Þjóðviljinn - 10.09.1983, Blaðsíða 17

1
Helgin 10.-11. september 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17
Gosið í Krakatoa:
Hundrað ár liðin frá mann-
skæðasta eldgosi sögunnar
Um þessar mundir er liðin öld
frá því að eitt mannskæðasta
eldgos veraldarsögunnar,
gosið á eyjunni Krakatoa á
Indónesíu, náði hámarki. Hvarf
þessi eldfjallaeyja að mestu í
miklum sprengingum, sem
urðu 26. og 27. ágúst 1883, en
þær komu af stað gífurlegum
flóðbylgjum, sem geystust yfir
allt láglendi á ströndum
Súmötru og Jövu og ollu dauða
36.417 manna, samkvæmt
þeim tölum, sem hollenska
nýlendustjórnin birti. Stærstu
flóðöldunnar varð vart á öllum
úthöfum heims, og benda þeir
útreikningar, sem síðar voru
gerðir, að í gosinu hafi leystst úr
læðingi orka, sem var sjö
þúsundföldávið
kjarnasprengjuna í Hiroshima.
Hávaðinn heyrðist þúsundir
kílómetra og höggaldan barst
umhverfis jörðina.
Upphaf gossins
Gosiö hófst, aö því er virðist, 20.
maí 1883. Um klukkan 10 aö
morgni þess dags fóru ntenn í borg-
unum Batavíu (núverandi Djak-
arta) og Buitenzorg (núverandi
Bogor) á Jövu að heyra sprengju-
hvelli og drunur og jafnframt fór
jörðin að titra. Fyrst datt mönnum
helst í hug að eitthvert eldfjall í
grennd við þessar tvær borgir væri
farið að láta á sér kræla, en
skömmu síðar skýrðu skipverjar á
bandarísku skipi, sem kom til
Batavíu, frá því að þeir hefðu séð
eld í Krakatoa, sem var þó 150 km
frá borgunum tveim.
Krakatoa var lítil eyja á sundinu
milli Jövu og Súmötru og voru þar
þrjú eldfjöll, sem hækkuðu jafnt til
suðurs. Nyrsta var Perbuwatan,
sem var yngst og lægst, síðan Dan-
an og syðst Rakata. En þrátt fyrir
þennan eldgígafjölda hafði elds
ekki orðið vart á eyjunni í rúmar
tvær aldir, eða síðan 1680.
Næstu þrjá dagana eftir að gosið
hófst jukust drunuínar og heyrðust
nú til Palembang á Súmötru, sem
er 350 km frá Krakátoa, og ef til vill
einnig til Singapor, sem er 835 km í
burtu. Prátt fyrir þetta fór hópur
ntanna á skipi til að skoða gosið 27.
maí, og komust þá að því að það
var Perbuwatan, sem var farið að
gjósa.
Eftir þetta rénaði gosið um
stund, en 19. júní hófust spreng-
ingar á ný, og nokkrum dögunt síð-
ar opnaðist nýr gígur við fætur
miðfjallsins, Danan. Hinn 11. ág-
úst fór Rakata loks að gjósa: voru
þá eldfjöllin þrjú öll komin af stað,
en auk þess rauk á mörgum öðrum
stöðum á eynni.
Siglingaleiðin gegnum sundið
Umhverfi Krakatoa. Þau strandsvæði, sem flóðbylgjurnar lögðu í rúst, eru merkt með svörtum lit
milli Súmötru og Jövu lokaðist Þessar sprengingar komu af stað
ekki þrátt fyrir gosið, en gerðist risastórum flóðöldum, eða „tsu-
miklu torfærari. Skip sem sigldi
gegn 14. ágúst var fjórar klukku-
stundir í myrkri vegna gífurlegs
öskufalls, og sprengingarnar héldu
áfram án afláts.
Sprengingin
En þetta allt var þó ekki nenta
forleikurinn og byrjuðu ógnirnar
fyrst 26. ágúst. Pann dag heyrðu
menn í Batavíu og Buitenzorg
hrikalega sprengingu klukkan eitt
eftir hádegi og Önnur enn meiri
kom klukkutíma síðar. Hávaðinn
heyrðist nú um alla Súmötru og Jö-
vu, og jafnframt gaus upp mikill
öskumökkur, sem barst að hluta til
upp í 27 km hæð, en hinn hlutinn
huldi allt land innan 160 km frá
Krakatoa, þannig að þar var niða-
myrkur. Sprengingarnar heyrðust
allan þennan dag og næstu nótt, og
morguninn 27. ágúst var enn myrk-
ur í Batavíu og Buitenzorg.
Rétt eftir tíu þennan sama morg-
un kom loks mesta sprengingin, -
„mesti hávaði sem heyrst hefur á
jörðinni" eins og sagt var - og
heyrðist hún ekki aðeins um alla
Indónesíu, heldur varð hennar líka
vart allt til Alice-Springs í ntiðri
Ástralíu, 3500 krn frá gosstað, og
til eyjunnar Rodriguez, í suðvest-
urhluta Indlandshafs: 4800 kíló-
metra í burtu. Aðrar sprengingar
heyrðust rétt fyrir ellefu og svo
rúntlega hálf fimm eftir hádegi
þennan sama dag. Um það leyti fór
aftur að birta til á svæðinu og hafði
þá ekki sést dagsljós í tuttugu og
tvær klukkustundir. Á suðurhluta
þess hélst myrkrið þó í tvo og hálf-
an sólarhring.
nanti" eins og þær heita á alþjóð-
legu máli eldfjallafræðinga, og
flæddu þær hvað eftir annað yfir
láglendi við strendur Jövu og Sú-
mötru þessa tvo daga. Menn. sem
staddir voru á hæðum við strend-
urnar og sluppu, gátu lýst fyrstu
flóðbylgjununt, en síðan breiddist
öskuskýið yfir svæðið í algeru
myrkri.
