Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 22

Undur og stórmerki
Egg leikhúsið sýnir í Kjallara Hlað-
varpans og listasalnum Nýhöfn:
Sál mín er hirðfífl í kvöld:
Escurial eftir Michael de Ghelderode
Þýðandi: Sigurður Pálsson
Afsakið hlé eftir Árna Ibsen
Leikstjóri: Sveinn Einarsson
Leikmynd og búningar: Steinunn
Þórarinsdóttir
Lýsing: Árni J. Baldvinsson
Leikendur: Viðar Eggertsson, Þór
Tuliníus, Ingrid Jónsdóttir og Krist-
ján Franklín Magnús.
Egg-leikhúsið frumsýndi um
síðustu helgi þessa tvo leikþætti
með nokkuð nýstárlegum við-
búnaði. Áhorfendum var gert að'
klæða sig upp milli þáttanna og
tölta úr einum sýningarsalnum í
annan eftir mannauðu Hafnar-
strætinu. En sá göngutúr var vel
þess virði. Sýningin er afbragðs-
vel heppnuð í alla staði og
skemmtileg nýbreytni, spenn-
andi tilraun með form og þemu
sem skilur áhorfandann eftir með
spurn í huganum en opnar hon-
Ekki þykir þeim sem þetta
skrifar óviðeigandi að líka list-
grein við fagurt blóm. Þeir sem
best þekkja Iífsskilyrði blóma
segja okkur, að ekki skipti litlu
rnáli í ræktun þeirra að frjómold-
in sé góð og næringarrík.
Úr hvers konar jarðvegi hefur
íslensk leiklist vaxið? Því er fljót-
svarað. Hún er vaxin úr þeim
jarðvegi, sem óþreytandi störf
áhugamanna í þessari listgrein
hafa árum saman lagt fram af
ósérplægni og miklum dugnaði.
Ég hygg, að áhugi íslendinga á
leiklist sé almennari en hjá nokk-
urri annarri þjóð. Við unnum öll
leiklistinni. Ékki einungis þeir
sem við hana starfa, heldur allur
almenningur.
Allir helstu leikarar íslands á
efri árum og miðaldra eiga upp-
haf sitt sem slíkir á sviðum
leikhúsa áhugamanna.
Til dæmis voru allir þeir sem
fyrstum gafst tækifæri til þess að
vinna fyrir sér með leiklistarstörf-
um hjá Þjóðleikhúsinu, komnir
beint úr áhugamannaleikhúsinu
við Tjörnina, Leikfélagi Reykja-
víkur, sem nú er að vísu skipað
atvinnumönnum í þessari list-
grein. Sjálfur var sá sem þetta
skrifar einn úr þeim gæfusama
hópi. Eftir hálfraríaldar starf við
leiklist, eru þó fegurstu og dá-
samlegustu minningarnar bundn-
ar við starfið sem ungur maður
hjá leikfélaginu við Tjörnina.
Meðal þeirra sem átt hafa
heillavænlegan þátt í því að halda
íslenskri leiklist lifandi eru til
dæmis ýmsir framhaldsskólar,
sem margir standa fyrir árlegum
leiksýningum, sem jafnan er
mjög vel tekið.
Sá sem þetta skrifar er einn
þeirra, sem þannig komst í fyrstu
kynni við þessa listgrein.
Ég gleymi aldrei fyrstu kynn-
um mínum af leiklist áhuga-
manna víða um land, þegar ég
eftir nám erlendis, var beðinn að
um nýjar víddir í gráma vetrar-
kvöldsins. Hún er ánægjulegt list-
rænt afrek sökum þess að
leikstjórinn sýnir hér efnistök
sem hafa ekki sést til hans í
langan tíma og einnig vegna þess
að leikendurnir sýna hér þjálni og
dirfsku sem er fjarri leiksviðum
okkar um þessar mundir.
Það er rétt sem Sveinn Einars-
son segir í prýðilegri leikskrá,
eins og jafnan er hjá Egg-
leikhúsinu, að leikhúsmenn okk-
ar hafa fylgst þokkalega með því
sem hæst hefur borið í leikritun á
okkar dögum. Hann kvartar yfir
síðbúinni hingaðkomu nokkurra
sígildra höfunda, bæði eldri eins-
og Frakkanna (má þá ekki
gleyma Spánverjunum) og svo
nýklassískra höfunda og nefnir
þá til Gelderode og Witkcacy
hinn pólska. Nú sæmir ekki að
nefna snörur í hengds manns
húsi, en óþarfi er að minna á að
nýnæmi var á ákveðnu tímabili
aðstoða við slíkar leiksýningar.
Þar tel ég mig fyrst hafa kynnst
áhuga á listgrein, sem lýsti sér í
endalausri fórnfýsi, óeigingirni
og dugnaði. Þetta þekkja allir,
sem borið hafa gæfu til þess að
stjórna leiksýningum útum land.
