Þjóðviljinn - 06.03.1982, Blaðsíða 13

Helgin 6. 7. mars 1982. ÞJQÐvil.HnN — SIÐA
Upphaf verkalýösbaráttu
13
í Grandarfirði
Eftir Jóhann Ásmundsson
Fyrir stuttu kom í Birt-
ingi, málgagni Alþýðu-
bandalagsins á Grundar-
firði, grein eftir Jóhann
Ásmundsson á Kverná,
sem léstfyrir skömmu, um
upphaf verkalýðsbaráttu í
Grundarfirði. Hann mátti
gjörst um það vita því að.
hann var fyrsti formaður
verkalýðsfélagsins Stjörn-
unnar. Hér á eftir fer grein
Jóhanns:
Þegar Alþýðubandalagið fór
þess á leit við mig að ég skrifaði i
fyrsta tölublað Birtingar um til-
drög að stofnun verkalýðsfélags-
ins Stjörnunnar i Grundarfirði, þá
fannst mér ég ekki vera rétti
maðurinn til þess, en þar sem all-
ar fundargerðarbækur félagsins
hafa varðveist, lét ég tilleiðast.
Undirbúningsfundur var hald-
inn 16.9 1942. Þar var-kosin nefnd
til að undirbúa stofnfund og
semja lög. Stofnfundurinn var
haldinn 20.9 1942, þar voru lög
félagsins samþykkt og stjórn kos-
in. Fyrstu stjórn félagsins
skipuðu, Jóhann -Ásmundsson
form. Þorsteinn Asmundsson
varaform. Pétur Sigurðsson rit-
ari og Hrólfur Arnason gjaldkeri.
Menn hafa velt því fyrir sér
hvers vegna ekki var löngu búið
að stofna verkalýðsfélag I
Grundarfirði, eins og i nágranna-
stöðunum, Olafsvik og Stykkis-
hólmi. Til þess lágu margar
ástæður.
Atvinnuástand var mjög bág-
borið, allar tilraunir sem gerðar
voru til atvinnurekstrar mistók-
ust allt til ársins 1940. Þar af
leiðandi myndaðist ekki byggðar-
kjarni i Grundarfirði (Grafar-
nesi) fyrr en að Hraðfrystihús
Grundarfjarðar hf. var stofnað
1941-1942. Var það að mestu leyti
eign heimamanna. Safnað var
hlutaféi og hver vinnufær hönd
gaf minnst 100 kr. Þá gátu menn
gefið enda þótt að þeir þekktu
ekki 100 kall.
A timum hörðustu stéttaátaka á
timabilinu 1930-1942 voru Grund-
firðingar áhorfendur og tóku ekki
þátt i þvi stéttastriði, þeir voru
sundurleitur hópur og engin
stéttaskipting. Fáir eða engir
verkamenn tóku laun sem dag-
launamenn.
Menn lifðu á þvi sem auðlind
lands og sjávar gaf af sér á sem
frumstæðastan hátt. Menn voru
fátækir, kúgaðir og arðrændir.
Attu trillubát og nokkrar rollur.
Auðvitað hirti kaupmaðurinn sem
búsetur hafði I Stykkishólmi, fisk-
inn og kjötið og skammtaði
verðið. Ef vinna skapaðist viö
þessa framleiðslu, þá skammtaði
hann launin og voru það 60% af
venjulegu dagkaupi eöa 60 aurar
á klst. 10 stunda vinnudag.
Hraustustu mennirnir sóttu at-
vinnu suður á land og kom stór
hópur þeirra ekki heim aftur.
Ekki var hlutur ráðamanna I
Eyrarsveit betri árið 1932, þegar
ráöist var I að hefja hafnarbætur
og stækka bátana, svo að hægt
væri að leggja aflann upp i
Grundarfirði. Þær framkvæmdir
voru ekki á vegum Eyrarsveitar
heldur almennings.
