Þjóðviljinn - 06.03.1982, Blaðsíða 11

Helgin 6. — 7. mars 1982. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Hjartatetur hætt þig setur,
heimurinn letur, námið hvetur,
en ef þú getur, góði Pétur,
þá gættu þin betur næsta vetur.
— Hvort þessi vlsa haföi áhrif eða ekki
skal ég ekki um dæma, en svo mikið er vist
að Pétur lauk námi meö sóma og komst til
æðstu mannvirðinga. Og mér er einnig
kunnugt um að Pétri þótti vænt um þessa
visu. Pétur var mikill drengskaparmaður
og þeim var vel til vina föður minum og
honum.
Eina visu eftir föður minn heyrði ég fyrst
nýlega. Hann átti gráan föngulegan skeið-
hest, sem honum þótti einstaklega vænt
um. Alltaf þegar þeir komu heim úr ferða-
lögum var tekinn feikna skeiðsprettur á
sléttri grund fyrir neðan túnið. Um þessi
skemmtilegu samskipti þeirra orti pabbi:
Skulfu klettar, skall hann á,
skeiðiö rétt við hallann,
þessi blettur muna má
margan sprettinn snjallan.
— Vanalega felldi faöir minn sjálfur þær
skepnur sem slátra þurfti heima, en þegar
fella þurfti þennan vin hans, fór hann i
ferðalag um morguninn og bað nágranna
sinn að annast verkið. Hann kom svo heim
um kvöldið þegar allt var afstaðið og var
vist ekki vafi á hvernig honum leið. En
verra var það daginn eftir þegar hann
þurfti að brytja kjötið og salta niður i
tunnu. Hann sagði siðar að sér heföi óað við
fyrsta hnifsbragðinu og það var áreiðan-
lega ekki ofmælt.
Fólk talar stundum um unaðssemdir
sveitalifsins. En það gleymir þá þeim hryll-
ingi sem það er fyrir marga bændur að af-
lifa skepnur sinar. Hvað segir ekki Ólafur
Kárason i Húsi skáldsins: Ég held það sé
synd að ala upp skepnur i kringum sig til að
drepa þær, þaö er einsog aö gera fólk að
vinum sinum i þvi skyni að eiga svo hægara
meö að myröa það.
Nú snýst talið að Húsi skáldsins, og Páll
dáirmjög, hvernig leiksýningin haldi hár-
finu jafnvægi milli hins dapurlega og dá-
samlega. — Það eru fáir sem yrkja aðra
eins lýrikk og Halldór, og Jón Ásgeirsson
lyftir henni i hæöir með lögunum sinum. Ég
er lélegur pianisti, en hlustaðu samt á lag-
ið: Nú snýr þú, jörö min, þinu óhljóöseyra.
— Fegurðin hrifur mest, ef bakgrunnur
hennar er ekki of bjartur. Gunnlaugur Pét-
ursson, en við erum bræðrasynir, gerði einu
sinni visu, sem lýsir vel þessari hugsun:
Ógni myrkrið, mundu þá,
maöur niðurdreginn
að boðum skilar skugginn frá
skini hinum megin.
— En maðal annarra orða, mér finnst
hörmulegt hvernig Halldór, þessi mikli
töframaður, reynir nú að niðra látnum vin-
um sinum fyrir stjórnmálaskoðanir þeirra,
svo sem Kristni Andréssyni, en lætur um
leið liggja að þvi að hann sjálfur hafi verið
eins og saklaust lamb I afstöðu sinni til
Sovétrikjanna. Kristinn var einlægur
mannvinur, og aldrei skrifaði hann eins
ómanneskjulega og Halldór gerði um rétt-
arhöldin og aftökurnar i Moskvu, þegar
Stalín útrýmdi fjöldamörgum börnum bylt-
ingarinnar. En ég ber ekki kala til Hall-
dórs, hann hefur rétt til að gera skyssur nú,
eins og hann hafði rétt til þess áður, og þaö
má ekki varpa skugga á ómetanlegt lifs-
starf hans. Viö dáum hann allir, eins og
hann er.
