Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 23

íslenskt
landslag
á sviðinu
hengi nýlendu og herraríkis í
leiknum, en á því er ekkert tæpt.
Reyndar fellur Þórunn þar í
gildru tuggunnar. Afstaða slekt-
isins til landsins og þjóðarinnar er
í fyrstu aumkunarverð og skiljan-
leg: landið er fallegt, þrátt fyrir
allt, en þjóðin siðlaus og skítug.
En þetta kemur upp aftur og aft-
ur að tilefnislausu einsog stag í
götótt samtal, aldrei þannig að
leikið sé á það sem slíkt. Þegar
Niels er búinn eða öllu heldur
ekki búinn að taka af skarið í
einkalífinu og horfir upp á ást-
konu sína læsta í myrkrakompu
að þá fari hann að tala fjálglega
um siðmenntun og endurbætur á
þessari aumu þjóð sem húkir í
myrkrinu. Nei, það hefði að ó-
sekju mátt sneiða þessa tuggu úr
öllum leiknum og einbeita sér að
kjarna hans sem liggur þarna inni
svo glittir í: átökum milli karls og
konu um skyldu og sóma, réttlæti
og ranglæti.
Öll íslensk leikrit er brautryðj-
andaverk. Hver sá sem vinnur að
þeim er að takast á við frumraun,
hvernig á að sýna íslenskt rými,
gefa til kynna skynjun persón-
anna og okkar á því rými sem þær
hrærast í. Skorður okkar eru
andstæðurnar þrengsli og víð-
átta.
Leikmyndahöfundar hafa
lengi átt í vandræðum með þetta.
Tilhneiging til natúralisma er afar
rík í huga þeirra þótt þeir streitist
við stílfærsluna. I Þjóðleikhúsinu
hafa þeir gripið til þess ráðs að
byggja sviðið upp og færa
leikvanginn fram. Fyrir bragðið
þrengist sviðsopið og víðátta
sviðsrýmisins er lukt af. Karl
Aspelund notar hringsviðið þótt
helmingur sviðsmyndar hans nýt-
ist illa sem sjávarströnd og þing-
staður, hinn hlutinn er stofur í
Höfn og á Bessastöðum, þröngar
og litlar. Víst er það nærsanni, en
ekki þjónar það leiknum vel. Sí-
fellt er verið að raða stólum uppá
nýtt, tendra kerti og slökkva,
leikmyndin fer að taka yfir. Bún-
ingar hans voru aftur snotrir út-
lits. Oft hef ég leitt hugann að því
hvort útlit leikmynda í Þjóðleik-
húsinu líði fyrir lága fjárstofna
eða hvort við búum við kreppu-
ástand í leikmyndagerð, andlegt
kreppuástand.
Smærri hlutverk
Hópur leikara er í smærri hlut-
verkum, öll líða þau fyrir þrönga
og eintóna persónusköpun og
fæst ná að brjótast út fyrir það.
Þau verða nánast erkitýpur og
standa sig prýðilega innan þeirra
marka. Bríet Héðinsdóttir skal
fyrst nefnd og þá um leið spurt
hvenær leikhúsið ætlar að sjá
sóma sinn í að fá þessari leikkonu
hlutverk sem henni hæfir. Sigurð-
ur Sigurjónsson er afbragð í sinni
litlu rullu, umkomulaus og bæld-
ur, Þórarinn Eyfjörð hressilegur í
hlutverki Hans, Gísli Halldórs-
son ögn ýktur í móttökusveitinni
en heldur eftir það jafnri stíg-
andi. Þessi sýning er leikin af
þokka svo sem efni eru til. En
það er ekki nóg. í tvígang hefur
Þjóðleikhúsið boðið uppá íslensk
verk á síðustu vikum sem gáfu
tilefni til nánari skoðunar, endur-
ritunar og umstokkunar. Ekki
bara verkunum til góða, heldur
hka höfundunum, leikendunum,
áhorfendum. Því verður enn að
ítreka hlutverk dramatúrgsins í
þessu ágæta fyrirtæki. Víst verða
höfundar að fá að reyna sig en
leikhúsið verður að gera kröfur
til að annmarkar sem hér blasa
við verði sneyddir af áður en til
sviðsetningar kemur. Þórunn
Sigurðardóttir hefur ekki sagt sitt
síðasta. Hún á eftir að skrifa
meira. Hún getur vel skrifað. En
leikrit þurfa ljósar línur, bein
átök, það er það sem drama snýst
um.
