Þjóðviljinn - 05.01.1990, Page 16

Hvað má
sýna?
Upprifjun og vangaveltur um takmarkanir á
myndbirtingum
Ólafur H. Torfason skrifar
í samfélagi hvítra manna um
síðustu aldamót var ekkert at-
hugavert við að sýna á almennum
skuggamynda- og síðar kvik-
myndasýningum kristniboðsfé-
laganna naktar og þriflegar, lit-
aðar stúlkur í safnaðarheimilinu
á sunnudögum, þegar trúboðar
sneru aftur úr hættulegum leið-
öngrum sínum til Afríku, Asíu og
V. A —nmvM
OTUIlCí IAU.
Uv/llðUUU
skógarlundum og á ströndum,
mörgum áratugum áður en opin-
ber nekt hvítra kom til greina á
Vesturlöndum.
Þorleifur Repp reyndi að koma
í veg fyrir samvinnu Frakka og
íslendinga um miðja síðustu öld
með því að koma þeirri sögu á
kreik, að eftir heimsókn Napó-
leons prins hingað 1856, hafi ver-
ið haldin sýning í París á nektar-
myndum af íslenskum konum í
fullri líkamsstærð. Höfðu þær
(samkvæmt lýsingu Þorleifs) að
sögn Frakkanna allar verið heiðr-
aðar með keisaralegu samræði.
Fólk er enn íháldssamt á þessu
sviði. Nokkrir áskrifendur Þjóð-
viljans sögðu honum upp á síð-
asta ári, þegar birt var ljósmynd
af kviknakinni konu, reyndar eitt
frægasta verkið á Epal-
sýningunni á Kjarvalsstöðum.
Ekki er óralangt síðan
Hollywood-kossar máttu standa
yfir í að hámarki 8 sekúndur og
varir beggja skyldu vera lokaðar
þegar kossi lyki. Svo var mælt
fyrir í siðareglum bandaríska
kvikmyndaiðnaðarins. Fáklædd-
ar konur máttu ekki sjást nema
heiðarlegur tilgangur þeirra með
því væri ljós, til dæmis sá að þær
væru nývaknaðar eða eitthvað að
stússa með hárbursta og snyrti-
efni á baðherberginu.
Afleiðing þessa varð sú, að um
margra ára skeið voru bandarísk-
ar leikkonur sífellt á klósettinu í
firnalöngum silkisloppa-atriðum,
þar sem fimlega var að verki stað-
ið við ýmiss konar uppátæki.
Leikmyndahönnuðir fóru á kost-
um í útbúnaði baðherbergja og
áhrifin breiddust út eins og eldur í
sinu um bandaríska þjóðfélagið.
Það sem fólk sá í bíó vildi það apa
eftir mætti heima hjá sér. Risa-
vaxin, íburðarmikil baðherbergi
sigu óstöðvandi inn í bandaríska
þjóðarvitund og byggingarlist.
Fáir gera sér þó grein fyrir því, að
upptakanna að glæsileika snyrt-
inganna hérlendis er líka í raun
að leita hjá Velsæmisnefnd
bandarískra bíóhöfðingja.
5. október 1982 birtist baksíðu-
frétt í Morgunblaðinu þess efnis,
að Kattavinafélagið, undir fo,r-
ystu Svanlaugar Löve, hefði
ákveðið að mótmæla sýningum
Sjónvarpsins á teiknimyndaþátt-
unum um Tomma og Jenna. í
fréttinni segir:
„...félagið telur að í þáttunum
sé gefin röng mynd af eðli kattar-
ins og að þátturinn geti haft þáu
áhrif á böm, að þau meðhöndli
ketti á svipaðan hátt og farið er
með Tomma í þáttunum."
í viðtali blaðsins við formann
Kattavinafélagsins kom fram
eftir farandi álit hans: „Okkur
finnst að í þessum þáttum sé sýnt
svo mikið af ofbeldi og það er
ljóst að þættimir hafa óæskileg
áhrif á böm... (kötturinn) er
sýndur mjög ofbeldishneigður,
sem hann er ekki.“
Alllöngu áður hafði Samband
breiðfirskra kvenna ályktað á
sama hátt um óholl áhrif þessa
myndefnis og nauðsynina á því að
útiloka það úr íslenskri menning-
ariandhelgi.