Bóndinn og skáldið
— Þið Guðmundur Böðvarsson voruð
skyldir ekki rétt?
— Fjarskyldir, að þriðja og fjórða. Guð-
mundur Böðvarsson var einstakur maður.
Hann var afskaplega elskulegur i viðmóti,
hæglátur, en leyndi þó á sér, þvi hann var
allra manna glaðastur og hýrastur i vina-
hópi. Hann hafði og mikla frásagnargáfu.
Gamansemi hans þykir mér koma vel fram
i bókum hans „Saltkorn I mold”. Sumum
þótti þar of mikið af háöi. Mér finnst aftur á
móti að sú samúð sem þar kemur fram,
geri meira en vega uppá móti grininu.
Hann orti þessi ljóð eftir sögnum föður sins,
en breytti þó nöfnum.
Guömundur var einn af þeim sem dáöust
að snilldartöktum þeim er Sigurður Breið-
fjörð átti til og i mansöng „úr þeim rimum
sem brenndar vóru” sýnir Guðmundur að i
þeirri grein kveðskapar var hann sjálfur
meira en liðtækur:
Heill þér, Brciðfjörð, hörpudrengur
holl þér vildi ég inna gjöld.
Þér til heiðurs stilltur strengur
strokinn skyldi þetta kvöld.
Inn í heima æsku minnar,
yfir mikið þröngan hag,
geislaði hreimur gigju þinnar
gullnu bliki nótt og dag.
— Heldurðu að það hafi háð Guðmundi
sem skáldi aö vera bóndi?
— Nei, alls ekki. Ég hygg að það hafi ver-
ið þvert á móti, störf bóndans hafa greini-
lega oft á tiöum örvað hann. Sjáðu sem
dæmi ljóðin „Hrjóstursins ást”, „Sumar”
og „Tvidægruvisur”. Slik ljóö yrkja ekki
borgarbúar, hversu góð skáld sem þeir eru.
Eins má nefna „Sigurðarkvæði”, sem hann
yrkir eftir Sigurö frá Brún. Lýsing á ógn og
dýrö öræfanna i þessu kvæði eru með þeim
hætti að þar hefði borgarbúi ekki getaö ver-
ið að verki.
— Galt búskapurinn þess að hann var
skáld?
— Nei, það held ég ekki, alls ekki. Hann
bjó litlu en afar snotru búi og gagnsömu.
Jörðin var litil, en hann fór vel með hana.
Hann var mikill hagleiksmaöur, sem fyrr
segir, smiðaði til að mynda tvö ibúðarhús
sin sjálfur að nær öllu leyti. Einu sinni var
hann að smiða heima hjá mér og þá lýsti
hann þvi fyrir pabba hvernig hann geröi
áætlanir um bústörfin fram i timann. Fyrir
bragðiö hefur honum án vafa orðið meira
úr verki, bæði sem bónda og skáldi. Og mér
er kunnugt um það, að hann orti mikið við
vinnu sina og skrifaöi svo ljóðið fullskapað
að loknu dagsverki.
Strit ogafturstrit
— Þið systkinin genguð öll menntaveg-
inn, sem ekki hefur nú verið algengt á þess-
um tima, voruð þið hvött til þess af foreldr-
um ykkar, eöa kom eitthvað annað til?
