Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 24

MEÐ GESTS AUGUM
GESTUR
GUÐMUNDSSON
Kveðjuorð um sameiningu
Það er komið að kveðjustund.
Ég hef nú skrifað pistla í Þjóðvilj-
ann í hverri viku í rétt ár og vil
standa við þá ákvörðun sem ég
tók fyrir mörgum mánuðum: að
hætta á ársafmæli fyrsta pistilsins
- áður en ég breytist í eina klisj-
una. Þær eru nógu margar á síð-
um dagblaðanna.
Svo að ég leyfi mér að vera svo-
lítið sjálfhverfur á þessari
kveðjustund, vil ég upplýsa að ég
hef orðið var við að pistlarnir
hafa verið lesnir víða, og margir
hafa vikið að mér þakklæti eða
ábendingum á förnum vegi og
orðið mér þannig til uppörvunar.
Aðrir hafa þó kveiknað sér
undan höggum, að vísu fæstir á
prenti, því að íslendingar forðast
almennt ritdeilur en velja frekar
leið Gróu á Leiti til þjóðmálaum-
ræðna. Þá leið hef ég frétt af
móðgunum sem ég hef skilið eftir
í nánast öllum herbúðum á vinstri
væng stjórnmálanna, frá
toppkrötum og yfir til vinstri sós-
íalista og er ég í sjálfu sér ekki
óánægður með það. Það er nú svo
að heimurinn tekur á sig ákveðna
mynd þegar hann er skoðaður til
lengdar úr sama glugganum,
hvort hann er á Alþýðuhusinu,
Hverfisgötu 105, Laugavegi 18,
Síðumúla 6, Mjölnisholti 14 eða
öðrum óhlutbundnari húsum ís-
lenskrar vinstrihreyfingar, og
menn hætta smám saman að trúa
því að heimurinn geti með réttu
haft aðra lögun í augum annarra.
Róttæk samfélagsgagnrýni get-
ur ómögulega skoðað heiminn út
um slíka glugga. Iðnrekendur
hennar hljóta að valsa um á göt-
unum, kíkja á bak við glæstar
forhliðar, snúa við grónum
steinum og reyna að átta sig á
þeim straumum sem hrærast í
litskrúðugu mannhafinu. Þeir
reyna að samræma róttæka
þjóðfélagssýn ákveðnu virðing-
arleysi fyrir vanahugmyndum og
temja sér þá meginreglu að
sparka upp á við fremur en niður.
Ekki er nein hefð fyrir slíkri
gagnrýni í íslenskri þjóðmála-
umræðu, og þegar ég tók að mér
ritun pistla af þessu tagi hafði ég
aðeins óljósar hugmyndir um það
hvaða stefnu þeir myndu taka, að
formi og innihaldi. Hvort tveggja
hefur orðið breytilegt og markast
af því sem efst hefur verið á
baugi. Spurningin um samein-
ingu vinstri aflanna hefur leitað á
með ýmsum hætti og því ekki úr
vegi að ljúka þessum pistlaskrif-
um með nokkrum athuga-
semdum um það mál.
Satt best að segja virðist hreyf-
ingin til sameiningar vinstri
manna fremur vera að hjaðna en
hitt, á meðan hægri menn fylkja
enn á ný liði í Sjálfstæðisflokkn-
um. Kvennalistinn leggur áfram
meiri áherslu á sérstðu sína en
það gefur honum samleið með
öðrum félagshyggjuöflum. í
verkalýðshreyfingunni sameinast
A-flokkamenn um andúð á
menntamönnum í báðum flokk-
um. í Alþýðubandalaginu heldur
stór hluti flokksmanna dauða-
haldi í það sem hingað til hefur
aðgreint flokkinn frá Alþýðu-
flokki. Sameiningarkenning Jóns
Baldvins minnir á fyrirgefning-
arkenningu íslömsku kirkjunnar:
ef sósíalistar viðurkenna að þeir
hafi haft rangt fyrir sér opnar hin
kratíska móðurkirkja sinn náð-
arfaðm sem þeir villtust út úr fyrir
hálfri öld.
Furðulegast er að sjá unga
menn taka undir jafn afturhverfa
pólitíska afstöðu. Lofsöngvar
sumra yngri manna um hinn sam-
einaða jafnaðarmannaflokk
minna stundum á þá söngva sem
hljómuðu fyrir ca. 15 árum um
hinn eina og sanna bolsévíska
byltingarflokk. Þá reistu menn
Lenín og Trotský frá dauðum og
skipuðu í öndvegi ásamt Maó Tse
Tung elliærum. Nú eru pólitískar
vofur þeirra Eduard Bernsteins
og Stefáns Jóhanns Stefánssonar
komnar á kreik og ungir menn
halda í alvöru að þær eigi erindi
við pólitískan vanda samtímans.