Hreppsnefnd Eyrarsveitar
beitti sér gegn málinu, sjálfsagt
af pólitiskum ástæðum. Hún
þvertók fyrir að taka á móti
bryggjunni. Meiri hluti hrepps-
nefndar sem var handbendi
svartasta ihalds og auðvalds,
lagði enga fjármuni I þessa
hafnarframkvæmd. Það gerðu
þeir verkamenn sem unnu verkið,
af kaupi sinu. Þannig að kaupið
var reiknaö á 9 kr. til vitamála-
skrifstofunnar en verkamönnum
var borgað 6 kr á dag i 10 stundir.
Þannig voru þeir fátæku látnir
greiða fyrir þá efnameiri. Sama
gerðist þegar vegagerð hófst árið
1936.
1 ljósi þessara staðreynda var
verkalýðsfélagið Stjarnan
stofnað. Þegar llfskjarabylting
islenskrar verkalýðshreyfingar
hcjfst og sól fór að skina á þök
Hraðfrystihúss Grundarfjarðar hf.
sáu grundfirskir verkamenn aö
ekki mátti lengur fresta þvl að
stofna samtök um kaup og kjör
sér til handa.
Nú reyndi á samstöðu þess
sundurleita hóps sem verkalýður
Grundarfjaröar var á haustnótt-
um 1942 og enga reynslu hafði i
verkalýðsmálum.
Fyrst var að fá félagið sam-
þykkt sem samningsaöila fyrir
verkafólkið við vinnuveitendur.
Það þótti mikil frekja að félagið
hefði rétt til að ákveða kaup fyrir
Pétur og Pál, og væri of langt mál
að fara út I þá sálma hér. En það
tókst og þar með var fyrsti sigur-
inn unninn. Kaupsamningar
náðust fyrir áramótin 1943. Kaup-
gjaldið hækkaði I 1.90 kr. á klst.
Atta stunda vinnudagur var
viðurkenndur hjá öllum nema
Hraðfrystihúsi Grundarfjarðar
hf.
Þá var samið viö útgerðarmenn
um kaup og kjör sjómanna. Þar
var ástandið sist betra en hjá
launafólki. tJtgerðaraðilar
skylduðu sjómenn til að gera út
með sér, leggja fram ókeypis
vinnu við uppsetningu lóða,
áhnýtingu króka og greiða veiða-
FLUGLEIÐIR
Aðalfundur Flugleiða hf.
verður haldinn þriðjudaginn 6. apríl 1982 í
Kristalssal Hótel Loftleiða og hefst kl. 13.30.
Dagskrá:
Venjuleg aðalfundarstörf skv. 10. gr. sam-
þykkta félagsins.
Aðgöngumiðar og atkvæðaseðlar verða afhentir á aðalskrifstofu
félagsins Reykjavíkurflugvelli, frá og með 29. marz n.k. Athugiö
að aögöngumiöar og atkvæðaseölar verða afhentir laugardaginn
3. apríl frá kl. 10.00 til 16.00.
Afhending atkvæðaseðla lýkur á hádegi fundardag.
Tillögur frá hluthöfum, sem bera á fram á aðalfundi, skulu vera
komnar í hendur stjórnarinnar eigi síðar en 7 dögum fyrir aðal-
fund.
Stjórn Flugleiða hf.
færi af óskiptum afla. Sjómenn
voru keyrðir áfram tækjalausir
með hótun um brottrekstur úr
skipsrúmi og vinnu og hungurvof-
una yfir höfði sér. Ekki lét verka-
lýðsfélagið viö það eitt sitja.
Knúði það sveitarfélagið og at-
vinnurekendur til uppbyggingar á
atvinnulifinu. Byrjað var á haf-
skipabryggju 1943 samhliöa
aukningu á hlutaféi i Hraðfrysti-
húsinu, byggingu verbúða og
stækkun og fjölgun báta. A
skömmum tima var Hraðfrysti-
húsið komið með 6-7 báta i
viðskipti og átti 3 báta sjálft.