ÍRÚÐUR
ari. Stfllinn sem hún velur í tal-
máli persónanna er eins og lita-
lýsing hennar á leiknum „gráir
kaldir litir ráðandi“. Ég tel víst að
þetta sé gert af vísvitandi kaldri
rökhyggju, þótt andstæður í mál-
notkun hefðu óneitanlega styrkt
persónusköpun og gert persónur
fjölbreytilegri. Það er enda einn
helsti galli á leikskáldskap Þór-
unnar hvað hann skortir and-
stæður í persónum. Vandi App-
oloníu og Nielsar er sá að þau tala
ekki saman eða geta ekki fyrir
nokkurn mun rætt hreint út um
sín mál. Þrátefli þeirra einkennist
ekki af hörðum sennum, valda-
tafli (en taflið er eina samfellda
líkingin sem gengur gegnum
Ieikinn) þar sem tvær manneskj-
ur elskast og vilja ná sínu fram á
kostnað hins. Þetta er sökum
þess að persónurnar eru óskýrar
af hálfu skáldsins.
Frillur og
ferðalög
Höfuðvandinn er Niels sjálfur.
Fafla hans er eitthvað á þessa
leið: Hann er ungur og myndar-
legur strákur úr borgarastétt sem
vill komast upp í
embættismannaaðalinn. Hann er
djarfur til kvenna og tekur þær
nánast frillutaki, eina hefur hann
þegar hrakið í dauðann, aðra
tekur hann með sér til Hafnar og
heldur hana í húsum sínum. Fest-
ar Appoloníu hafa varað £ sjö ár
þegar leikurinn hefst. Níels hefur
marga góða kosti. Hann er sam-
viskusamur og réttsýnn skriffinn-
ur og þiggur með þökkum erfiða
stöðu á Islandi þegar hún býðst,
Þórunn gerir þennan pilt að fóm-
arlambi kringumstæðna, frekar
en næsta miskunnarlausan
drottnara í einkalífi. Þegar App-
olonía verður bomm og fæðir
króga í lausaleik vill hann fyrir
hvern mun losa sig við hana. í
gegnum allan leikinn ráfar Niels
næsta óráðinn hvað hann vill,
hann tvístígur gegnum missi
tveggja barna, horfir stilltur á
misþyrmingar á ástkonu sinni og
dauða. Persónan tekur sér ekki
tak fyrr en leikurinn er allur. Nú
skal ég ekki leyna því að Jóhann
Sigurðarson fylgdi þessari for-
sendu gegnum alla sýninguna, en
þessi skortur á geranda í vél
verksins kemur sárlega niður á
allri gerð þess.
Sex og svefnþorn
Vitaskuld mótar þessi aflvana
primus motor aðrar persónur.
Appolonía verður sama markinu
brennd. Hennar markmið er það
eitt að komast í eina sæng með
ástmanni sínum. María Sigurðar-
dóttir er fantagóð leikkona, stór-
glæsileg á sviði og gerir hlutverk-
ið áhugavert, þrátt fyrir allt. Far-
ið bara og sjáið hana. En þræð-
irnir sem binda þau Niels saman
eru eintvinnaðir. Þau skemmta
sér aldrei saman, þau elskast
aldrei þótt bæði lýsi í orðum un-
aði þeim og losta sem bindur þau,
sem leikstjóranum tekst heldur
ekki að holdgera á sviðinu í
líkamlegum tengslum/tengsla-
leysi milli þeirra. Þau eru nærri
því að drepa hvort annað úr
leiðindum þótt málin komist
aldrei á það stig að þau rífist ær-
lega. Ást þeirra og hatur blossar
aldrei með snarki og eldi, heldur
er loginn jafn og stilltur.
Kynferöispólitík
Kjarninn í leik Þórunnar er
kynferðispólitík. Átök um stöðu
og skyldur. Misbeiting valds karl-
manns og samfelld og stöðug bar-
átta konu til að fá rétt sinn fram.
Á víðari grundvelli mætti ætla að
þetta samband mætti sjá í sam-
Tóran treinist
í greyjunum
Ég stóð í biðröð í einni af - Þegiðu nú og slakaðu á,
áfengisverslununumíReykja- sagði ég. - Reyndu að vera
vík, þangað kominn ásamt kátur eins og þessi stóri maður
kunningjamínumogviðbáðir þarna. Ekki er hann banginn
reknir inn í þessi vé af hvötum þótt hann hafi verið að missa
sem ég á erfitt með að út- konuna. Hann ætlar bara að
skýra. Eins og jafnan, þegar drekka tvo kassa af bjór og
ég þarf í ríkið, fer biðtíminn reyna að gleyma henni.
