Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 7

Regnskógur, sem búið er að brenna og ryðja fyrir nautgriparækt. Þetta land verður smám saman að
eyðimörk.
þýðutylkingin var fylking gúmmí-
safnara, indíána og smábænda
gegn rányrkju landeigendanna.
Það sem gerði Chico Mendez
hættulegan í augum landeigenda
og stjórnvalda var ótrúlegur ár-
angur starfs hans: hann hafði
komið á samskiptum milli frum-
byggja Amazon, alþjóðlegra
náttúruverndarsamtaka og al-
þjóðastofnana eins og Alþjóða-
bankans og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, sem hafa á síðustu árum
beitt sér gegn lánveitingum til
svæðisins án skilyrða um friðun.
Taugaveikluð
við-
brögð í Brasilíu
Þessir skilmálar alþjóðlegra
fjármálastofnana fyrir lán-
veitingu til Brasilíu hafa farið
mjög fyrir brjóstið á brasilíönsk-
um stjórnvöldum.
Þannig sagði hermálaráðherra
Brasilíu nýverið að herferðin til
verndar Amazonsvæðinu væri
komin frá „fölskum umhverfis-
verndarsinnum í Evrópu og Am-
eríku, og að markmiðið væri að
gera Amazonsvæðið að alþjóða-
eign.“
Reuter, fréttastofan sagði ný-
verið að hernaðaryfirvöld í Bras-
ilíu hefðu lengi óttast að útlend-
ingar sæktust eftir málmauðæfum
Amazonsvæðisins, og í því lægi
skýringin á því, hvers vegna
brasilísk stjórnvöld hefðu jafnan
tekið svo illa í þá hugmynd um-
hverfisverndarsinna að Brasilía
fengi gefnar upp skuldir fyrir að
friða skóga. Á síðustu árum hafa
stjórnvöld víða á Vesturlöndum
áttað sig á alvöru málsins og tekið
upp þessa hugmynd umhverfis-
verndarsinna.
Jose Sarney, forseti Brasilíu,
svaraði þessum tilæmælum af-
dráttarlaust í síðasta mánuði,
þegar hann sagði: „Það er ekki til
sá erlendur peningur, sem getur
keypt fermetra af brasilískri Am-
azonjörð". Segir fréttastofa Re-
uters að í brasilískum fjölmiðlum
birtist nú daglega greinar og les-
endabréf frá stjórnmálamönnum
og almenningi, þar sem fordæmd
er íhlutun útlendinga í málefni
Amazonsvæðisins. „Þetta er
taugaveiklun, brasilísku fjölmiðl-
arnir eru farnir á taugum í þessu
máli, og sama má segja um
stjórnvöld“, er haft eftir vestur-
lenskum diplómat, sem sagðist
aldrei hafa séð myndast jafn
breiða samstöðu í Brasilíu um eitt
málefni. Þar hafa allir lagst á eitt í
að benda á að það séu hin iðn-
væddu Vesturlönd, sem beri
mesta ábyrgð á menguninni í
heiminum: þau hafi eytt sínum
skógum, þau hafi leitt úrgang
sinn út í andrúmsloftið, þau hafi
eytt ozon-laginu, og það eru þau
sem komið hafa sér upp kjarn-
orkuvopnaforða sem ér ógnun
við allt lífið á jörðinni.
Náttúruverndar-
sinnar
í nauðvörn
Þessi gagnrýni hefur ekki síst
beinst gegn Bandaríkjunum, og
náði hámarki þegar skýrslur bár-
ust frá Tokyo um að Bush Banda-
ríkjaforseti hefði beðið Japani
um að lána Brasilíu ekki peninga
til þess að leggja veg í gegnum
Amazonsvæðið til Perú. Virtir
bandarískir líffræðingar eins og
Thomas Lovejoy við Smithsoni-
anstofnunina í Washington hafa
sagt að þessi vegur yrði upphafið
að endalokum Amazon.
Viðbrögðin við þessum málum
í Brasilíu minna óneitanlega á
þau viðbrögð sem orðið hafa hér
á landi vegna afskipta náttúru-
verndarsinna af hvalveiðum ís-
lendinga. Spurningin er hins veg-
ar hvort íslendingar ættu ekki að
hafa forsendur til þess að bregð-
ast við með upplýstari hætti en
Brasilíumenn. Én einn forystu-
manna náttúruverndarsamtaka í
Brasilíu, Jose Lutzenberger, var
nýlega inntur eftir því hvort hon-
um fyndist barátta hans ekki vera
vonlaus?
Svarið var: ímyndaðu þér að
þú lentir í skipbroti 30 km undan
ströndinni í miðri hákarlavöðu.
