Þjóðviljinn - 29.09.1989, Side 21

hft oakmfnntngtn
IY AJjjI ^ I ^ JLl Vjr JLL
Hestar á fjalli, frá 1926-27.
„Málverk er fyrst orðið list,
þegar hönd og hugur hefir
framleitt eitthvað, þar sem
maður finnur mannsandann á
bak við,“ sagði Jón Stefáns-
son listmálari (1881-1962) í
viðtali við tímaritið Líf og list
árið 1950. Viðamikil yfir-
litssýning á verkum Jóns
stendur nú yfir í Listasafni ís-
lands og hafa allir salir
safnsins verið lagðir undir
sýninguna; 118 verk, sem
spanna allan feril Jóns. Vill
Listasafnið á þennan hátt
leggja áherslu á mikilvægi
Jóns Stefánssonar í mótun ís-
lenskrar myndlistar.
Jón sneri sér að myndlistinni
árið 1903, sama ár og Ásgrímur
Jónsson námi við Listaháskólann
í Kaupmannahöfn. Þrjú ár voru
þá liðin frá því að Þórarinn B.
Þorláksson hélt fyrstu eiginlegu
málverkasýninguna í Reykjavík
og tvö frá því að Einar Jónsson
myndhöggvari hafði haldið sína
fyrstu opinberu sýningu £ Kaup-
mannahöfn.
Jón var kaupmannssonur frá
Sauðárkróki, lauk stúdentsprófi
frá Lærða skólanum aldamótaár-
ið og hélt eftir það til verkfræði-
náms í Kaupmannahöfn. Árið
1903 ákvað hann að hætta verk-
fræðinámi og gerast málari og
skrifaði danska málaranum Mic-
hael Ancher af því tilefni. Vildi
Jón fá að vita hvernig hann ætti
að fara að til að ná sem bestum og
skjótustum árangri og bætir við
að þar sem faðir hans sé vel efn-
um búinn skipti ekki máli hvað
kennslan kosti. Um haustið hóf
hann síðan myndlistamám við
Teknisk Selskabs Skole, sem var
almennur undirbúningsskóli í
teikningu. Árið 1905 innritaðist
hann svo í einkaskóla Kristians
Zahrtmanns og var þar við nám
næstu þrjú árin.
Kjami er manns-
andinn listarinnar
í skóla hjá
Matisse
Eftir sumardvöl í hópi nor-
rænna listamanna í Lillehammer
sumarið 1908 hélt Jón ásamt fé-
lögum sínum til Parísar og
innritaðist í skóla Matisse. Mat-
isse var þá leiðtogi helsta framúr-
stefnuhópsins í París, Les Fauves
eða Villidýranna. Hjá Matisse
stundaði Jón nám í teikningu og
málun og var auk þess í litlum
hópi nemenda, sem hann veitti
tilsögn í höggmyndalist. Heimild-
ir eru fyrir því að Jón hafi hrifist
af list Cézanne á þessum árum,
en engin verk em til frá námsár-
um hans í París og einungis fáein
frá ámnum fyrir 1917, því fram
að þeim tíma var hann sjaldnast
ánægður með það sem hann gerði
og eyðilagði það jafnharðan.
Þegar Matisse hætti kennslu
árið 1911 fluttist Jón aftur til
Kaupmannahafnar. Þar var hann
búsettur næstu þrettán árin, fyrir
utan eitt ár sem hann dvaldi hér á
landi, auk þess sem hann kom
hingað til að mála á sumrin á ár-
unum 1919-24. Hann sýndi opin-
berlega í fyrsta sinn á Haustsýn-
ingu listamanna í Kaupmanna-
höfn árið 1919 og í annað sinn
veturinn 1920 í Kaupmannahöfn
ásamt þeim Ásgrími Jónssyni,
Guðmundi Thorsteinssyni
(Muggi), Kristínu Jónsdóttur og
Þórarni B. Þorlákssyni.
Jón hélt sína fyrstu málverka-
sýningu hér á landi sumarið 1920
og sýndi þá meðal annars fyrstu
landslagsmyndir sínar, sem hann
hafði málað sumarið áður. Hann
flutti til Reykjavíkur 1924 og var
þá fyrst með vinnustofu í húsi
Völundar við Skúlagötu, en
seinna í íbúðarhúsi sem hann
reisti sér í félagi við Ásgrím Jóns-
Yfirlitssýning á verkum Jóns Stefánssonar í Listasafni íslands
Gæsir, málaðar 1935-39.
son að Bergstaðastræti 74. Árið
1937 lá leiðin aftur til Kaupmann-
ahafnar til að fullgera málverkið
Útreiðarfólk sem veitingastaður-
inn Frascati hafði pantað hjá
honum, en hstamenn frá öllum
Norðurlöndum voru fengnir til
að skreyta sali veitingastaðarins.
(Útreiðarfólk er nú í veitingasal
Hótel Holts.) í þetta sinn stóð
Danmerkurdvölin óslitið í níu ár,
eða fram til 1946, en eftir það
dvaldist Jón til skiptis í Dan-
mörku og á íslandi allt til dauða-
dags.
Verkin fala
Jón Stefánsson fékk í Dan-
mörku margvíslega viðurkenn-
ingu fyrir verk sín, hann var kjör-
inn heiðursfélagi Konunglegu
dönsku Listaakademíunnar
ásamt Edvard Munch og Albert
Engström árið 1930, og hlaut
seinna styrki úr dönskum sjóð-
um. íslensk listamannalaun fékk
Jón árið 1940 og síðar heiðurs-
laun til æviloka þó nokkurrar tvö-
feldni virðist hafa gætt í skoðun-
um íslenskra ráðamanna á verk-
um hans. Málverk hans, Þor-
geirsboli, var ásamt verkum eftir
Gunnlaug Scheving, Jóhann Bri-
em, Jón Engilberts og Þorvald
Skúlason á sýningunni Verkin
tala, sem sett var upp í sýningar-
glugga Gefjunar í Aðalstræti árið
1942. Var sýningin sett upp í háð-
ungarskyni við listamennina að
frumkvæði Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, sem þá var formaður
Menntamálaráðs. Sama ár voru
verk Jóns höfð með á sýningu
sem Jónas stóð fyrir á sama stað
til að sýna þá stefnu sem íslensk-
um listamönnum bæri að fylgja.
Frá árinu 1941 varð Jón félagi í
hópi danskra listmálara sem
kenndu sig við Grönningen.
Hann tók eftir það reglulega þátt
í sýningum þeirra til æviloka, sem
heiðursfélagi frá árinu 1952 og
var veglega minnst á árlegri sýn-
ingu þeirra í Kaupmannahöfn
árið 1963. Síðasta yfirlitssýningin
á verkum Jóns sem haldin var hér
á landi var í tilefni að sjötugsaf-
mæli hans; í Listasafni íslands
árið 1952. Ári seinna var Jón út-
nefndur til riddarakross St. Ol-
avsorðunnar, en tók ekki við
henni af prinsíppástæðum. Jón
Stefánsson lést í Reykjavík í nóv-
ember 1962, 81 árs að aldri.
„Innsti kjarni listarinnar er,
verður og hefir alltaf verið hinn
sami, en það er mannsandinn. Til
að komast að kjamanum verður
listamaðurinn að realísera sjálfan
sig,“ sagði Jón í viðtali því sem
vitnað var til hér í byrjun. Hug-
mynd um útfærslu hans á þessari
skoðun gefur sýningin, sem verð-
ur í Listasafni íslands til 5. nóv-
ember.
LG
Föstudagur 29. september 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21