Á nokkrum árum óx Grundar-
fjörður mjög ört úr 10-20 Ibúum I
400-500 manns. Má það tvimæla-
laust þakka dugmiklu verkafólki
sem kraföist úrbóta I atvinnu- og
félagsmálum, lét öll framfara
mál til sin taka og sýndi samstöðu
I hverju máli en samstöðu fólks-
ins óttuðust ráðamenn mest.
Samhliða uppbyggingu at-
vinnulifsins þá gefur þaö auga
leið að frumbyggjar Grundar-
fjarðar urðu að byggja yfir sig
ibúðarhúsnæöi þar sem það var
ekki til staöar frekar en neyslu-
vatn og rafmagn. Samvinnufélag
var stofnað um vatnsveitu og var
Grundarfjörður fyrsta þorpiö á
Jóhann Asmundsson.
Snæfellsnesi sem kom meö renn-
andi neysluvatn ihús. Rafmagns-
máiin voru leyst af Hraðfrysti-
húsinu sem setti upp það stóra
aflvél að hægt var að selja orku til
ibúanna að minnsta kosti til
lýsingar.
Þrátt fyrir mikia vinnu og lang-
an vinnudag hafði fólkið alltaf
tima til að sinna félagsmálum.
Til marks um áhuga verkafólks
er það hve félagsfundir voru vel
sóttir, það kom oft fyrir aö 80-100
manns voru mættir á félagsfund-
um. Til dæmis minnist ég eins at-
viks af mörgum. Það var um
miðjan mars i ágætu fiskerii að
sjómönnum var skipað að hætta
róðrum, það vildi enginn kaupa
fiskinn. Verkalýösfélagið boðaði
þá til skyndifundar, skoraði á út-
geröarmenn og fiskkaupendur að
mæta á fundinn. Húsfyllir varð.
Fundur var settur og tilkynnt að
enginn maöur fengi að yfirgefa
húsið fyrr en máliö yröi leyst á
þann veg að sjómenn fengju að
halda áfram að róa I friöi. 1 dögun
daginn eftir voru allir bátar á sjó 1
Grundarfirði.
Þegar fjandinn hvislaði þvi að
valdamönnum i þjóðfélaginu að
skipta skyldi þjóðinni 1 tvær
fylkingar, vonda sósialista og
góða lýðræöissinna voru boð send
út til hinna óliklegustu staða og
urðum við Grundfiröingar ekki
afskiptir af þvi. Nú skyldi fjar-
lægja vonda sósialista úr öllum
áhrifastöðum i verkalýðsfélög-
um. Heldur dofnaði áhugi margra
ágætis félaga og tekist var á um
stjórnarkjör svo og fulltrúakjör.
Var ástunduö smalamennska ems
og i hörðustu alþingiskosningum.
En ekki létu sósialistar hlut sinn,
þó sendir væru Heimdallarstrákar
frá Reykjavík þeim til höfuös.
Enn þann dag i dag stjórna
sóstalistar verkalýösfélaginu
Stjörnunni. Þeir Sigurður Lárus-
son form. Oiafur Guömundsson
ritari og ólafur Gislason gjald-
keri.
Og áfram skal haldið markvisst
barist fyrir betra lifi;fuIlkomnara
þjóðfélagi, fyrir réttlæti og frelsi
— en treysta þó engum til sigurs
nema sjálfum sér og samtökum
sinum.
Gleðilega hátiö.
Skálafell
fyrir hvers konar samkvæmi.
Látíð Hótel Esju sjá um brúðkaupsveisluna.
Hótel Esja býður brúðhjónum
glæsileg salarkynni í Skálafelli til
þess að taka á móti gestum.
Hrífandi útsýni og þægilegt
andrúmsloft gerir brúðkaups-
veisluna ógleymanlega fýrir nýju
hjónin, vini þeirra og vandamenn.
Lipur þjónusta, matur og
framreiðsla.
Hafið samband við hótelstjórann
Svítan bíður brúðhjónanna á Hótel Esju!! varðandi undirbúninginn!
HIHIIOTEILII