Að mínu viti er það forsenda
sameiningar á vinstri væng, að
leiðir bæði komma og krata hafa
reynst ófærar eða eru í það
minnsta gengnar á enda. Einfald-
ar formúlur þessara hugmynda-
strauma reyndust ekki þess
megnugar að skapa sósfalískt
samfélag, og reyndar hafa hvorki
rússneskt alræði né kratískt vel-
ferðarríki reynst lífvænlegar
þjóðfélagsgerðir. Villimanns-
legur kapítalismi af ætt þeirra
Thatchers og Reagans gæti
skákað báðum samfélagsgerðum
í náinni framtíð. Á hinn bóginn
sækja fram nýjar félagshreyfing-
ar og berjast fyrir ýmsum hug-
sjónum sósíalismans á ferskari og
raunsærri hátt en hinir eldri
flokkar. Innan græningja og
kvennalista er sannara lýðræði en
í flokkum ættuðum frá fyrri öld
og hugsjónir um jafnrétti kynja
og skynsamlega sambúð manns
og náttúru eru þar færðar í rót-
tækari og nútímalegri búning.
Baráttugrundvöllur þessara
hreyfinga er þó ekki nægilega
breiður né þjóðfélagsskilningur
þeirra nægilega róttækur til þess
að þær geti tekið sæti sósíalískra
hreyfinga.
Sósíalískar hreyfingar þurfa að
ganga í gegnum hraða endurnýj-
un hugmynda og starfshátta til að
þær klemmist ekki á milli hinna
nýju hreyfinga og þess kapítal-
isma sem hefur endurnýjað
krafta sína með hatri á ríkisvald-
inu. Hér á íslandi ber okkur að
horfa til þeirrar endurnýjunar
sem verður um allan heim, í um-
bótahreyfingu austantjalds, á
vinstri armi krata um allan heim,
meðal kommúnista sem hafa snú-
ið baki við fornum kreddum og
meðal þeirra fjölmörgu hópa
vinstri sósíalista sem hafa reynt
að halda uppi merki hugmynda-
legrar endurnýjunar vinstriafla
utan allra skotgrafa.
Það er hins vegar ástæðulaust
að leita að fyrirmyndum í þessari
fjölskrúðugu flóru, heldur ættum
við að nýta hana sem hráefni í
eigin lausnir. Ég er ekki frá því að
við höfum ákveðið forskot fólgið
í því að hefðbundnum flokkum
íslenskra sósíalista eru fúnar
stoðir en ókreddubundin sósía-
lísk vitund hins vegar útbreidd
meðal alþýðu manna.
Hins vegar verður sameining
A-flokkanna aldrei án aðdrag-
anda. Vilji menn í alvöru sam-
eina þessa flokka og fleiri félags-
hyggjuöfl, hljóta þeir að byrja á
því að efna til samstarfs þvert yfir
flokksmörkin og langt út fyrir
þau á sem flestum sviðum: Innan
verkalýðshreyfingar og sveitar-
stjórna, í samtökum og samstarfi
að tilteknum málum, jafnvel á
Alþingi að ákveðnum málum.
Jafnframt þarf að eiga sér stað
mun víðtækari og almennari um-
ræða en hingað til um þjóðfélags-
sýn félagshyggjuafla og leiðir til
umbóta og baráttu. Formenn,
þingflokkar og æðstu flokks-
stofnanir munu aldrei hafa frum-
kvæði um sameiningu, heldur
getur hún einungis orðið ávöxtur
þrýstings að neðan.
Um leið og ég fer í frí frá hinni
daglegu þjóðmálaumræðu, lýsi
ég þeirri von að aðrir haldi uppi
merkinu af auknum krafti.
KVIKMYNDIR____________________
Bestu kvikmyndaverk sögunnar
Fyrir hálfum mánuði minntist
ég í þessum vikulegu skrifum
mínum á nýja bók sem reynir að
svara því hverjar séu bestu kvik-
myndir allra tíma. Bókin heitir
„John Kobal presents the 100 top
movies“ og er sumsé ritstýrt af
kvikmyndagagnrýandanum John
Kobal. Bókin var unnin þannig
að 80 kollegar hans frá 22 löndum
voru fengnir til að nefna 10 bestu
myndir sögunnar og myndunum
síðan gefin stig skv. hefðbund-
num aðferðum. Þær 100 sem efst-
ar urðu er síðan gerð skil í bók-
inni en aðrar ekki nefndar á nafn.
Listar eins og þessi hafa verið
gerðir öðru hvoru síðustu áratug-
ina og vekja alltaf nokkra athygli.
Þetta er að sjálfsögðu meira til
gamans gert og skal tekið mátu-
lega alvarlega en niðurstöðurnar
eru engu að síður forvitnilegar
fyrir margra hluta sakir. Flestir
gegnrýnendur eiga hins vegar svo
erfitt með að setja saman topp-10
lista að tvísýnt er um áreiðanleika
topp-100 listans.
Topp-10
Ef við skoðum fyrst hvaða verk
voru hlutskörpust í kjörinu kem-
ur það víst fáum á óvart að Citiz-
en Kane, eftir Orson Welles,
hafnaði í efsta sæti listans. Mynd-
in hefur síðustu 20 árin verið
hampað af mörgum sem besta og
áhrifamesta kvikmynd sem gerð
hefur verið. Hún var hins vegar
ekki svo vel metin í fyrstu og það
tók hana um 20 ár að öðlast þessa
viðurkenningu.
