Þjóðviljinn - 06.11.1982, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 6. - 7. nóvember 1982
stjórnmál á sunnudegi Lúðvík
Jósepsson skrifar
Að elta skuggann sinn
Sparnaður þjóðarinnar aldrei minni en nú - þrátt fyrir raunvaxtastefnuna
í 40 ár hefir veröbólgan veriö eitt
helzta umræðuefni íslenzkra
stjórnmála.
Ríkisstjórnir hafa verið mynd-
aðar til að leysa verðbólguvandann
og aðrar hafa fallið vegna þess að
ekki tókst að leysa þetta lífseiga
vandamál.
Flest ráð hafa verið notuð hér á
landi gegn verðbólgunni.
Kaupgjaldsvísitalan hefir verið
skert, hún hefir jafnvel verið bönn-
uð með lögum í 4 ár samfleytt.
Gengi krónunnar hefir verið lækk-
að æ ofan í æ, vextir hækkaðir og í
þeim efnum slegið heimsmet. En
þrátt fyrir þetta allt lifir verðbólgan
og sennilega aldrei betur en nú.
Verðbólgan hér
og í öðrum
löndum
Samanburður á verðbólgu á milli
landa er oft varhugaverður.
Hér á landi hefir verðbólgustigið
verið hátt í samanburði við það
sem gerzt hefir í nálægum löndum.
En aðstæður hafa líka verið gjör-
ólíkar.
í nálægum viðskiptalöndum
okkar hefir gengisskráning verið
tiltölulega föst og breytingar á
gengi litlar í samanburði við það
sem hér hefir gerzt. Verðbólgan
þar hefir því ekki verið bein af-
leiðing af gengisfalli eins og hér.
Hér á landi hafa laun einnig tekið
breytingum nokkrum sinnum á ári
til að jafna upp áhrif verðbólgunn-
ar, en annars staðar hefir verið lítið
um slíkar launabreytingar.
Verðbólga sem nemur 10% í
landi þar sem gengið hefir staðið
óbreytt og þar sem engar vísitölu-
bætur á laun þekkjast, er auðvitað
ekki sambærileg við 10% verð-
bólgu þar sem verulegur hluti
hennar stafar beint af gengislækk-
un og af því að áhrif verðbólgunnar
hafa verið bætt í launum.
Verðbólgan hér á landi hefir ver-
iö óheyrilega mikil og lítill vafi er á,
að hún er að nokkru leyti sjálfskap-
' arvíti og afleiðing af röngum efna-
hagsráðstöfunum. Hinu skulum
við ekki gleyma, að þrátt fyrir hátt
verðbóígustig hér, hefir þjóðar-
. framleiðslan, og þjóðartekjur, ár-
legur hagvöxtur og alrnehn hag-
sæld, vaxið og batnað hér á landi
fyllilega til samræmis við það sem
gerzt hefir í nálægum löndum, ef
litið er til síðustu 40 ára.
Patentlausnir
á verðbólgu
Sá tiltölulega góði árangur sem
náðst hefir hér á landi s.l. 40 ár í
efnahagsmálum, þrátt fyrir mikla
verðbólgu, stafar ekki af neinum
patent-úrræðum „efnahagssér-
fræðinga“, sem prédikað hafa
gengislækkun, vaxtahækkun,
kauplækkun og almennan sam-
drátt.
Sá góði árangur stafar fyrst og
fremst af því, að ráðist hefir verið í
djarfar uppbyggingaframkvæmdir
í atvinnulífi landsmanna og þannig
stefnt-að aukinni framleiðslu, meiri
framleiðni og aukinni og betri
nýtingu þess sem aflast hefir.
Ég nefni sem dæmi um þessar
djörfu framkvæmdir: nýsköpun
atvinnulífsins í lok styrjaldarinnar,
þegar keyptir voru nýtízku togarar
í stað úreltra kolatogara, þegar
keyptir voru helmingi stærri og
betri bátar í stað gömlu bátanna og
þegar grundvöllur var lagður að
nýtízku fiskvinnuslustöðvum.
Ég nefni einnig sókn okkar í
landhelgismálinu sem færði okkur
til einka-afnota öll fiskimiðin við
landið og þar með helmingi meiri
afla en áður hafði þekkst.
Og síðast nefni ég skuttogara-
tímabilið, sem færði okkur helm-
ingi afkasta meiri veiðiskip en áður
voru hér, skip sem gátu komið með
að landi betri fisk en áður og sem
breyttur fiskvinnslustöðvum okkar
í matvæla-verksmiðjur með
stöðugri vinnu og miklu betri ný-
tingu en áður hafði þekkst.
