Þjóðviljinn - 22.09.1989, Blaðsíða 6

Að svipta sig réttindum
Þaðfœrist í vöxt að atvinnurekendur semji við launafólk um að gerast verktakar. Meðþvíað gerast verktaki stimplar
launafólk sig ávissan hátt úr velferðarþjóðfélaginu
Vinnumarkaðurinn hefur tekið
töluverðum breytingum síð-
ustu ár og ef miðað er við hvernig
ástandið var á vinnumarkaði um
og upp úr seinna stríði, hefur
hann tekið stökkbreytingum síð-
an þá. Þetta eru í sjálfu sér engin
ný vísindi. En þær breytingar sem
hafa átt sér stað síðustu ár hafa
farið mjög lágt og almenningur
verður þeirra ekki var fyrr en
hann heyrir dapurlega sögu af
annaðhvort vini eða fjölskyldu-
meðiimi. Þeim réttindum og
tryggingum sem verkalýðshreyf-
ingin hefur með baráttu í gegnum
áratugina tryggt sínum félags-
mönnum, er ógnað af þöglum
óvini sem ekki er svo auðvelt að
þreifa á: verktakatilboðinu.
Hér er átt við það fyrirbæri
þegar atvinnurekendur „semja“
um það við launafólk að það ger-
ist „verktakar“ í stað þess að vera
launafólk. í grundvaliaratriðum
felst í þessari beiðni atvinnurek-
andans, að launamaðurinn hætti
að líta á sig sem launamann en líti
þess í stað á sig sem atvinnurek-
anda með einn mann í vinnu:
sjálfan sig. Ef launamaðurinn
gengur að þessari heiðni verður
enginn munur á honum og hverju
öðru fyrirtæki sem atvinnureka-
ndi hans verslar við, skyldur at-
vinnurekandans gagnvart honum
verða þær sömu, og atvinnurek-
andanum ber að greiða raf-
magnsreikninginn.
Einstaklingshyggjan
í öndvegi
Þessi þróun þarf í sjálfu sér
ekki að koma mikið á óvart.
Þjóðfélagið hefur verið að þróast
æ meira í átt til einstaklings-
hyggju og þeir sem ráða ferðinni í
miðlun skoðana í landinu hafa ýtt
undir þá þróun. Það þykir sjálf-
sagt samkvæmt þessari hyggju,
að einstaklingurinn standi einn á
báti í samfélaginu. Það sé hans að
spjara sig í gegnum súrt og sætt.
Hann á ekki að reikna með sam-
hjálp, hann á að lifa í þeirri lífs-
speki að hver hafi nóg með sitt.
Ef þessi þróun fær að eiga sér
stað óáreitt gæti hún á örfáum
árum breyst í stærstu ógn sem ís-
lensk verkalýðshreyfing hefur
þurft að horfast í augu við lengi.
Á frumdögum verkalýðshreyf-
ingarinnar var barist nákvæmlega
MENNTAMALARAÐUNEYTIÐ
Laus staða
Staða sérfræðings við Orðabók Háskólans er laus til umsóknar.
Gert er ráð fyrir að starfið verði veitt frá 1. janúar 1990.
Laun samkvæmt launakerfi starfsmanna ríkisins.
Umsækjendur skulu hafa lokið háskólaprófi í íslenskri málfræði.
Jafnframt er æskilegt að þeir hafi aflað sér sérþekkingar á sviði
orðabókarfræða. Umsóknir skal senda menntamálaráðuneytinu,
Hverfisgötu 6, 150 Reykjavík, fyrir 23. október n.k. ásamt ræki-
legum upplýsingum um námsferil og fyrri störf og ítarlegri greinar-
gerð um fræðistörf sem máli geta skipt vegna starfsins.
Menntamálaráðuneytið
20. september 1989
Blaðberar
óskast
LAUS HVERFI
Skerjafjörður
Aragata - Oddagata
Miðstræti - Þingholtsstæti
Fjólugata - Smáragata
Freyjugata - Bragagata
Hlemmur og nágrenni
Skúlatún - Sætún
Mjóahlíð - Engihlíð
Selvogsgrunn - Sporðagrunn
Skipasund - Efstasund
Háaleitisbraut
Neðstaleiti - Ofanleiti
Mosgerði - Melgerði
Borgargerði - Rauðagerði
Blesugróf
Vesturberg
Rjúpufell - Torfufell
Unufell - Vclvufell
þlÓDVILIINN
Hafið samband við afgreiðslu
Þjóðviljans í síma 681663/681333
gegn þessum sömu viðhorfum
kapítalistanna, sem vildu koma í
veg fyrir að verkafólk byndist
samtökum, þannig að þeir gætu
samið við hvern og einn yfir borð-
ið. Sumir félagsfræðingar hafa
sagt að með mótmælandatrúnni
hafi guð verið tekinn frá fólkinu
og hver og einn verið látinn um
að ná sambandi við guð, í ein-
rúmi. Og víst er að margt í
mótmælandatrúnni greiddi götur
kapítalismans. Með því að gera
launamann að verktaka er hann
sviptur samstöðumættinum og
hann stendur einn gegn samein-
uðum og sterkum atvinnurek-
endum.