Músavinafélagið var stofnað
um líkt leyti og sendi fjölmiðlum
hörð mótmæli við ályktunum
Kattavinafélagsins og heimtaði
aukna opinbera umfjöllun um
mýs.
Sænska sjónvarpið tók fyrir
alln^H^nim ár,,,G af Haoclrrá
þættaröð um Línu langsokk, eftir
sögum Astrid Lindgren. Borist
höfðu heiftarleg mótmæli við
þáttunum frá málsmetandi fólki
sem taldi þættina alls ófæra um að
túlka raunveruleikann með við-
hlítandi hætti. Félagsleg aðstaða
fólks væri brengluð í þessum
myndum og gæfi börnum kol-
rangar hugmyndir.
Svíar voru í nokkru stuði þessi
misserin, því Finnar höfðu þá af-
hjúpað Andrés önd og félaga sem
siðleysingja og andfélagslega
öfugugga. M.a. var bent á, að
öndin og taglhnýtingar hennar
spásseruðu um ber að neðan ó-
feimin á almannafæri og hefðu
gert frá upphafi. Var heftunum
kippt út úr skólum og af dagvist-
arheimilum um stund.
Kvikmyndaeftirlit fram-
leiðenda og dreifenda komst á
legg í Bandaríkjunum á 3. ára-
tugnum. Áður er sagt frá því
hvemig Hollywood færði einfald-
lega vettvang atburða inn í bað-
herbergin til að réttlæta fáklædd-
ar konur. En áhorfendur
heimtuðu samt sem áður meira
fjör. Og upp úr því jókst ofbeldi í
bíó að miklum mun. Einföld
lausn var fundin til að réttlæta
það: Allir ofbeldismenn og varg-
ar urðu að fá makleg málagjöld
áður en myndin væri úti. Þá var
allt leyfilegt fram að því. Ef
mannkostir og siðferðisþrek, auk
réttlætis, náðu að sýna sig nægi-
lega var boðskapur myndarinnar
augljós: Hið góða sigraði hið illa,
syndugum var refsað.
Drykkjuskapur, eiturát, morð,
hórdómur, barsmíðar og stungur
gátu nú varað í 80 mínútur, ef
fantamir fengu ærlega á baukinn
síðustu 10 mínúturnar.
Árið 1982 ritaði fulltrúi Flug-
málastjómar ádrepu í eitt dag-
blaðanna og kvartaði undan
„blóðelskandi æsifréttaskrifur-
um“ sem störfuðu við nafngreind
íslensk dagblöð. Tilefnið var
myndbirting frá flugslysi í Esj-
unni, þar sem 5 manns létust á
hörmulegan hátt. Orðrétt sagði í
grein fulltrúans:
„Sorgaratburður sem þessi er
hvalreki sem ber að hagnýta sér
til hins ítrasta til þess að selja lé-
legt blað. Þeir sem vilja sjá verk
þessara manna ættu t.d. að fletta
Tímanum og Dagblaðinu Vísi
eftir slysið og hugleiða myndaval
Kattavinafélagið:
Mótmæla
sýningum
á Tomma
og Jenna
\ EKKEBT SL'A'SlE^j
Jtww/
Þýski glæpamaðurinn Rösner sýnir fjölmiðlamönnum listir sínar við gíslatöku.
þar á bæjum.“
Fleiri kvöddu sér hljóðs sér-
staklega í tilefni af þessu um-
rædda slysi og umfjöllun dag-
blaða. Fordæma flestir „þá sem
velta sér upp úr ógæfu annarra"
með því að birta nákvæma lýs-
ingu í máli og myndum af svona
slysum, bardögum, hryðjuverk-
um og hrakförum. I Velvakanda
Morgunblaðsins birtist samviska
borgaranna oft hispurslaus. Einn
bréfritarinn taldi bíó, sjónvarp og
vídeó sýna „sjúka og siðlausa
glæpamennsku“, „klámmyndir,
hryðjuverkamyndir og sænskar
sáísýkissenur" á hverjum degi og
alltof fáir risu til vamar.