Allar voru þessar aðgerðir
undirbúnar og framkvæmdar gegn
ráðleggingum „sérfræðinganna“
og sérstaklega þó svonefndra
„efnahagssérfræöinga".
Raunvextir -
há-vaxtastefna
Það var sannárlega ekki ætlun
mín með þessari helgargrein að
blanda mér í þá þrautleiðinlegu
umræðu, sem enn stendur yfir, um
verðbólguna og verðbólguráðstaf-
anir - þær halda eflaust áfram af
réttum aðilum og munu snúast, ef
að líkum lætur, um gengislækkan-
ir, um vísitöluskerðingu launa, um
hækkun vaxta o.s.frv.
Ætlun mín með þessari grein var
sú, að draga fram nokkrar
staðreyndir um einn þátt þessara
mála, þ.e.a.s. há-vaxtastefnuna -
raunvaxta-röflið.
Nú eru liðin 5 ár síðan byrjað var
á svonefndum vaxta-aukalánum og
tekinn var upp „verðbótaþáttur"
vaxta.
Síðan hefir hver vaxta-hækkunin
rekið aðra og þó einkum eftir að
nokkrir reynslulausir kratar með
aðstoð „efnahagssérfræðiriga"
komu því fram, að lögleiða svo-
nefnda raunvexti, vorið 1979.
Það er ástæða til þess nú, þegar
algengustu útlánsvextir eru orðnir
um 60%, að rifja lítillega upp hvað
„spekingarnir" sögðu, sem mæltu
fyrir þessari hávaxtastefnu á sínum
tíma.
Þá var því haldið fram að raun-
vaxtastefnan væri áhrifaríkasta
ráðið gegn verðbólgu-vandanum.
Hver hefir reynslan orðið?
Verðbólgan er magnaðri nú en
nokkru sinni áður.
Þegar raunvaxta-stefnan var
samþykkt var sagt, að hún myndi
koma á jafnvægi í peningamálum.
Þetta jafnvægi átti að birt'ast í því
að framboð á peningum í bönkum
yrði í samræmi við eftirspurn á
lánum.
Hvað hefir gerzt?
Aldrei meira jafnvægisleysi en
nú segja sömu „sérfræðingarnir“.
Allir biðja um lán, jafnvel þó
vextir séu 60%, m.a. til að borga
hina háu vexti, sem enginn ræður
við.
Með raunvaxtastefnu áttu allar
peningastofnanir að fyllast af pen-
ingum - með raunvöxtum átti vilj-
inn til að eiga peninga að endur-
vekjast.
En hvað hefir gerzt?
Sparnaður þjóðarinnar aldrei
minni en nú, segir Seðlabankastjóri
og reikningar banka og sparisjóða
sýna að á þessu ári hefir peninga-
legur sparnaður beinlínis hrunið
niður.
Með raunvaxtastefnunni átti að
bjarga sparifé gamla fólksins og
allra hinna smáu sparifjáreigenda.
En hver er reyndin?
Nú í októberlok 1982 er um helm-
ingur af sparifé í bönkum og spar-
isjóðum á almennum sparisjóðs-
bókum. Vextir á þeim bókum hafa
verið til síðustu vaxta-breytinga,
nú fyrir nokkrum dögum, 34% á
ári (vextir reikn. einu sinn eftir á),
en lánskjaravísitala síðustu 6 mán-
aða (júní - nóv.) var að meðaltali \
66%.
Eða með öðrum orðum.
Miðmunur á full-tryggðum vöx-
tum og þeim vöxtum, sem flestir
sparifjáreigendur, þar með talið
nær allt gamla fólkið, nýtur, er um
32 %.
Gamla fólkið og allur fjöldinn
fær því aðeins hálfa vexti.
Hér sést þróun lánskjaravísitöl-
unnar síðustu 6 mánuði:
t
Miðað við
heilt ár
Júní.................. 61.18%
Júlí.................. 58.26%
Ágúst................. 55.61%
September............. 57.83%
Október............... 84.23%
Nóvember.............. 78.90%
Meðaltal í 6 mánuði 66%
Þeir sem bundið hafa fé sitt í
þessa 6 mánuði fá 66 + 1 = 67%1
ársvexti.
Þeir sem greiða þurfa lán vegna
skuldar þessa mánuði þurfa að
greiða 66 + 2 = 68% ársvexti.