Verkalýðshreyfingin er langt í
frá áhyggjulaus vegna þessar þró-
unar. Hennar virðist mest hafa
gætt í byggingariðnaði og á
þenslutíma síðustu ára gat þessi
óvinur nokkurn veginn þróast í
kyrrþey. Benedikt Davíðsson,
formaður íslenskra byggingar-
manna, segist hafa orðið var við
mikla aukningu á því að verka-
menn geri sig að undirverktökum
hjá atvinnurekendum sínum.
Hann sagði Þjóðviljanum að
þetta væri stórhættuleg þróun,
ekki hvað síst í því ástandi sem nú
ríkti á vinnumarkaði, í auknum
samdrætti og opinberum spám
um frekari samdrátt. Það er eftir-
tektarvert að Benedikt segir
þetta fyrirbæri nýtt sem vanda-
mál. Auðvitað hafi þetta alltaf
þekkst, en aldrei í eins miklum
mæli og síðustu misseri.
Benedikt er nýkominn af nor-
rænni ráðstefnu og sagði að þar
hefði þetta vandamál verið rætt
og komið í ljós að Norðmenn
væru að reyna eitthvað svipað og
íslendingar, þannig að hér væri
um alþjóðlegt vandamál að ræða.
Til Iangs tíma sagði Benedikt að
þetta myndi trúlega hafa þau
áhrif að verkalýðshreyfingin yrði
talin minna nauðsynleg og hún
hefði þar af leiðandi minni mögu-
leika á að hafa áhrif og ná árangri
í starfi.
Að sögn Benedikts þekkja
stéttafélög byggingarmanna
mörg og oft hörmuleg dæmi þess
að menn hefðu brennt sig illa á
því að gera sig að verktaka hjá
atvinnurekanda. Þegar menn
rækju sig á leituðu þeir til síns
félags og þá væri reynt að verða
þeim að liði eins og frekast væri
unnt.
En hvers vegna lætur verkafólk
til leiðast? Benedikt sagðist telja
að menn héldu sig vera að bæta
kjör sín með því að gerast verk-
takar og síðan væri þetta gamla
sagan um „að það kemur ekkert
fyrir mig“. Að sögn Benedikts
missir einstaklingur mikil réttindi
um leið og hann gerist verktaki
og greiðir ekki þau gjöld sem
greidd eru með venjulegum
launamanni. Þó verktaki leggði
einhverja upphæð fyrir sjálfur
sem baktryggingu, missti hann til
dæmis allan rétt á framreikningi í
bótarétti, komi eitthvað fyrir
hann. Ef maður um þrítugt yrði
td. fyrir alvarlegu slysi og yrði ör-
yrki fengi hann aðeins bætur sam-
kvæmt þeim rétti sem hann hefði
unnið sér inn áður en hann gerð-
ist verktaki. Ef hann væri hins
vegar launamaður í venjulegum
skilningi, ætti hann rétt á fram-
reikningi réttar fram til eftir-
launaaldurs.
0g fjölmiðlarnir
líka
Verktakaveiran hefur laumað
sér í allar starfsstéttir þó hún sé
algengari í sumum stéttum en
öðrum. Veiran er mjög útbreidd í
þeirri stétt sem undirritaður til-
heyrir, það er blaðamannastétt-
inni. Lúðvík Geirsson, formaður
blaðamannafélagsins, sagðist
hafa áhyggjur af þessari þróun.
Hennar hefði farið að gæta í rík-
ara mæli með fjölgun fjölmiðla
og væri hvað sterkust í tímarita-
geiranum. Lúðvík sagði að stær-
sti tímaritaútgefandinn á íslandi
væri til að mynda með svo gott
sem allt sitt fólk á verktakasamn-
ingum. Blaðamenn fengju tíma-
bundna glýju í augun yfir „hærra
kaupi“ sem biðist á þessum
kjörum en gleymdi réttindamiss-
inum sem fyldi með í kaupunum.
Þá sagði Lúðvík að fólk hefði
tilhneigingu til að líta á lífeyris-
sjóðina sem einhverjar lánastofn-
anir og eftirlaunasjóði. En líf-
eyrissjóðirnir væru annað og
meira en það. Þeir væru trygging-
arsjóðir sem kæmu til skjalanna
þegar launamaður yrði fyrir
skakkaföllum og frá vinnu vegna
þeirra. Hann sagði að félagið
hefði fengið til sín fleiri félags-
menn eftir að greiðslur í lífeyris-
sjóð urðu að skilyrði fyrir hús-
næðisláni. Nú væru um 500 fé-
lagsmenn í Blaðamannafélagi ís-
lands og af þeim reiknaðist hon-
um að um 100 manns væru á verk-
takasamningum.