í öðru sæti varð mynd sem í
gegnum tíðina hefur hlotið við-
líka lof og Borgari Kane. Hún er
frönsk, gerð af einum mesta
meistara kvikmyndanna fyrr og
síðar, Jean Renoir. La Regle du
Jeu, eða Leikreglur, var gerð árið
1939 og eyðilögðu þýskir Nasistar
nær öll eintök af myndinni. Um
1960 fundust síðan nokkur eintök
af myndinni sem hægt var að
splæsa saman í hina réttu mynd
Renoirs. Af jákvæðum dómum
um þessa mynd má vitna í kvik-
myndahandbók Scheuers sem
segir ma.: „The greatest film ever
made. Period, no arguments.
...masterpiece af masterpieces“.
Og til marks um hver áhrif mynd-
arinnar urðu á aðra kvikmynda-
gerðarmenn var eftirfarandi haft
eftir Alain Resnais þegar hann sá
myndinaí fyrsta sinn: „...einfald-
lega mesta upplifun sem ég hef
kynnst í bíói. Gagnvart mér hafði
öllu verið snúið við. Öllum mín-
um hugmyndum um kvikmyndir
hafði verið breytt“. Sannarlega
stór orð atarna.
Mynd númer þrjú var síðan ein
þeirra sem Kvikmyndaklúbbur-
inn sýnir í apríl. Það er Bardaga-
fleytan Potemkin, eftir Sovét-
manninn Sergei Eisenstein. Þeir
sem ekki hafa séð myndina ættu
endilega að nota tækifærið nú og
hinir hafa gott af því að sjá hana
einu sinni enn. Að öðru leyti vísa
ég til pistils míns um klúbbinn
þann 10. þm.
Næstu myndir listans eru allt
annáluð meistaraverk: Númer
fjögur varð 8 1/2, eftir Federico
Fellini, fimmta varð Singin in the
Rain, í leistjórn Genes Kellys og
Stanley Donens, og sjötta Mo-
dern Times, eftir Charles Chapl-
in. Þar á eftir komu Jarðarberja-
lundur Ingmars Bergmans, Gull-
æði Chaplins, Casablanca, eftir
Michael Curtiz og tíunda varð
Rashmoon, eftir Akira Kuros-
awa. Þannig heldur listinn áfram
upp í 100 en ekki er gerlegt að
fara nánar í þau smáatriði hér.
Ýmsar
vangaveltur
Eins og vænta mátti eiga ný-
legar myndir ekki upp á pallborð-
ið hjá spekingunum. Af þeim tíu
bestu var 8 1/2 þeirra nýjust, eða
frá 1963. Næstu myndir á listan-
um sem gerðar voru síðasta
aldarfjóðunginn eru 2001: A
Space Odyssey, eftir Stanley Ku-
brick (1968) nr. 18, Andrei Ru-
blev, eftir Andrei Tarkovski
(1966) nr. 26 og Fanny og Alex-
ander, eftir Bergman (1982), er
nr. 27.
Þegar listinn er skoðaður til
hlítar vekur margt athygli. Þeir
kvikmyndastjórar sem flestar
myndir eiga á listanum eru þeir
Fellini og Chaplin, eða fimm
myndir hvor. Hjá Fellini eru það
8 1/2 nr. 4, La Dolce Vita nr. 39,
Amarcord nr. 46, Na Notti di Ca-
biria nr. 54 og La Strada nr. 83 en
Chaplin á Modern Times nr. 6,
The Gold Rush nr. 8, City Lights
nr. 12, The Great Dictator nr. 86
og Monsieur Verdoux nr. 92. Þá
eiga Luis Bunuel og Alfred
Hitchcock fjórar myndir á listan-
um og þeir Bergman, John Ford,
Eisenstein, Kurosawa, Roberto
Rosselini og Andrei Tarkovski
allir þrjár myndir.
Það er ekki síður athyglisvert
að velta því fyrir sér hvaða mynd-
ireru ekki á listanum. Kobal get-
ur þess í formála að hann var
mjög hissa á að engin mynda
Franks Capra komst á listann. Þá
voru heldur engar myndir eftir
Frakkana Jean-Luc Goddard,'
Claude Chabrol og Luis Malle og
Bandaríkjamenn eins og Preston
Sturges, D. W. Griffith, King Vi-
dor og George Cukor eru út-
undan í valinu. Samt eru 38
myndanna 100 frá Bandaríkjun-
um! Einn snjallasti kvikmynda-
gerðarmaður vestan hafs í dag,
Woody Allen, á eina mynd á list-
anum sem er Manhattan nr. 73
frá árinu 1979.
Að lokum til að sýna hversu
ósammála gagnrýnendurnir eru
er rétt að geta þess að aðeins þrír
topp-10 listar státuðu eingöngu
að myndum sem enduðu á topp-
100. Þessir þrír listar voru engu
að síður svo fjölbreyttir að engin
mynd var á öllum þremur Iistun-
um!
ÞÓM
24 SÍÐA - NYTT HELGARBLAÐ Fimmtudagur 23. mars 1989