Þjóðviljinn - 15.01.1983, Blaðsíða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN iHelgin 15. - 16. janúar 1983
Kvikmyndir
„Við viljum franskar, sós’ og salat“ - senan úr kvikmyndinni „Með allt á hreinu“. Súmyndberaf „eins og gull af eiri“, segir Ingibjörg Haraldsdóttir í umsögn um ís
lenskar kvikmyndir ársins.
Árið 1982 ku vera liðið og
fróðir menn segja að það
komi aldrei aftur. Kvik-
myndalega séð var það lík-
lega sísona miðlungsár, hér í
Reykjavík að minnsta kosti.
Vídeófárið greip landsmenn
heljartökum sínum og að-
sókn að kvikmyndahúsum
mun hafa farið minnkandi.
Kvikmyndahúsaeigendur
gripu til þess ráðs í örvænt-
ingu sinni að fara út í sam-
ÁRIÐ
1982
ekki séð Rokk í Reykjavík. Af hin-
um þremur fannst mér Með allt á
hreinu bera af einsog gull af eiri.
En ekki finnst mér ástæða til að
hafa stór orð um ástandið í ís-
lenskri kvikmyndagerð á þessum
ársgrundvelli. Við þurfum áreiðan-
lega að bíða nokkur ár í viðbót og
gefa kvikmyndagerðarmönnunum
okkar fleiri tækifæri áðuren við för-
um að draga stórar ályktanir af því
sem þeir eru að bralla. Enn sem
komið er finnst mér ekki vert að
tala um stíl og stefnur eða „ís-
lenskan skóla“ í kvikmyndum.
kvikmyndalega séð
keppni við myndbandaleig-
urnar og mátti stundum
ekki á milli sjá, hvorir voru
með ógeðslegri varning á
boðstólum. Innanum sorann
komu þeir svo einstaka sinn-
um með kvikmyndir sem
stóðu undir nafni - bara svo
alltof, alltof sjaldan. En það
er svosem ekki ný saga og
þarf varla vídeófár til.
Mikið væri nú gaman ef einhver
tæki sig til og skrifaði íslenska kvik-
myndamenningarsögu. Ég held að
slíkt rit gæti orðið býsna fróðlegt,
sérstaklega sá þáttur þess sem hefst
eftir að seinni heimsstyrjöldinni
lauk og nær fram yfir vídeófárið.
Sú þróun sem á sér stað á þessu
tímabili er að mestu leyti rökrétt
afleiðing af samningi sem íslend-
ingar gerðu við Bandaríkjamenn
skömmu eftir stríð um Marshall-
aðstoðina svonefndu. Eitt af skil-
yrðunum sem Bandaríkjamenn
settu fyrir því að sú aðstoð yrði
veitt var að íslendingar keyptu og
sýndu bandarískar kvikmyndir.
Það hefur líka verið gert svika-
laust; á undanförnum árum hafa að
meðaltali 60-70% þeirra kvik-
mynda sem sýndar hafa verið í
kvikmyndahúsum og sjónvarpi hér
á landi vei ð bandarískar.
Hernám
Enginn skyldi ætla að umhyggja
fyrir fjárhag kvikmyndaframleið-
enda hafi verið bandarískum
stjórnvöldum efst í huga þegar þau
settu slík skilyrði. Þess má líka geta
að íslendingar voru ekki eina
þjóðin sem gekk að þessum afar-
kostum til að fá Marshallaðstoð.
Hér er um að ræða þýðingarmikinn
þátt í því fyrirbæri sem gengur
undir nafninu „kúltúrimperíal-
ismi“ eða heimsvaldastefna í
menningarmálum. Takmarkið var
að miðla bandarískum lífsháttum,
bandarískri menningu, til stríðs-
hrjáðra Evrópuþjóða, til þess að
þær yrðu ekki kommúnismanum
að bráð. íslendingar fengu náttúr-
lega að fljóta með, þótt þeir væru
ekki tiltakanlega stríðshrjáðir sem
betur fer. Það var þetta með hern-
aðarlega mikilvægið og hnatt-
stöðuna sem gerði okkur verðuga
„aðstoðar".
Hér áður fyrr var oft talað um
„hernám hugarfarsins", og von-
andi þarf ekki að útskýra það hug-
tak fyrir lesendum þessa blaðs. Eg
er þeirrar skoðunar að kvikmynda-
húsin, og síðar sjónvarp og vídeó,
hafi átt stóran þátt í því hernámi,
sem manni finnst óneitanlega að sé
orðið að viðvarandi ástandi hjá
stórum hluta þjóðarinnar. Og
þetta hefur gerst víðar. Ég hef áður
vitnað í orð vestur-þýska kvik-
myndastjórans Wim Wenders sem
sagði: undirmeðvitund okkar er
bandarísk hálfnýlenda.
Semsagt, bandarískar kvik-
myndir ráða hér lögum og lofum í
bíóum, sjónvarpi og á myndbönd-
um, og fólkið vill þetta vegna þess
að fólkið býr við bandarískt her-
nám. Fólkið rekur upp ramakvein
þegar sjónvarpið festir kaup á
sænskum kvikmyndum. Eða hvað?
nigum við að vera bjartsýn og FaSSbÍllder
segja að það sé ekki endilega „fólk-
ið“ sem gengur berserksgang á les-
endasíðum dagblaðanna og í hlust-
Ingibjörg
Haraldsdóttir
skrifar
endaþáttum útvarpsins, heldur
einhverjir hamstola einstaklingar
úti í bæ?