Og enn eru
vextir hœkkaðir
Þegar vaxtahækkunarstefnan
varð ofan á 1977 voru algengustu
útlánsvextir um 18 - 20%. Nú eru
algengustu útlánsvextir 55 - 60%.
Sumir verða að greiða hærri vexti,
en aðrir nokkru lægri.
Óhætt er að fullyrða að vextir
hafi hækkað um 25 - 30%-stig á
þessum árum.
Hverjar hafa afleiðingar þessar-
ar vaxtahækkunar orðið? Afleið-
ingarnar hafa m.a. orðið þær, að
verðbólgan hefir aukist vafalítið
um 15 - 20%-stig vegna þess að
allir, sem hafa getað, hafa velt þess-
um vaxta-útgjöldum út í verðlagið.
Hvað gerir verzlunin í landinu,
þegar . vaxta-útgjöld hennar
hækka? Hún leggur hækkunina á
vöruverðið. Hvað gerir landbún-
aðurinn, þegar vextir hækka?
Verðið á landbúnaðarvörum er
hækkað.
Og hvað £era sjávarútvegsmenn
þegar vaxta-útgjöld í útgerð
hækka?
Þeir krefjast meiri gengislækk-
unar svo endar nái saman.
Afleiðingarnar verða: verð-
hækkanir, og síðan kauphækkanir
og svo aftur verðhækkanir og enn
gengislækkun og meiri verðbólga.
Síðasta vaxta-hækkun, 7 - 8%-
stig, mun óhjákvæmilega hafa
sömu áhrif og fyrri vaxta-hækkanir
- aukna verðbólgu - og leiða til
ennþá verri stöðu ýmissa atvinnuf-
yrirtækja. Og ennþá meiri vanda
þeirra, sem eru að reyna að koma
þaki yfir höfuðið á sér.
En hvað á þá að
gera þegar vextir
eru nei-kvœðir?
Það er rétt, að árið 1977 voru
vextir nei-kvæðir, þ.e.a.s. þeir
náðu ekki verðbólgustigi.
Talið er að vextir hafi verið nei-
kvæðir sem hér segir:
Raunvaxta-stefnan bætti ekki
stöðuna í þessum efnum, en húni
magnaði verð bólguna. Hún bætti
ekki hag sparisjóðseigenda.
Árið 1981 er misgengið talið
minna eða aðeins = 5,3. ,
Þessi útreikningur gefur mjög
ranga mynd, því hagur hins al-
menna sparifjáreiganda var miklu
verri. i
Árið 1982 er sparifjáreigendum
miklu óhagstæðara, sé miðað við
algengasta sparnaðar-kerfið. Það
er vitað, að þeir sem geta geymt fé
sitt á 3 mánaða og 6 mánaða reikn-
ingum fá miklu hærri vexti, eða síð-
ustu 6 mán. um 66%. Þeir fjöl-
mörgu sparendur, sem fá laun
greidd vikulega eða fá lág ellilaun,
geta ekki átt margar sparisjóðs-
bækur eða bundið fé sitt til langs
tíma, nema örfáir. Þeir hafa fengið
aðeins 34% vexti.
Eins og áður segir er um helm-
ingur alls sparifjárins á þessum
vaxtakjörum.
Það er auðvitað vandamál,
hvernig á að tryggja betur en nú er
gert almennt sparifé.
Sú trygging þarf að nást með'
lækkun verðbólgu, en ekki með því
að vextir elti verðbólgu, og verð-
bólgan síðan vexti.
Sparifjáreigendur græða ekki á
slíkum leik.
Núverandi verðtrygginga-kerfi í
peningamálum fær ekki staðist.
Pað þekkist
hvergi annars
staðar í
heiminum.
Við núverandi aðstæður leiðir
það til há-vaxta og um leið til gífur-
legra vandamála í flestum greinum
atvinnulífs og til óviðráðanlegra út-
gjalda húsbyggjenda.
Iðnaðarfyrirtæki hér á landi,
sem greiðir 60% í vexti, getur með
engu móti keppt við iðnfyrirtæki í
nálægu landi, sem greiðir aðeins 8 -
10%vexti.
Vaxta-kerfið hér hefir ekki bætt
stöðu bankanna, eða sparisjóð-
anna, nema síður sé. Það hefir ekki-
bætt hlut sparifjáreigenda. Það
hefir ekki komið á jafnvægi í pen-
ingamálum, en það hefir magnað
verðbólguvandann og það stofnar í
hættu öllum venjulegum og heil-
brigðum rekstri.