— Það er rétt að viö fórum öll i skóla, eftir
barnanám systkinin sjö, og foreldrar okkar
vildu það, en létu okkur ráða sjálf. Menn-
ingarheimili? Ég veit ekki hvað ég á að
segja um þaö, jú, sjálfsagt hefur það verið,
en samt var lifið mest strit og aftur strit. 1
heimili voru 11 manns, búið 120 kindur og 4
kýr. Jörðin var viðlend en afskaplega erfið
og engjar slitróttar og rýrar. Þvi var það aö
við urðum að byrja að vinna systkinin um
leið og viö gátum gert gagn. Ég minnist
þess að ég var á 9. árinu þegar ég fékk fyrst
orf og bróðir minn á 8. ári. Eftir það geng-
um við reglulega að slætti. Ég hafði aldrei
Rithandarsýnishorn 9 ættliða. Efsta nafniö,
Ásmundur ólafsson er siöan 1703. Þá að-
stoðaöi hann þá Arna Magnússon og Pál
Vidalin viö manntal illvltársíðuog undirrit-
aði siðan með þessari rithönd. Eins og
glöggt má sjá hefur faðir kennt syni að
skrifa.
gaman að stritvinnu. Ég lá i bókum þegar
ég mögulega gat og vildi fremur reikna það
út hvernig hagkvæmast væri að búa en aö
framkvæma það, þótt hjá þvi yrði samt
ekki komist.
Ljóðog sögur
— Var mikill bókmenntaáhugi á þinu
æskuheimili?
— Já, hann var allmikill. Amma min,
Guðrún Pétursdóttir frá Ananaustum i
Reykjavik haföi mikið yndi af bókmennt-
um, bæði ljóöum og sögum. Hún þótti við-
lesin kona og fróð. Hún kom fyrst sem
kaupakona i Hvitársiðuna og eitthvaö hefur
afi minn, Jón Pálsson, gefið henni auga, þvi
næsta vetur fór hann suður til Reykjavikur
og sótti hana. Einhver heyrði vinkonur
ömmu minnar hafa orð á þvi þegar afi kom
suður að það væri sápulykt af bróður prest-
maddömunnar þegar hann væri aö finna
hana Gunnu, en Þorbjörg systir hans var þá
prestsfrú á Gilsbakka.
Lestrarfélag var til I Hvitársiðunni og
keypti flestar nýjar bækur sem út komu.
Siðan gengu þessar bækur milli bæja og
Texti: S.dór
Ljósm: —eik
voru oft lesnar upphátt. Utan á bækurnar
var skráð hvað þær mættu vera lengi á
hverjum bæ og hvert senda ætti þær næst.
Ef bækurnar voru mjög spennandi gat ver-
ið erfitt að biða kvölds eftir aö heyra fram-
haldiöog þá var maður að stelast til að lesa
þær að'deginum.
Óðinn í óðinsvéum
— Ef við nú vendum okkar kvæði I kross,
hver eru þin áhugamál?
— Hér áður fyrr hafði ég ánægju af ætt-
fræði og grúskaði svolitiö i henni. Ég hef til
aö mynda rakið móðurætt mina allt til Óð-
ins, sem kom frá Austurlöndum og varð
konungur yfir Danmörku og bjó i Óðinsvé-
um á Fjóni. Hann dó um það bil 30 árum
f.Kr. Þetta er rakið i 64 ættliöi i 2 þúsund ár,
segir Páll og brosir. Villur? Kannski litur
það ekki vel út að einn Danakonungurinn i
ættinni varð faöir 13 ára, að öðru leyti gæti
þetta allt veriö satt. Nú er það veðurfræöin
sem tekur allan minn tima, vegna þess að
ég er að dunda mér við að búa til tölvukerfi
fyrir skammtimaveðurspár. (Siðan útskýr-
ir Páll þetta nánar, en þar sem skrásetjari
er fáfróðastur allra manna i þvi sem litur
að reikningi og tölvum, þá treystir hann sér
ekki til að hafa það eftir óbrenglaö).
— Svona i lokin langar mig til að spyrja
þig þcss, hvort þú vitir hversvegna stund-
um hafa orðiö uppþot vegna smáathuga-
semda, sem þú hefur látið fljóta með i út-
varpi eða sjónvarpi?