Meðal þeirra sem við leiklist fást
víða um land ber því mikið á
mannkostum, sem allir gætu
tekið sér til fyrirmyndar.
Þetta er jarðvegurinn, sem ís-
Iensk leiklist er vaxin úr og er
hann góður. Ég taldi þess vegna
skyldu mína (sjálfur orðinn
leikari að atvinnu) að reyna að
gera eitthvað að gagni fyrir þetta
dásamlega áhugasama fólk, og
stofnaði í þeim tilgangi Bandalag
íslenskra Ieikfélaga, sem síðan
hefur vaxið og blómgast, ís-
lenskri leiklist til heilla.
Þeir sem nú geta haft atvinnu af
leiklistarstörfum mega aldrei
gleyma því úr hvaða jarðvegi
þessi listgrein er sprottin.
miklu fljótara að komast á íslensk
leiksvið en nú er. Frá 1958 stóð
íslenskt leikhús sig miklu mun
betur í kynningu nýrra strauma í
leiklist og helst það um nærri tíu
ára skeið, bæði í Grímu, í Iðnó
undir stjórn Sveins og á sama
tíma í Þjóðleikhúsinu. Þegar litið
er aftur gegnir furðu hvað verk-
efnaval var framsækið á þessu
tímabili og fylgdi gróskunni sem
var í samtímaleikritun. Enn verð-
ur manni hugsað til sýninga á
Tango hjá LR, oft bregð ég upp-
töku á Biederman í kassettutækið
mér til skemmtunar og varð ekki
Síðasta segulband Krapps
kveikjan að því að Viðar Eggerts-
son sneri sér að leiklist?
Nú kynnir Egg-leikhúsið okk-
ur Gelgerode í fyrsta sinn á ís-
lensku leiksviði og má með sanni
segja að tilgangur skáldskapar
þessa virta flæmska skálds hafi
kveikt í samstarfshópnum. Djúp-
köfun skáldsins vísar á hinstu rök
dauða, ástar, illsku og valds.
Þáttur hans er leikinn í tveim
gerðum: sú fyrri tekur mið af
hefðinni bæði í svip og túlkun,
innibæld og torráðin. Kóngur sit-
ur og drepur tímann meðan
drottning hans deyr af eitri, eljari
hans hirðfíflið verður að bregða á
leik herra sínum til þóknunar og
er það grátt gaman. Viðar Egg-
ertsson fer á kostum í hlutverki
kónga og beitir öllum sínum
kröftum í beinan og djúpan far-
veg. Staldra verður við radd-
beitingu hans sem hefur ekki ver-
ið hans sterkasta hlið, en nær nú
að njóta sín á dimmum tónsvið-
um raddarinnar. Þór Tuliníus er
fíflið og fórnarlambið, sál á ystu
nöfn niðurlægingar og kvalar. í
seinni gerð þáttarins skipta þeir
um hlutverk. Sveinn setur þá
þáttinn í nýtt samhengi opinnar
og frjálslegri túlkunar þar sem
spuninn sýnist lagður til grund-
vallar skipan leiksins í rúmið. At-
hyglisvert hvernig tilfinninga-
sícyn sýninganna tveggja er mis-
vísandi, hvernig bæld og haturs-
full túlkun fyrra dæmisins verður
í raun áhrifaminni en hin opna og
leikandi leið í því seinna. Éins og
hin opna tjáning gefi skynjun og
túlkun lausari taum. Þannig verð-
ur kóngshlutverk Þórs og trúðs-
hlutverk Viðars ríkari veisla
áhorfandanum.
Milliþátturinn er nýtt íslenskt
leikrit, tilbrigði um stef Gelder-
ode, Afsakið hlé heitir það og er
eftir Árna Ibsen. Það er sviðsett á
marmaragólfi Nýhafnar innanum
málverk Grétars Reynissonar og
er valdataflið nú fært til í tíma.
Við erum stödd í gjaldþrota fyrir-
tæki á íslandi og forstjórinn er að
Ieita að blóraböggli. Einkaritar-
inn vill hjálpa til og gerir hvað
hún getur. Það eru Kristján
Franklín og Ingrid sem bera hit-
ann og þungann í þessum siðag-
amanleik sem er ferskur andblær
við staðnaðan heim konungs-
dæmis Gelderode. Árni leikur
sér á kunnuglegum slóðum sem
hafa þótt furðulegt sé ekki birst á
íslenskum leiksviðum til þessa.
Hann hefur greinilega ríka gáfu
til að skrifa gamanleiki (sem ég
átti hreint ekki von á) í frjáls-
legum og opnum stíl þar sem
leikandinn fær að tala við áhorf-
andann, leikurinn er settur í
skemmtilegan ramma kynningar
og lykta. Leikararnir flytja þetta
af þrótti og kímni, fundvísir á
kvik viðbrögð og skoplega af-
stöðu. Sveinn setur leiknum ögn
stflfærða stefnu sem brúar vel
gönguna frá hinni hefðbundnu
túlkun fyrsta þáttarins í opinn
leikmáta þess síðasta. Kristján og
Ingrid standa sig með mikilli
prýði í hlutverkum sínum.