Hvaða réttindi eru þetta sem
launafólk verður af með því að
gera sjálft sig að verktökum? í
sem fæstum orðum sagt þá eru
þau ótrúlega mikil og margslung-
in. Og ekkert af þeim fékkst af
sjálfu sér, fyrir þeim varð að berj-
ast og sýna atvinnurekendum
fram á að launafólk stæði saman
til að ná þeim. Það er þess vegna
augljóst að með því að gerast
verktakar vinnur launafólk gegn
eigin hagsmunum, þegar til lengri
tíma er litið og skemmri, ef
eitthvað kemur fyrir.
í júnítölublaði Vinnunnar, var
ítarleg úttekt á þessum málum.
Þar eru talin upp 34 atriði sem öll
fela í sér réttindi sem launafólk
hefur en glatar við að verða verk-
takar. Þau helstu eru réttur á um-
sömdum lágmarkslaunum,
launum fyrir viðurkennda frídaga
og helgidaga, greiðslu orlofsfjár
eða launa í orlofi, réttur til des-
emberuppbótar og orlofsuppbót-
ar, launa í veikinda- eða slysatil-
fellum, hvort sem slys verða í
vinnu eða utan, réttur til launa í
enn lengri tíma ef viðkomandi
slasar sig eða veikist á vinnustað,
trygginga vegna dauðsfalls og þar
af leiðandi tryggingu fyrir af-
komu maka og barna við skyndi-
legt dauðsfall, rétti á uppsagnar-
fresti, ríkisábyrgð á launum verði
atvinnurekandinn gjaldþrota, at-
vinnuleysisbótum, launum í
veikindum barna og svo framveg-
is og svo framvegis. Auðveldast
væri að segja, að með því að ger-
ast verktaki stimpli viðkomandi
sig út úr velferðarsamfélaginu og
setji sjálfan sig áratugi ef ekki öld
aftur í tímann.
Er veira á
þínum vinnustað?
f úttekt Vinnunnar er sett upp
dæmi um hvað launatengd gjöld
eru stór hluti af laununum. Nið-
urstaðan er sú að ef verktaki ætti
að fá samsvarandi launakjör og
launamaður þurfi greiðslur til
hans að vera 50-60% yfir því
kaupi sem sem eðlilegt væri að
greiða. En algengast er að at-
vinnurekendur bjóði verkafólki
30% „bónus“ fyrir að afsala sér
þeim fjölmörgu réttindum sem
hann annars hefði.
Jafnvel þó atvinnurekandinn
greiði verkamanni 50-60% hærri
laun fyrir að vera verktaki, þá er
óupptalið allt það aukaumstang
sem verkamaðurinn þarf að taka
á sig. Hann er nefnilega ekki laus
allra mála við það eitt að verða
verktaki. Hann þarf að standa í
skilum með greiðslur og upplýs-
ingar til skattyfirvalda. Ef hann
tryggir sig telst Vinnunni til að
hann komist aldrei upp með að
greiða minna en 8-9.000kr. á
mánuði í tryggingariðgjöld. Ef
hann greiðir í lífeyrissjóð þarf
hann að greiða bæði það sem
honum sem einstaklingi er skylt
að greiða, að viðbættu því sem
atvinnurekandi greiðir venjulega
og hann þarf að sjá um að lífeyris-
sjóðurinn fái réttar upplýsingar
um hans kaup, þannig að mark
verði á honum tekið. Allt þetta
kostar tíma og fjármagn. Ef bara
er litið til tímans sem verkamað-
urin bætir á sig í þessu umstangi,
mætti hann örugglega bæta við
1-3 klukkustundum á hverjum
degi við vinnudag sinn.
Verkefni verkalýðshreyfingar,
lífeyrissjóða og ríkisvalds er að
' upplýsa verkafólk um raunveru-
legar staðreyndir þessa máls. í
lífsgæðakapphlaupi nútímans er
auðvelt að gleyma sér og auðvelt
að láta glepjast af loforðum um
stundargróða. Allir vinnandi
menn og vinnandi konur eiga
einnig að taka þátt í því að berjast
á móti þessari þróun. Ef atvinnu-
rekandi býður þessi kjör á auðvit-
að að hafna þeim og tilkynna síð-
an til verkalýðsfélagsins að við-
komandi atvinnurekandi sé veira
sem fylgjast þarf með.
-hmp
Eiginmaður minn, faðir og afi
Ágúst Jóhannesson
Faxabraut 32c
Keflavík
lést á Borgarspítalanum fimmtudaginn 21. september kl.
Bergljót Ingólfsdóttir
Jóhannes Agústsson
Hrólfur Brynjar Ágústsson
Guðrún Ágústsdóttir
Dúa Berg
IfeWrWað er gott auglýsingablað