Islenskar myndir
Ætli ég láti ekki lesendum eftir
að skilgreina fólkið, en snúi mér
heldur að því sem átti að vera inn-
tak þessa greinarkorns upprifjun á
því helsta sem gerðist í kvikmynd-
amálum Reykvíkinga árið 1982.
Þessi upprifjun verður kannski ó-
fullkomin, það getur verið að ég
gleymi einhverju markverðu og
kannski hef ég misst af mörgum
góðum myndum. Vonandi skiptir
það ekki sköpum.
Fjórar íslenskar kvikmyndir í
fullri lengd voru frumsýndar á ár-
inu, ef ég man rétt: Sóley, Rokk í
Reykjavík, Okkar á milli og Með
allt á hreinu. Ég hlýt að játa á mig
þá ófyrirgefanlegu synd að hafa
Sorglegasta fréttin sem kvik-
myndaunnendum barst utan úr
heimi á árinu sem nýlega kvaddi
var áreiðanlega fréttin um lát
vestur-þýska kvikmyndastjórans
Rainer Wemer Fassbinder. Éranski
snillingurinn Jacques Tati var
líka mörgum harmdauði. Varla er
hægt að hugsa sér ólíkari listamenn
en þessa tvo, en snjallir voru þeir
báðir, hvor á sína vísu, og nöfn
þeirra lifa í kvikmyndasögunni.
Við fengum reyndar að sjá tvær
af síðustu myndum Fassbinders á
árinu sem leið, báðar í Regnbogan-
um, sem nú er áreiðanlega mestur
menningarstaður íslenskra kvik-
myndahúsa (samkeppnin er að vísu
ekki hörð). Þessar myndir voru
Lola og Lili’ Marleen. Ætti ég að
kjósa „bestu mynd ársins“ úr hópi
þeirra sem sýndar voru á al-
mennum kvikmyndasýningum í
Reykjavík árið 1982 kæmi Lola
sterklega til álita, en líklega yrði þó
önnur mynd sigursælli: Kagemusha
eftir Kurosawa hinn japanska, en
sú mynd var sýnd í Nýja bíói. Því
miður voru báðar þessar ágætu
myndir sýndar hér með svo fár-
vondum íslenskum texta að til stór-
skaða mátti telja. Textagerð er
reyndar einn veikasti bletturinn á
íslenskri kvikmyndamenningu og
er löngu tímabært að eitthvað verði
gertíþvímáli. Um leið væriekki úr
vegi að leita að íslenskuskrifandi
mönnum til að semja leikskrár fyrir
kvikmyndahúsin, þær eru yfirleitt
til háborinnar skammar.
Nokkrar myndir til viðbótar gæti
ég talið upp, sem fengur var að fá
hingað: Kvennabæinn eftir Fellini,
þýsku myndina Dýragarðsbörnin
og tvær ástralskar myndir: Frama-
drauma og Morant liðþjálfa. Af
þeim bandrísku myndum sem ég sá
á árinu held ég að þrjár verði mér
eftirminnilegastar: Venjulegt fólk,
Atlantic City og Dóttir kolanám-
umannsins.
Valkostir
Sem betur fer þurfa kvikmynd-
aunnendur ekki lengur að treysta á
bíóstjórana eingöngu. Kannski
verður þróunin sú að góðum kvik-
myndum fækkar enn á almennu
sýningunum en að sama skapi
fjölgar þeim á allskyns uppákom-
um. Kvikmyndahátíð, kvikmynda-
vikum og kvikmyndaklúbbum.
Stundum finnst manni þessi þróun
vera hafin, og mér finnst hún ekki
lofa góðu. Útkoman kann að verða
sú að áhorfendur skipta sér í tvo
hópa, með hyldjúpa gjá á milli: þá
sem fara í bíó og horfa á rusl, og þá
sem ganga á vit Kvikmyndalistar-
innar með stórum staf.
Burtséð frá þessum vangaveltum
fengu kvikmyndaunnendur að sjá
margar frábærar myndir á Kvik-
myndahátíð 1982, myndir eftir
Bergman, Wajda, Tarkofskí, Car-
los Saura, Bunuel, Eric Rohmer,
Margarethe von Trotta, Wim
Wenders ofl. Fjalakötturinn hélt
uppi merkri starfsemi við erfiðar
aðstæður og sýndi einnig myndir
eftir fræga menn: Antonioni, Los-
ey, Godard, Resnais... Á franskri
kvikmyndviku fengum við að sjá
frábært listaverk: Moliere eftir Ari-
ane Mnöuchkine, nýja mynd eftir
Bertrand Tavernier og fleiri ágætar
myndir. Kvikmyndaklúbbur Al-
liance Francaise starfaði af dugn-
aði. Loks má nefna tvær kvik-
myndavikur: sovéska og austur-
þýska.
Þegar á allt er litið má segja að
framboð á nýjum, áhugaverðum
kvikmyndum hafi verið sæmilegt í
Reykjavík á þvf herrans ári 1982,
og sennilega betra en gengur og
gerist erlendis í borgum af svipaðri
stærð, þótt ekki getum við keppt
við höfuðborgir nágrannalanda
okkar ennþá. En þetta framboð
var ekki á vegum kvikmyndahús-
anna sjálfra nema að litlu leyti.
Sama hvaðan gott kemur, kann
einhver að segja, og undir það get
ég svosem tekið. Maður verður
líka svo velviljaður og bjartsýnn
þegar Kvikmyndahátíð er á næsta
leiti - en meira um hana í næstu
viku.