íslenskir fjölmiðlar sýna óá-
reittir í smáatriðum útlensk flug-
slys, styrjaldarhörmungar, sjálfs-
morðstilraunir, nakta útlendinga
og lýsingar á vaxtarlagi og kynlífi
íbúa annarra landa. Hins vegar
verður uppi fótur og fit, ef langt
er gengið í þessum efnum varð-
andi hagi íslenskra ríkisborgara.
Einkalíf hárra sem lágra út-
lendinga er sömuleiðis gott fjöl-
miðlaefni hér, ekki síst ástamál,
ímynduð og raunveruleg. En ís-
lendingar samanlagðir hneyksl-
uðust þegar danskt dagblað
leyfði sér að hafa eftir einhverjar
lausafregnir um einkalíf Vigdísar
Finnbogadóttur um árið, hafðar
eftir stuðningsmönnum hennar.
Þjóðviljinn var á sínum tíma
eina íslenska blaðið sem óhlýðn-
aðist tilmælum forseta íslands,
Sveins Bjömssonar, um frásagnir
af syni hans, Bimi, í SS-sveitum
nasista í Danmörku.
Mörgum em í fersku minni
ljósmyndir og kvikmyndir frétta-
manna af Víetnam-stríðinu.
Þetta reyndist fyrsta stríðið sem
háð var inni í stofum hjá fólki. Sjá
mátti þar skyndiaftökur á götum
úti, pyndingar, menn dregna aft-
an í skriðdrekum, brennd böm
veinandi eftir napalm-árásir
Bandaríkj amanna.
Viðkvæðið var iðulega, að svo
mikið væri sýnt, að myndimar
Kattavinafélagið vildi láta banna
Tomma og Jenna í Sjónvarpinu
1982. Aðrir heimta að birtar séu
myndir af síbrotamönnum í fjölmiðl-
um.
hefðu engin áhrif lengur. Hins
vegar er sú skýring nærtækári, að
Vesturlandamenn hafi þolað
þennan óhroða, vegna þess hve
fjarri hann var raunveraleikan-
um. Myndimar vora af útlend-
ingum. Áður höfðum við áram
saman séð skýrar og vel teknar
ljósmyndir af soltnum bömum í
þróunarlöndum, flóttamönnum í
dauðateygjum, gyðingum í út-
rýmingarbúðum. Hryllings-
myndir fjölmiðla vora löngu
orðnar hluti af heimilishaldinu á
Vesturlöndum. Minntu helst á
skýringarmayndir með dýrafræð-
inni, ekkert sérstakar, alveg lög-
legar.
Fyrir tveim áratugum hrakku
íbúar Norðurlanda við. Flugvél
hrapaði í Eyrarsundi, milli Dan-
merkur og Svíþjóðar. Áhugaljós-
myndarar tróðu sér í froskbún-
inga, köfuðu innan um hálfnakin
og limlest líkin og tóku skýrar lit-
myndir, sem birtust fyrst í dönsk-
Svona myndir máttu bara birtast af svertingjum áður fyrr, - ekki af „okkur".
um og síðan í sænskum tímarit-
um. Annað eins hafði aldrei sést.
Aðstandendur hinna látnu vora
alveg vamarlausir gagnvart því
hvemig myndir af ástvinum
þeirra vora notaðar af gróðasjón-
armiði á hrottalegan hátt.
Þetta var of langt gengið.
Norðurlandamenn vildu ekki sjá
slasaða landa sína. Myndimar
vöktu hávær mótmæli úr öllum
áttum. Ritstjóri danska tímarits-
ins réttlætti myndbirtinguna með
því að hann hefði viljað vekja
umræðu um réttmæti þess að
sýna svonalagað. En hann tók
skýrt fram, að ef danskir farþegar
hefðu verið um borð hefði hann
ekki birt myndimar.
