Þjóðviljinn - 11.08.1989, Blaðsíða 12

''Mmtish
fK‘Wt am.
‘‘iiaskvijj
toUtettiithi
tiliW laimamai
Mðð taun
£n«fi> laun
Grafið í kapp
við náttúruöflin
Uppgreftri á Stóru Borg undir Eyjafjöllum að Ijúka. Elstu
minjarnar f rá miðöldum. Mikið af munum hefur komið í
Ijós. Þarna keppast f ornleifaf ræðingar við að rannsaka
líf þjóðarinnar í gegnum aldirnar í kapp við náttúruöf lin
sem eru að jaf na bæjarhólinn við jörðu
fræddi hann um uppgröftinn á
Stóru Borg.
Skeiðsprettur
til sjávar
„Þetta er gamla bæjarstæði
Stóru Borgar. Bæjarstæðið var
flutt um 1840 og þá var bærinn
sem stóð hér, sem reyndar var
tvíbýli, rifinn, en nýi bærinn var
byggður töluvert austar, bar sem
Stóra Borg stendur nú. Ástæðan
fyrir því að bærinn var fluttur er
örugglega sú að sjórinn var kom-
inn þetta nærri bænum. í jarða-
bók er talað um sandfok í túnum
sem bendir til þess að eyðingin sé
þegar byrjuð þá.
Það er ekki vitað nákvæmlega
hversu langt landið náði út áður
en í þjóðsögum segir að það hafi
verið skeiðsprettur frá bænum,
en það þýðir 200-300 metrar á
hrossamáli núna, hvort það þýddi
það sama þá veit ég ekki.
Þórður Tómasson hefur fylgst
með hólnum hérna frá því að
hann kom að Skógum og hann
vakti athygli á því að hóllinn væri
að blása upp og að mjög merki-
legar rústir væru að eyðileggjast.
Hann kom oft eftir stórbrim og
tíndi hluti sem eru til sýnis í
Byggðasafninu að Skógum.
Hlutir sem hafa fundist uppgröft-
inn hafa hinsvegar verið sendir til
Þjóðminjasafnsins og eru varð-
veittir þar, utan eins steinkers
sem er til sýnis að Skógum.
Það var svo sumarið 1978 að ég
hófst handa við uppgröftinn og
hef verið hér á hverju sumri síð-
an, mislengi að vísu, styst vorum
við sex vikur en lengst í ellefu
vikur. Það eru fjárveitingar sem
ráða því hversu lengi við getum
verið að á hverju sumri en fjár-
veiting til þessa verkefnis kemur
úr þjóðhátíðarsjóði. í sumar
verðum við líklega í átta vikur en
stefnt er að því að ljúka uppgreftr-
inum næsta sumar.
Elstu rústirnar sem við höfum
komið niður á eru frá miðöldum,
frá tólftu eða þrettándu öld. Það
er erfitt að tímasetja það ná-
kvæmlega. Við höfum ekki sent
frá okkur neinar prufur í kolefn-
isrannsókn og öskulög hafa ekki
hjálpað okkur neitt. Hér hefur
komið í ljós aska, sennilega úr
Kötlugosi, en það er mjög erfitt
að þekkja í sundur öskuna úr mis-
munandi Kötlugosum, auk þess
sem hér hefur verið samfelld
byggð þannig að það er erfitt að
lesa neitt út frá öskunni. Það
horfir öðru vísi við ef bær fer í
eyði við ákveðið gos.“
Kirkju-
garðurinn
Á Stóru Borg hefur verið
kirkja til forna og segir Mjöll að
kirkjunnar sé getið í máldögum
frá fyrri hluta fjórtándu aldar. í
kirknatali frá tólf hundruð er sagt
frá kirkju að Stóru Borg en það
kirkjutal er ekki til nema í yngri
uppskriftum og því ekki talið ör-
ugg heimild.
Suð-austan við hólinn var
kirkjugarður. Uppgröfturinn
hófst í kirkjugarðinum þar sem
garðurinn stendur lægra en
bæjarrústirnar og náttúruöflin
því unnið meiri spjöll þar. Þórður
Tómasson hafði skoðað garðinn
og teiknað hann upp einsog hann
leit út þá. Samkvæmt uppdrætti
Þórðar frá árinu 1972 sást móta
fyrir um 70 gröfum í garðinum.
Sex árum seinna hóf Mjöll ásamt
öðrum að grafa fram garðinn og
fundu þau um 60 grafir en Mjöll
telur að það hafi ekki verið sömu
rra ...rQ\a'ds

Launagreiðendum ber að skila afdreg-
inni staðgreiðslu af launum og reikn-
uðu endurgjaldi mánaðarlega. Skilin
skulu gerð eigi síðar en 15, hvers mán-
aðar.
Ekki skiptir máli í þessu sambandi
hversu oft í mánuði laun eru greidd né
hvort þau eru greidd fyrirfram eða
eftirá.
Með skilunum skal fylgja greinar-
gerð á sérstökum eyðublöðum, „skila-
greinum", blátt eyðublað fyrir greidd
laun og rautt fyrir reiknað endurgjald.
Skilagrein ber ávallt að skila einnig þó
svo að engin staðgreiðsla hafi verið
dregin af í mánuðinum.
Allar fjárhæðir skulu vera í heil-
um krónum.
Gerið skil tímanlega
Adolf Friðriksson og Orri Vésteinsson í bæjarrústunum. I baksýn sést í Þóru
Magnúsdóttur.
Orri með trénagla sem hann fann þegar blaðamaður var á staðnum.
Austur undir Eyjafjöllum var
beygt út af þjóövegi eitt og
ekið niður með Kaldaklifsá í
áttina að Stóru Borg. Þegar
skammt var að bænum er
ekið út af tröðinni og þræddur
vegaslóði yfir úthaga
bóndans niður að sjávar-
kambi. Þar uppi á hól blöstu
við mælistikur og hjólbörur.
Ekkert kviktsjáanlegt. Ómur
úthafsöldunnar heilsaði að-
komumanni og strekkings-
vindur fyllti lungun angandi
sjávarlofti.
Skammt frá hólnum var hvítt
vegavinnutjald. Þar inni sátu þau
Mjöll Snæsdóttir fornleifafræð-
ingur, Orri Vésteinsson sagn-
fræðinemi, Þóra Magnúsdóttir
mannfræði- og þjóðfræðinemi og
Adolf Friðriksson fornleifafræði-
nemandi og yljuðu sér á kaffi.
Skömmu seinna var haldið út á
hólinn og hafist handa við upp-
gröftinn aftur en Mjöll gekk um
svæðið með aðkomumanni og

Ski! á staðgreiðslufé:
EINDAGINN
ER 15
HVERS MÁNAÐAR
12 SfÐA-NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 11. ógúst 1989