Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 13

Kristur kom til manna
í gervi flogaveiks fursta
Rússneski sagnameistar-
inn Fjodor Dostojevskí gerði
margskonar kröfurtil sjálfs sín
og sinna verka. Til dæmis
taldi hann það bráðnauðsyn-
legt að sögur hans væru
skemmtilegarog spennandi.
Skáldsagnahöfundurinn,
sagði hann, hefur engan rétt
til að vera leiðinlegur. í þeim
andatók hann margt inn í
sögur sínar sem ber keim af
brögðum þeim sem reyfara-
höfundur beitir til að halda at-
hygli lesendasinnavakandi.
En Dostojevskí ætlaði ekki
bara að skemmtafólki. Hann
taldi að sannur listamaður
ætti að stuðla að siðrænum
framförum með listsinni.
Hann taldi sig eiga brýnt er-
indi við sína lesendur. Og það
erindi var ekki síst í því fólgið
að sýna fram á nauðsyn trúar-
innar, halda fram kristnu ford-
æmi.
Dostojevskí kemur einatt fram
boðskap sínum um nauðsyn trú-
arinnar með því að sýna fólk sem
lendir í ógöngum vegna þess að
það hefur villst af réttri leið,
hafnað guði og syni hans. Fræg-
asta dæmið um þetta er Raskoln-
ikov stúdent, aðalpersónan í
skáldsögunni Glæpur og refsing.
Hann gerist morðingi vegna þess
að hann ánetjast skaðlegum hug-
myndum sem eru á kreiki í sam-
tíma hans. Raskolnikov telur, að
miklir menn sem ætli sér að vinna
afrek í heiminum hafi rétt til að
ryðja úr vegi venjulegu og gagns-
lausu fólki, ef það er eitthvað að
flækjast fyrir þeim. En Raskoln-
ikov fær ekki vera í friði með
þessa villu sína. Gegn honum
teflir Dostojevskí Sonju Marmel-
adovu, sem á rætur sínar í Nýja-
testamentinu, en er mjög undar-
lega saman sett persóna. Hún er
bersynduga konan, sem fyrirgefst
mikið af því hún elskaði mikið og
um leið er hún einskonar
Kristgerfingur. Hún er vændis-
kona í Pétursborg, en heilög
jafnan að finna sitthvað f hegðun,
breytni, jafnvel útliti, sem minnir
á meistara skáldsins, Jesú frá
Nasaret. En hvergi gerir Dosto-
jevskí jafn djarfa og ótvíræða til-
raun til að koma Kristi á framfæri
eftir Árna
Bergmann
manneskja engu að síður: hún
hefur krossfest sig með þeirri
smán sem vændið er til að bjarga
lífi sveltandi barna, hálfsystkina
sinna. Hún er kristileg auðmýkt
og fórnfýsi holdi klædd. í frægum
kafla sögunnar, þar sem morð-
inginn ráðvillti, Raskolnikov,
kemur til hennar með sína kvöl,
les hún fyrir honum kaflann úr
Lúkasarguðspjalli sem segir frá
því að Kristur reisti Lasarus upp
frá dauðum. Þessi kafli er svo
fyrirboði þess sem síðar gerist í
sögunni: það er einmitt Sonja
sem fær Raskolnikov til að játa
glæpinn og taka á sig kross þján-
ingarinnar - margra ára Sibiríu-
vist. Hún fylgir honum til Sibiríu
Síbiríu rétt eins og Kristur sem
segir: sjá ég er með yður allt til
enda veraldar. Hún reisir Rask-
olnikov upp frá hans andlega
dauða, frá hans villu, rétt eins og
Kristur Lasarus. Sonja er með
öðrum orðum sigursæll Kristgerf-
ingur. Fordæmi hennar ber ótví-
ræðan árangur - þótt svo um það
megi deila, hvort málalok í Glæp-
ur og refsing búi yfir þeim mann-
lega og listræna sannfæringar-
krafti sem dugi til að hafa sterk
áhrif á lesandann.
Ekkert er
erfiðara
Sonja er ekki eini Kristgerfing-
urinn sem við finnum í skáld-
sögum Dostojevskís. í þeim
drjúga flokki manna í persónu-
safni hins rússneska skálds sem
kallaður er „hinir auðmjúku", er
við sína samtíðarmenn með því
að setja eftirmynd hans niður á
meðal þeirra, og í skáldsögunni
Fávitinn sem út kom árið 1869.
Þegar sú skáldsaga var í smíð-
um skrifar hann frænku sinni Sof-
íu ívanovu frá Genf í janúarbyrj-
un árið 1868:
„Meginhugmyndin er þessi: að
sýna fullkomlega góðan mann.
Þetta er erfiðasta verk í heimin-
um. Öll skáld, ... sem hafa reynt
að lýsa hinum, algóða manni hafa
gefist upp. Verkefnið er óendan-
lega erfitt. Það sem er fullkom-
lega fagurt er Hugsjónin sjálf, en
hvorki hjá okkur né heldur í allri
hinni menntuðu Evrópu hefur
Hugsjónin fundið sér trausta
holdtekningu. í öllum heimi er
aðeins ein jákvæð og göfug vera:
Kristur, og því er sjálf tilvera
þessarar einu óendanlega fögru
persónu undireins óskiljanlegt
undur... Ég skal rétt geta þess að
mér finnst að Don Kikóti sé
fullkomnastur af öllum göfugum
persónum sem finna má í
kristnum bókmenntum. En dás-
Kristurá rússneskri helgimynd sem nefnist „Mynd sem eigi er af höndum gerð". Myshkínfursti er látinn í útliti draga dám af Kristi íkonanna.
Fimmtudagur 23. mars 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13