór Laxnes,
Guömundur Böövarsson og Stefán Jónsson
eru allir ættaðir úr Hvltársiöunni, raunar
frændur, áttu sömu lang-ömmu. Sú var
Margrét Þorláksdóttir frá Fljótstungu. Hún
var tvigift, menn hennar hétu Jón Böövars-
son og Böövar Jónsson. Þeir voru reyndar
óskyldir, en skáldgáfan erföist frá báöum.
Meö Böövari átti hún son sem hét Helgi og
var afi Halldórs Laxnes en meö Jóni átti
hún syni sem hétu Jón og Einar og þeir voru
afar þeirra Guömundar Böövarssonar og
Stefáns Jónssonar. Þannig kemur þetta
saman. Og auk skáldgáfunnar var allt þetta
fólk mikiö hagleiksfólk, svo sem Guömund-
ur, sem auk þess aö vera skáld, var lista-
smiöur svo aö allt lék I höndum hans. En
fleiri skáld koma úr sveitum Borgarfjarö-
ar, gleymum ekki Magnúsi Asgeirssyni,
Jóni Helgasyni prófessor og Kristmanni
Guömundssyni. Allir eru þessir menn fædd-
ir á svipuöum tlma, nálægt aldamótum.
Auk þessara stórskálda var svo mikiö af
hagyrðingum I Borgarfirðinum. Það var
ort svoaðsegja á hverjum bæ I Hvitársiðu I
minu ungdæmi.
— Þá langar mig aö minnast á þaö að þú
sjálfur ert góöur hagyröingur, var mikið
um hagmælsku i þinni ætt?
— Ekki sérlega, en afi minn Jón Pálsson
var hagyröingur, svo og Bergþór faðir
minn. Eg minnist einnar visu eftir föður
minn sem var nokkuö þekkt. Pétur Magn-
ússon síöar ráöherra var æskuvinur hans
alinn upp á Gilsbakka. Hann gekk mennta-
veginn og eitt voriö er hann kom heim hitti
hann fööur minn sem spuröi tiöinda. Pétur
segir honum þá aö þaö hafi nú veriö losara-
bragur á náminu hjá sér um veturinn, enda
heimsins lystisemdir freistandi.Pabbi orti
þá visu og stakk aö honum. Hún er svona:
ÆTTARTALA PÁLS BERGÞÓRSSONAR í 2000 ÁR
1. Páll Bergþórsson
2. Kristln Pálsdóttir I Fljóts-
tungu
3. Páll Helgason á Bjarnastöö-
um
4. Þuriöur ' Guömundsdóttir I
Hrólfsskála
5. Guömundur Jakobsson á
Reykjum i Olfusi
6. Kristfn Guðmundsdóttir á
Húsafelli
7. Guömundur Sæmundsson I
Leirvogstungu
8. Sæmundur Þórðarson á
Narfeyri
9. Þóröur Jónsson prófastur á
Staöarstað
10. Bauka-Jón Vigfússon Hóla-
biskup
11. Vigfús Gislason sýslumaöur
á Hvoli
12. Gísli Hákonarson lögmaöur I
Bræöratungu
13. Þorbjörg Vigfúsdóttir I
Klofa
14. Vigfús Þorsteinsson sýslu-
maöur i Þingeyjarsýslu.
15. Sesselja Torfadóttir á Héö-
inshöföa
16. Torfi Jónsson riki,
sýslumaður I Klofa
17. Jón Olafsson sýslumaður I
Arnessýslu
18. ólafur Loftsson sýsiumaöur
19. Loftur Guttormsson rlki,
sýslumaöur og riddari á
Möðruvöllum
20. Guttormur Ormsson I
Þykkvaskógi i Dölum
21. Ormur Snorrason lögmaöur
og hiröstjóri,Skaröi
22. Snorri Narfason lögmaður i
Sk aröi
23. Valgerður Ketilsdóttir á
Kolbeinsstööum
24. Halldóra Þorvaidsdóttir I
Hltardal
25. Þóra Guðmundsdóttir I
Hruna
26. Sólveig Jónsdóttir á Þing-
völlum
27. Jón Loftsson höföingi I Odda
28. Þóra Magnúsdóttir I Odda
29. Magnús berfættur konungur
i Noregi f. 1073
30. ólafur kyrri konungur I
Noregi d.22/9 1093
31. Haraldur haröráöi konungur
I Noregi, féll 1066
32. Siguröur sýr# konungur i
Hringariki
33. Hálfdán Sigurösson konung-
ur I Hringarlki
34. Siguröur hrfsi, konungur i
Hringariki
35. Haraldur hárfagri,konungur
I Noregi
36. Ragnhildur Sigurðardóttir
drottning á Upplöndum
37. Siguröur hjörtur Helgason
38. AslaugSiguröárdóttir
39. Siguröur ormur I auga, kon-
ungur iDanmörku
40. Ragnar loöbrók, konungur í
Danmörku
41. Siguröur hringur,konungur i
Danmörku
42. Randver Danakonungur d.
um 700
43. Ráöharður konungur I
Hólmgaröi I Rússlandi
44. Rerik II konungur
45. Hálfdán IV konungur um
600
46. Fróði konungur VII
47. Friðleifur IV konungur um
550
48. Fróöi VI konungur
49. Friöleifur Ingjaldsson (ekki
konungur)
50. Ingjaldur konungur, brennd-
ur inni af bróöursonum sin-
um Helga og Ró
51. FróöiIV konungur
52. FriöleifurlII konungur
53. Fróöi III konungur
54. Danur mikilláti konungur
um 250
55. ólafur Htilláti,konungur
56. Uffó eöa Ubbi hinn sterki
(spaki), konungur I Dan-
mörku, átti sveröiö Skrap
skv. frásögn Saxa Gramma-
ticus
57. Viöleggur Fróöason Dana-
konungur. Aörir nefna hann
Vermund hinn vlsa
58. Fróbi II f. 84, d. 136 eftir
Ynglingatali. Var konungur,
hafði bústað i Jelling á Jót-
landi
59. tvar hinn handrammi,f. um
61.,d. 100
60. Friðleifur II f. 48, d. 96, kon-
ungur Dana 125 ár
61. Friðfróöi d. 55 e.Kr. Komst
til ríkis I Danmörku um 7
e.Kr. Þá var Fróöafriöur
62. Friöleifur I d. 2 f.Kr. Kon-
ungur i Danmörku
63. Skjöldur talinn sonur óöins,
d. um 15 f.Kr. Konungur i
Danmörku. Frá honum eru
Skjöldungar komnir
64. Óðinn, d. nál. 30 f.Kr. Kom
frá Austurlöndum og varð
konungur I Sviþjóö, bjó I óö-
insvéum á Fjóni.