Dæmi um vafasamt framtak
fréttamanna og fréttastjóra er frá
forsetakosningunum á Filipps-
eyjum milli Marcosar og Aquino.
Æstum aðdáendum beggja fram-
bjóðenda sló illilega saman á ein-
um kjörstaðanna. Bandarísk
sjónvarpsstöð kom fréttum af at-
burðunum í beinni útsendingu til
áhorfenda í Bandaríkjunum.
Klukkustundum saman vora
þessi íréíísskct cr.dursýnd og
ekkert annað frá kjörstöðum.
Áhorfendur hiutu ao skilja þetta
þannig að allt hefði logað í
slagsmálum á kjördag, sem var
fjarri sanni.
Að kosningunum loknum kom
í ljós að ólæti voru að meðaltali á
einum af hverjum 100 kjörstöð-
um. Möguleikamir fyrir banda-
rísku fréttamennina að hitta á
slíkan stað vora því 1:100.
Vestur-þýskur fjölmiðlafræðing-
ur hefur leitt að því rök að banda-
ríska fréttastofan hafi sjálf svið-
sett og komið ólátunum af stað,
til að tryggja sér gott fréttaefni.
Tilgangur bandarísku frétt-
astjóranna hefur hugsanlega líka
verið að gera lítið úr þessum lit-
uðu útlendingum, leggja áherslu
á framstæða hegðun þeirra.
Árið 1988 kom fram mikil
gagnrýni í röðum fjölmiðla-
manna sjálfra í V-Þýskalandi á
þýska sjónvarpsmenn sem fjöll-
uðu annars vegar um glæpamenn
og hins vegar námuslys. Áfbrota-
mennirnir rændu banka og tóku
farþega í strætisvagni í gíslingu.
Fréttamenn sjónvarps gerðust
milliliðir glæpamannanna og lög-
reglu, fylgdu vagninum fast eftir
og tókst loks að mynda hrotta-
fengna aftöku eins farþeganna.
Öll atburðarásin var sýnd í sjón-
varpi.
Eftir námuslysið æddu mynd-
atökumenn á vettvang og mynd-
uðu allt sem fyrir varð, en radd-
ust líka að fjölskyldum látinna
námumanna með hljóðnema sína
og linsur. Tóku þeir upp við-
brögð fólksins og viðtöl, meðan
áföllin urðu því ljós. Tillitsleysi
og yfirgangur sjónvarpsmanna
við fréttaöflunina gekk fram af
flestum.
Hið sama var uppi á teningn-
um, þegar Boeing-þota hrapaði í
Skotlandi 1988. Tímasprengja
grandaði henni og hundruð fór-
ust, þar eð hún lenti á þorpi.
Sjónvarpsmenn gengu af göflun-
um þama og síðar, þegar þeim
tókst að komast í tæri við fjöl-
skyldur hinna látnu.
Margir óttast að þessi starfsemi
færist í vöxt, sökum þess að öll tól
sjónvarpsmanna gerast nú léttari
og einfaldari, þannig að einn
maður getur svo lítið ber á náð
fréttum úr fjarlægð, þar sem áður
þurfti 3 manna hóp með talsverð-
ar föggur sem ekki Ieyndu sér.
Hæstiréttur Wisconsin í
Bandaríkjunum hefur nýlega úr-
skurðað, að fjölmiðlamenn eigi
engan rétt á því að fara inn á
neyðar- eða slysasvæði. Tilefnið
var flugslys við Milwaukee. Fjöl-
miðlar töldu þetta brot á fyrstu
grein bandarísku stjómarskrár-
innar um tjáningarfrelsið. Hæsti-
réttur taldi hins vegar, að „for-
gang...hefðu þarfir og réttindi
hinna slösuðu og deyj-
andi...framyfir rétt fréttamanna
sem keppast einfaldlega við...að
hafa betur í samkeppninni og
koma fréttinni tímanlega til vinn-
uveitanda síns.“ ÓHT
16 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 5. janúar 1990