Flóðbylgjurnar
Af þessum ástæðum urðu menn
að giska á stærð flóðbylgnanna
eftir afleiðingum þeirra, - en þær
voru skelfilegar. Á eynni Sebesi,
sem var í grennd við Krakatoa, fór-
ust allir íbúarnir, 3Ö00 að tölu, og
hlýtur ein flóðbylgjan þar að hafa
verið meira en 30 metrar á hæð. í
hafnarbænum Telukbetung á
strönd Súmötru skutlaði ein flóð-
bylgja skipi upp í Kínahverfið kl.
hálf sjö um ntorguninn 27. ágúst,
og önnur bylgja, sem kom fjórum
klukkustundum síðar, flutti það
síðan rúmlega þrjá kílómetra frá
höfninni. Ekkert var eftir af borg-
inni nenta þrjú hús, þar á nieöal
virki og fangelsi, sem öll voru í unt
25 m hæð yfir sjávarmál.
Bærinn Merak, nyrst og vestast á
Jövu, eyðilagðist allur, járn-
brautarteinar voru rifnir burt og
undnir, eins og þeir væru snæris-
spottar, og eimreið fannst beygluö
og snúin 500 m frá þeim stað, þar
sem hún var upphaflega. Talið er
að á þessum stað hafi ein flóðbylgj-
an náð 39 m hæð. Tíu kílómetra
breitt belti við Pepper-flóa var al-
gerlega lagt í rústir. Hollenska ný-
lendustjórnin, sem þá fór með völd
í Indónesíu, taldi að 36.417 menn
hefðu alls beðið bana af völdum
flóðbylgnanna.
Höggaldan af gosinu mældist um
allan heirn, og þótt stærsta flóð-
bylgjan ylli ekki tjóni nema við
strendur Súmötru og Jövu, varð
hennar vart við strendur allra út-
hafa, m.a. í Fort-Elizabeth í Suður-
Afríku, í San-Francisco, í Le
Havre við Frakklandsstrendur og í
Suður-Georgíu í suðurhluta Atl-
antshafs. Aska barst upp í efri loft-
lög gufuhvolsins og hélst þar í
nokkur ár: olli luin blóðrauðu sól-
arlagi öðru hverju víða unt heint.
Holrúm
Eyjan Krakatoa þurrkaðist að
mestu út í þessum umbrotum: hún
hafði verið 33,5 ferkílómetrar að
flatarmáli fyrir gosið, en eftir það
var hún aðeins 4,6 ferkílómetrar,
og þar sem eldfjöllin þrjú höfðu
verið, var sjávardýpið sums staðar
allt að 400 metrum. Hollenskur
eldfjallafræðingur, sem kom á vett-
vang skömmu eftir að gosinu lauk,
komst að þeirri niðurstöðu, að hol-
rúm hefði myndast undir eyjunni,
um átta kílómetrar að þvermáli,
yegna mikils hraunstraums, og
hefðu eldfjöllin ogeyjan sjálf hrun-
ið í mörgunt hlutum niður í það:
hefði það valdið hinum sífelldu
flóðbylgjum.
Pótt eldgosið í Krakatoa hafi
verið hrikalegt er það saint ekki hið
mesta sem vitaö er um í sögunni.
Mannskæðasta eldgos, sem sögur
fara af, er eldgosið i Tambora á
Indónesíu 1815: af völdum þess er
talið að 82.000 menn liafi beðið
bana, þar af 12.000 í gosinu sjálfu
og 70.000 í hungursneyð, sem
fylgdi í kjölfar þess. Einnig leystist
þá rneiri orka úr læðingi en vitað er
unt í nokkru öðru eldgosi. Næst
mannskæðast mun gosið í Krakat-
oa Itafa verið og hið þriðja í rööinni
var gosið í Pelée-fjalli á frönsku
Vestur-Indíum árið 1902: þar lét-
ust allir íbúareinnar borgar, 30.000
að tölu, og komst aðeins einn mað-
ur lífs, - dauðadæmdur fangi, sent
var í góðu skjóli í rammbyggðum
og loftlausum fangaklefa! Talið er
að gosið í Vesúvíusi árið 79, sem
lagði Pontpei í eyði, hafi veriö hið
fjórða í röðinni, en þá er talið aö
milli 15 og 20 þúsundir hafi látið
lífið. Ef allar afleiðingar eldsum-
brota eru teknar með í reikninginn,
verður svo að telja gosið t' Lakagíg-
um 1783-84 fimmta mannskæðasta
gos veraldarsögunnar.
(eftir Le Monde).
Prentice/Hall Intemational
TÖLVUBÓKASÝNING
Sýning á nýjum bókum um tölvur og tölvun-
arfræöi frá bandaríska forlaginu Prentice-
Hall veröur haldinn í hliðarsal Félagsstofnun-
ar stúdenta viö Hringbraut dagana 12.-15.
september. Opiö verður frá kl. 9.30 til kl.
18.00 og auk þess til kl. 21.00 miðvikudag
14. september.
bók/ösl\ /túdervta.
Félagsstofnun stúdenta Háskóla íslands
RYMINGARSALA
50% AFSLÁTTUR

lEPPfíLfíND
Gransésvagí 13, Reykjsvik, simar 91-83677 og 91-83430,
Tryggvsbraut 22, AkursyH, simi 96-25066.
Opið
til 16
laugardag