— Ég veit nú ekki, kannski er ég svona
striöinn. En samt held ég að stundum ætli
menn mér meiri striðni en rétt er. Þegar ég
var með laugardagsþætti um veðrið á viö-
reisnarárunum, reyndi ég alltaf að rifja
upp veðurbreytingar og tengja þær minnis-
stæðum eða skemmtilegum samtlmaviö-
burðum. Þannig tengdi ég það ferðum ló-
unnar yfir hafið og væntanlegri endurkomu
hennar, þegar Gunnar Thoroddsen var að
sigla til Hafnar sem sendiherra. Þetta átti
vist að vera fyndið, en enginn ótuktarskap-
ur. Það var ekki Gunnar sem reiddist
þessu, enda ólikt honum, viö erum góðir
kunningjar og höfum meira að segja kveð-
ist á i léttum dúr. A þessum árum var ég
dálitiö að vasast i stjórnmálum, og það var
nóg tilefni þess að ákveðinn útvarpsmaöur
var látinn njósna um þessa veðurþætti áöur
en þeir voru sendir út, ef eitthvað kynni að
vera hægt að finna mér til foráttu. Svo var
þátturinn náttúrlega bannaður, i nafni ló-
unnar! Þetta voru nú einu sinni viðreisnar-
árin, áður en Njörður kom á meira frjáls-
lyndi i útvarpinu og útvarpsráðsmenn voru
börn sins tima. Samþykktu þeir ekki einu
sinni aö „harma” það, þegar Sigurður
Blöndal hélt þvi fram að landsbyggðar-
menn veiddu meiri fisk en Reykvikingar?
— En Landsvirkjunarmálið?
— Já, þeir eru alltaf að lýsa veðrinu á há-
lendinu, blessaðir, og segja að þar hafi ver-
ið ægilega þurrt. Nú fannst mér að fleiri
mættu lýsa veðri en þeir, og sagði i sjón-
varpi frá gagnstæðri skoðun minni, það
væru mannlegar orsakir en ekki óeðlilegt
veðurfar, sem ylli orkuskorti. Þetta hefur
nú reyndar verið staðfest af Sigurjóni Rist
sem þekkir þetta betur en Landsvirkjun
samanlögö. En stofnuninni likaði þetta ekki
og kærði mig fyrir veöurstofustjóra og
fréttastjóra sjónvarps. Þurrkarnir á há-
lendinu skyldu blifa hvað sem leiö öllum
vatnamælingum.
Mér þótti gaman að þessari baráttu
þeirra við þurrkinn og sendi þeim nú jóla-
kort og eftirfarandi visu með árstiðaósk-
um:
Voriö sendi sunnanþyt,
sumarið yl i dalinn,
gleðji á hausti hrimsins glit,
hressi vetrarsvalinn.
Nú hýrnaði yfir Landsvirkjun og hún
sendi mér kort um hæl með þessari meist-
aralegu limru:
Firn eru gerð af feilunum
og flestir leiðir á veilunum.
Veðráttan voðaleg
og vatnsstaðan hroðaleg.
Samt höfum við ennþá orku í heilunum.
Þetta varð mér tilefni þess að setja sam-
an limru um rafstrauminn frá heilanum,
sem liffræðingar hafa nú fært sönnur á:
Jafnvel áin sem æðir til strandar
gerist ambátt finlegrar handar,
ef þeim örveika straumi
er stafar frá draumi
að hendinni hugurinn bandar.
Og svo að siðustu látum viö fljóta meö
visu eftir Pál, sem hann orti þegar Matthi-
as Jóhannessen ritstjóri orti og birti sálm
um Skálholtskirkju I Morgunblaðinu:
Ilann Matthias kvað i sitt Morgunblað
um máttinn þinn Skálholtskirkja,
og ekki skal nokkur efast um það
að anda hans munir þú styrkja,
þótt verri sálm um þann veglega staö
sé varla gerlegt að yrkja.
— S.dór
/
...gömlu
mennirnlr voru
oft mjög glöggir
veöurspámenn...
...i HvitársiÖunni
voru hagyrðingar
á hverjum bæ...
...lífið var strit
og aftur strit • ••
...jú það er satt,
ég er striðinn...