Þá er ótalin leikmyndin sem er
falleg og hrein og lýsing sem er
afbragðsgóð. í heild er þessi sýn-
ing hin ánægjulegasta og öllum
aðstandendum til sóma.
Alþjóðaleikhúsdagurinn
Mánudaginn 27. mars nk. er Alþjóðaleikhúsdagurinn. Eins
og venja hefur verið í hartnær aldarfjórðung verður dagsins
minnst í leikhúsum um allan heim með stuttu ávarpi til leikhús-
gesta.
Leiklistarsamband íslands fór þess á leit við Ævar R. Kvaran
leikara að hann semdi ávarp dagsins að þessu sinni og varð
hann góðfúslega við þeirri bón.
Ávarp
Ævar R. Kvaran leikari
María Sigurðardóttir og Jóhann Sigurðarson sem Appolonía og Niels.
HAUSTE
Þjóðleikhúsið
HAUSTBRÚÐUR eftir Þórunni Sig-
urðardóttur.
Leikstjóri: Þórunn Sigurðardóttir.
Tónlist: Jón Nordal.
Leikmynd: Karl Aspelund.
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmunds-
son.
Leikarar: Bríet Héðinsdóttir, Bryndís
Pétursdóttir, Eva Hrönn Guðnadótt-
ir, Gísli Halldórsson, Guðrún Ólafs-
dóttir, Halldór Björnsson, Jóhann
Sigurðarson, Jón Símon Gunnarsson,
Lilja Þórisdóttir, María Sigurðar-
dóttir, Ragnheiður Steindórsdóttir,
Rúrik Haraldsson/Flosi Ólafsson, Sig-
urður Sigurjónsson/Viðar Eggerts-
son, Unnur Ósp Stefánsdóttir, Þór-
unn Magnea Magnúsdóttir og fleiri.
Frumsýning 10. mars.
Þórunn Sigurðardóttir er leik-
skáld af ásetningi. Hún hefur
heillast af leikritun, hefur yndi af
glímunni við textann, segir hún,
og er rétt að byrja þótt hún hafi
séð þrjú af verkum sínum á sviði.
Sú afstaða er aðdáunarverð.
Leikrit sitt um Appoloníu
Schwartzkopf helgar hún minn-
ingu Sigurðar E. Olasonar og er
það vel sæmandi.
Þórunn er að sækja í sjóði sem
standa öllum leikjahöfundum
okkar opnir, sagan býður með
allar gáttir opnar hverjum þeim
sem vill smíða leiki úr fornum og
sínýjum veruleika þjóðarinnar.
Þórunn gengur óhrædd í sjóðinn
og tekur hér til mál sem er flest-
um kunnugt, grimm og óútskýrð
örlög, ástir og ástleysi, grimmd
og glæpi - sprengiefni ef þú kannt
að snúa kveik og slá neista með
tinnu.
Leikstjóra-
hlutverkið ...
Sýningin Þórunnar á Haust-
brúði er blandin ánægja. Þórunn
hefur leiðst út á veikbyggða ís-
skörina þegar hún afréð að
leikstýra verkinu sjálf. Nálægð
hennar við verkið hefur ljóslega
blindað leikstjórann fyrir ýmsum
göllum leiksins og verður að vísa
hluta þeirrar ábyrgðar á hendur
leikhússtjórninni sem og Þórunni
sjálfri. Höfundar hafa ekki þá
fjarlægð né miskunnarleysið sem
þarf til að leikstýra eigin hu-
gverkum.
... og skáldsins
Haustbrúður er gallað verk,
það er lengi framanaf sýningunni
afar langdregið og ómarkvisst og
hefði mátt stytta það verulega að
ósekju, jafnvel umskrifa hluta
framanúr verkinu til að þjappa
merkingu saman og skerpa per-
sónur. Mörg orð eru höfð um fá
efnisatriði, lopinn teygður úr öllu
hófi þegar rakin eru Hafnarár Ni-
</> o x

* *
IAJ _1
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
els Fuhrmanns og Appoloníu.
Þessi ámælisatriði má rekja að
hluta til persónugerða leiksins og
að hluta til grunnhugmynda
skáldsins sem ég vík að síðar.
Þórunn situr í þeim öfunds-
verða sessi að smíða nýtt mál úr
okkar daglega tali og bóklegu átj-
ándu aldar máli og ferst henni
það þokkalega úr hendi. Taltexti
hennar er hversdagslegur, laus
við skáldskaparmál, snauður af
líkingum og myndmáli hver-
skonar, ýkjum og sérviskumálf-
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Flmmtudagur 23. mars 1989