Þjóðviljinn - 16.03.1990, Blaðsíða 12

Bömin hefji námið yngri
„Þannig verðum við líka að hafa það ef við viljum teljast til þróaðra ríkja,“ segja
JóhannaEinarsdóttir talmeinafræðingur og Málfríður Lorange sálfræðingur
Slagsmálabörnin vöktu löngun
til að fræðast meira um hegðun-
arvandamál barna og leiðirtil að-
stoðar. Þjóðviljinn mælti sér því
mót við þær Málfríði Lorange
sálfræðing og Jóhönnu Einars-
dóttur, talmeinafræðing hjá Sál-
fræði- og sérkennsludeild Dag-
vistar barna. Eftir að hafa fengið
að skoða fjölbreytt safn þroska-
leikfanga er þær reka til útlána á
dagheimilin, komum við okkur
fyrir inni á skrifstofu og hófum
spurningarnar.
- Hefurfjöldi þeirra barna sem
þurfa sérstaka hjálp farið vax-
andi?
M: Nei, það eru svona 150-200
börn sem þurfa sérstaka aðstoð.
Þetta er nokkuð breytilegt milli
ára en þetta er talan. í þessum
hópi eru líka alvarlega fötluð
börn sem eru æ meir að koma inn
í dagvistarkerfið. Áður voru
þessi börn höfð heima en nú
koma þau inn í leikskólana og
dagheimilin sem er gott, en þarna
er um allavega sérþarfir að ræða.
Þetta eru fjölfötluð börn,
heyrnarlaus, hreyfihömluð,
þroskaheft og börn sem búa við
erfiðar félagslegar aðstæður. Öll
þurfa þau á sérstuðningi að halda
og þetta krefst auðvitað mann-
afla. Fólks með fjölbreytilega
menntun, þroskaþjálfa, tal-
meinafræðinga og fóstra með sér-
menntun. Það má líka nefna að
þessi börn koma inn á svokölluð-
um forgangi. Þau eru send til
okkar frá öðrum aðilum svo sem
heimilislæknum, Félagsmála-
stofnun og fleirum. Starfið á
leikskólunum er forvarnarstarf,
hluti þessara barna býr við erfið-
ar félagslegar aðstæður og
leikskólarnir koma til móts við
þarfir þeirra. Biðlistinn er farinn
að yngjast svo við fáum þau orðið
inn fyrr.
- Er það jákvætt?
M: Já og nei, það er jákvætt að
fá börn á aldrinum 2-3 ára til að
vinna með. Þau eru svo ótrúlega
móttækileg á þeim aldri og hægt
að kenna þeim ótrúlega mikið á
skömmum tíma. Það er mikill
misskilningur að ekkert sé hægt
að gera með börnum, í fullri al-
vöru, fyrr en í skóla. Það þarf að
breyta því sjónarmiði að það sé
auðvelt að vera með ung börn, að
ekki þurfi mikla menntun til. Frá
sérfræðilegu sjónarmiði þykir
einmitt erfiðast að vinna með ung
börn, sem hafa vandamál. For-
eldrar bamanna kvíða líka oft
skólagöngunni. Skyldi nú allt
ganga vel, og ætli sé hægt að
hjálpa þeim? Foreldrar telja að
með skólagöngunni byrji alvara
lífsins, allt fyrir þann tíma sé bara
gæsla. Inni á dagheimilunum og á
leikskólunum er unnið markvisst
uppeldisstarf. 2-6 ára börn em
einmitt móttækilegust og taka út
mestan þroska.
ísland er
á eftir
- Hvernig er ísland statt miðað
við önnur lönd á þessu sviði?
J: Þessu er ekki tvískipt annars
staðar. Þetta er sama stofnunin,
ekki tvísetnir leikskólar eins og
hér. f þessu sambandi skiptir líka
máli við hvað er miðað, þ.e.
hvaða kröfur eru gerðar. Ég
þekki til í Þýskalandi og þar eru
gerðar aðrar kröfur um mál-
þroska en hér. Það sem mér þykir
eðlilegt myndi í Þýskalandi telj-
ast vandamál. J?ar eru stofnanir
fyrir 3 ára börn og ekki eins mikið
um vistun yngri barna og hér.
Eins og ég sagði eru þetta allt
spurningarviðmið. Við verðum
líka að gera okkur grein fyrir að
það er mikilvægt að böm hafi
tækifæri til að fara á leikskóla.
Þau verða að fá annað og meira
en það sem býðst heima. Nú orð-
ið eru gerðar miklar kröfur til
menntunar. Kennslan byrjar
fyrr, jafnvel 3-4 ára. Þannig er
það orðið í öllum þróuðum ríkj-
um og þannig verðum við líka að
hafa það, ef við viljum teljast til
þróaðra ríkja. Það verður að vera
í gangi tilboð til allra barna um að
þau komist að. Hraðinn er orðinn
svo miklu meiri og öll viðmið
skólanna strangari.