Möguleikar þínir á að ná til
strandar væru nánast engir. En
þú myndir ekki hætta að synda.“
-ólg/Reuter, Espresso,
G.T.Prance: The Amazon o.fl.
alla jarðarbúa
fyrir þessu eru nokkrar. Þegar
skógurinn er farinn, snarlækkar
rakastigið og hitasveiflur verða
miklu meiri. Þó það virðist ein-
kennileg þversögn, er jarðvegur-
inn undir þessum gróskumestu og
fjölbreyttustu vistkerfum jarðar
yfirleitt rýr og snauður af næring-
arefnum. Hann er rauðleitur og
leirkenndur, en verður gjarnan
glerharður ef sól nær að skína á
hann og minnir þá helst á múr-
stein. Allt þetta samanlagt gerir
það að verkum að plöntur ná ekki
fótfestu."
Regnskógar
sem foröabúr
tegunda og
erfðabreytileika
„Það má að lokum koma að því
atriði sem líffræðingar líta hvað
alvarlegustum augum, en það er
sú stórfellda útrýming tegunda
sem óhjákvæmilega fylgir
eyðingu regnskóganna. Lífríki
þeirra hefur ekki verið kannað
nema að litlu leyti en menn telja
að í regnskógum (sem þekja um
6-7% af þurrlendi jarðar) sé að
finna a.m.k. helming af öllum
tegundum lífvera. Þó gæti þetta
hlutfall hugsanlega verið mun
hærra. Áætlanir um útrýmingu
eru geigvænlega háar. Tveir
þekktir bandarískir vistfræðing-
ar, Robert May og Jared Dia-
mond, telja t.d. að með eyðingu
regnskóga verði búið að útrýma
100.000 tegundum um næstu
aldamót. Á hverjum degi verða
því margar tegundir aldauða.
Þarna er verið að útrýma tegund-
um sem gætu komið manninum
að ómetanlegu gagni t.d. sem lyf,
til matar og í iðnaði. Alvarlegast
er þó að með þessu er maðurinn
að hafa ófyrirsjáanleg áhrif á þró-
un lífs á jörðinni. Regnskógar eru
líklega stærsta lífræna auðlind
jarðarbúa og ég tel að í eyðingu
þeirra felist ein allra alvarlegustu
umhverfisáhrifin sem rekja má til
umsvifa mannsins."
Dökkar horfur
- Hvaða framtíðarmöguleika
sérð þú fyrir varðveislu þessarar
auðlindar?
„Þetta er ekki auðveld spurn-
ing en þróun fólksfjölgunar mun
hafa þar mikil áhrif. Það bendir
fátt til þess að draga muni úr
fólksfjölgun á þessum svæðum en
hún er nú hvað örust í Suður-
Ameríku og Mið-Afríku. Land-
rými er minnst í Asíu en mest í
Suður-Ameríku. Það er ekki
auðvelt að segja fólki sem býr við
hungur og skort að nú verði að
friða skógana. Hins vegar er ljóst
að hluti eyðingarinnar verður
ekki rakinn til skorts á landrými
og mat innanlands. Eyðingin í
Suður-Ameríku er að stærstum
hluta vegna þess að þar er verið
að búa til graslendi fyrir
nautgripahjarðir sem enda sem
hamborgarar í skyndibitakeðjum
í Bandaríkjunum og Evrópu. Það
hefur sýnt sig að nýting Amason-
svæðisins til nautgriparæktunar
er ekki skynsamleg, hvorki út frá
hagfræðilegu eða vistfræðilegu
sjónarmiði. Jarðvegurinn er svo
ófrjór að hann stendur aðeins
undir viðunandi framleiðni í
nokkur ár og þá þarf að ryðja ný
svæði.
Sem betur fer er að verða mikil
viðhorfsbreyting hjá áhrifamikl-
um aðilum. Eyðing regnskóga
hefur lengi verið á dagskrá nátt-
úruverndarsamtaka en nú hafa
Alþjóðastofnanir eins og
Alþjóðabankinn og Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn mótað ák-
veðna stefnu sem miðar að
skynsamlegri nýtingu skóganna
og friðun hluta þeirra. Þá hafa
einstök ríki gert stórátök til vem-
dunar og má sérstaklega benda á
Costa Rica í því sambandi."
- Hefur þú sjálf komið í regn-
skóg?
„Já reyndar. Ég fór ásamt
Gísla Má Gíslasyni prófessor í
námsferð með líffræðinema til
Malasíu í fyrra. Það var afar lær-
dómsríkt og mikil lífsreynsla.
Fjölbreytnin og gróskan er ævin-
týraleg. Fyrir vistfræðing að
komast í regnskóg er mikill og
ómetanlegur skóli. í Malasíu er
búið að eyða svo að segja öllum
láglendisskógum á vesturströnd
landsins, en nú er gengið ört á
skógana á austurströndinni. Við
keyrðum upp með austurströnd-
inni frá Singapore og mættum á
um 10 mínútna fresti stóram
vöraflutningabflum hlöðnum
trjábolum. Okkur var sagt að
þeir gengju allan sólarhringinn.“
Þóra Ellen Þórhallsdóttir prófessor í grasafræði. Ljósm.: Smart.
Flmmtudagur 23. mars 1989|NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7