þar í að rifja upp nöfnin á - Ég skulda svo mikið,
öllum þessum tegundum víns sagði kunningi minn, - að ég
og öls og grannskoða hug er hættur að geta sofið. Ég
minn um af hverju ég muni skulda nokkur árslaun mín og
helst endurnærast. þetta verður innheimt á
Kunningi minn var fremur undraskömmum tíma, ég hef
illa stemmdur, talaði lágt en ekki hugmynd um hvernig ég
skýrt í vinstra eyrað á mér um a að borga. Það er ekki hægt
ýms böl þjóðfélagsins og varð að losna úr þessu: ég hef tekið
tíðrætt um þær kröfur sem mér far rneð strætisvagni án
þetta skítafélag gerir til hans. Þess að vita að hann ekur sí-
Hann sagði að eiginlega væru fellt sama hringinn: vítahring-
engar líkur á því að sér tækist mn-
nokkru sinni að verða við - fja, sagði ég. - Ég kann-
þeim kröfum og væri hann þó ast vrð þennan rúnt. Hvað þig
ekki að byggja yfir sig arnar- snertir er langt eftir, þú þarft
nesvillu ellegar að kaupa milj- ekki að hafa neinar áhyggjur
ónabfl og svo framvegis. nn miðað við þær áhyggjur
Kunningi minn er svo sem þú munt hafa seinna.
skemmtilegur maður að ég fæ Eigum við ekki að fá okkur
seint nóg af honum og hann dollur í þessari búð og drekka
heldur áfram úttektum á úr þeim svo við verðum gáfað-
samfélaginu og sjálfum sér í rr og geðgóðir?
það endalausa. - Mér geðjast bara ekki að
- Hallvarður, sagði þá allt í þessu hérna donti í þessu landi
einu konan fyrir framan mig í yfirleitt. Ég vildi óska að við
röðinni og maður einn, um hefðum verið flutt suður á
það bil tveir metrar á hæð, leit Jótlandsheiðar þarna um árið
niður til hennar. - Hvernig öll með tölu. Við erum vand-
hefur hún það? spurði konan ræðafólk.
og rödd hennar skalf af um- - Svona, svona, sagði ég. -
hyggju fyrir „henni“. Ég gerði Þegiðu nú smástund og segðu
mér strax grein fyrir því að sú svo afgreiðslumanninum hvað
sem spurt var um var þungt Þn ætlar að drekka.
haldin. - Ég ætla ekki að drekka.
- Hún hefur það fínt, sagði Ég er í svo vondu skapi af því
Hallvarður. - Nú líður henni að ég er að tapa í lífsgæða-
vel. Hann lagði feita áherslu á kapphlaupinu. Ég verð sam-
orðið vel. félaginu hættulegur ef ég
- Er það virkilega? sagði drekk.
konan og vissi auðheyrilega - Skítt með samfélagið,
ekki hvernig hún átti að taka sagði ég, - finnst þér það ekki
umsögn mannsins. bara drasl hvort sem er? Fáðu
- Ó já, sagði hann. Hún dó þér bara öl og gerðu svo upp-
nú blessunin klukkan hálfeitt í reisn.
dag. Heyrðu góði, sagði hann - Það er satt, sagði hann. -
svo við afgreiðslumanninn, Það þarf endilega að gera hér
því nú var röðin komin að uppreisn og ég er enginn mað-
honum. - Ég ætla að fá tvo ur til að rísa upp ófullur. Ég er
kassa af bjór og eins og eina svo langt leiddur af streitu að
brennivín... nei annars, hafðu mér datt meira að segja í hug
þær tvær! nm daginn að ganga í lögregl-
Það stafaði vellíðan og una, taka fyrir þá eina og eina
hamingju af þessum manni frívakt. Hefurðu heyrt annað
þar sem hann stóð í röð og eins?
beið eftir sínu öli. Á meðan - Nei, sagði ég. - Þú ert
konan hans sveif þöndum greinilega langt leiddur.
vængjum til himnaríkis skipu- - Langt leiddur? Mér er
lagði hann í huganum notalegt skapi næst að hella yfir mig
fyllirí, trúlega þau þægindi bensíni og kveikja í fyrir utan
hérna megin grafar sem hann Stjórnarráðshúsið, ef vera
best kunni að meta. kynni að það opnaði augu ein-
- Ég ætti ekki að bragða hvers ráðamanns og það yrði
áfengan drykk, sagði kunn- aftur til þess að einhverjum
ingi minn í vinstra eyrað á yrði bjargað. Þetta líf hér er
mér. - Ég er eitthvað svo brjálæði.
þreyttur orðinn og slappur á - Hættu nú, sagði ég því
taugum. Ég verð trúlega vit- röðin var að koma að mér og
laus. Það endar með ósköpum svo var Hallvarður farinn að
ef ég fer að finna á mér. Ég segja eitthvað við konuna á
gæti kýlt einhvern. undan mér.
- Gerir það nokkuð til, - Það er raunar furðulegt,
sagði ég því ég hafði hlakkað sagði hann, - hvað tóran getur
til að bragða þennan bjór og treinst í þessum greyjum. Ég
hvfla lúin bein í góðum sófa og hélt bara að ellin ætlaði aldrei
ræða málin við þennan mann. úr blessaðri skepnunni og
- Ég er að verða hættu- hennar vegna ætla ég að
legur, sagði hann. - Ég er að drekka öl í kvöld. Blesa var
gefast upp. mitt langbesta hross.
Flmmtudagur 23. mars 1989 NYTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 23