- Gegnir leikskólinn þá jöfn-
unarhlutverki?
M:Já, því hlutverk leikskól-
anna er að hjálpa börnum sem
eru á einhvern hátt sein til. Inni á
leikskólunum er unnið markvisst
með þeim. Mál, hreyfing, hegð-
un, seinþroski, allt er þetta kann-
að og unnið að úrbótum ef þörf er
á. En viðmiðin hafa breyst og
kröfurnar aukist.
J: Já, því oft verður vandamál
þannig til að foreldrar líta svo á
að barnið eigi við vandamál að
stríða sé það ekki farið að tala á
vissum tíma. Það leiðir svo til ei-
lífra spurninga og tilrauna til að
fá barnið til að tala, t.d. hvað
heitir þetta, hvað er þetta o.s.frv.
Barnið verður hins vegar fljótt
j þreytt á að vera stöðugt í prófi.
I Þannig fer barnið smátt og smátt
að líta á sig sem vandamál og
hættir jafnvel að alveg að tala, í
það minnsta við ókunnuga. í
leikskólunum er hægt að veita
markvissa örvun, þjálfa barnið
og ráðleggja foreldrum. Bein
þjálfun ætti ekki að vera í hönd-
um foreldra því það íþyngir sam-
skiptum foreldra og barna en for-
eldrar verða að vera meðvitaðir
um þessa hluti.
M: Sama máli gegnir um hegð-
Ný hegðunarvandamál í gr
Sjónvarpsofbeldi á leikv
„Þessi börn eru árásargjörn og berjast afmiklum ofsa, t.d. skalla andstæðinginn í götuna og sparka í hann liggjandi ‘
SvavarGestsson mennta-
málaráðherra vakti athygli á því í
umræðum um leikskólamál á Al-
þingi nýlega, að í haust hafi kom-
ið inn í grunnskóla Reykjavíkur
börn með alveg ný og áður
óþekkt hegðunarvandamál.
Hvað er hér á ferðinni og hvað er
Mynd: Kristinn
til ráða? Þjóðviljinn leitaði til
nokkurra sérfræðinga sem hafa
beina reynslu af þessum málefn-
um. Vandamálið er þeim öllum
Ijóst, en ef til vill er ekkert eitt svar
við því hver orsökin er. Lausnir
eru þekktar á sumum fyrirbrigð-
anna, en ekki öllum.
Börnin með þessi nýju hegðun-
arvandamál hafa verið kölluð
slagsmálabörn eða „fighter
children“. Rætt var við fóstru
sem hafði unnið með svona bam
árum saman. Hún vildi ekki láta
nafns síns getið af tillitssemi við
foreldra viðkomandi barns. Hún
lýsti reynslu sinni á þennan hátt:
„Ég varð einfaldlega örmagna.
Ég og önnur fóstra unnum með
þetta barn árum saman og vandi
þess breyttist ekki vitund. Eftir
að það fór frá okkur fréttum við
að vandinn væri áfram nákvæm-
lega eins, bara á öðrum stað.
Maður veit aldrei hverju þau taka
upp á næst. Mér liggur við að
segja að þegar þau viðhafa betri
hegðun sé ástandið í raun verra
því þá eru þau að leggja grunninn
að næsta kasti. Þau eru að vinna
að áætlanagerð í huganum og þau
spila með mótleikarann á já-
kvæðan eða neikvæðan hátt.
Þetta eru smákríli sem fara svona
með mann, taktu eftir því.“
Margir vilja skella skuldinni á
sjónvarpið og telja að þar sé að
fínna orsök vandans. Ekki þarf
það þó að vera einhlítt, að svo
einföld skýring dugi.
- Sjónvarpið er afleiðing, ekki
orsök, segir Hugo Þórisson sál-
fræðingur, börn sem eru tilfínn-
ingalega vanrækt Ieita í sjónvarp-
ið til að fylla upp tíma. Sjónvarp-
ið beinir aðeins því sem þegar er
til staðar í ákveðinn farveg. Það
hefur aldrei fyrr þekkst að börn
séu að ala upp börn eins og nú er
algengt. Inná dagheimilunum eru
kannski tuttugu þriggja ára börn í
hóp og hinir fullorðnu hafa oft
ekki aðstöðu til annars en að
gegna gæsluhlutverki."
Áslaug Brynjólfsdóttir
fræðslustjóri í Reykjavík telur að
sjónvarpið gegni hér stóru hlut-
verki. „Það er ekki síður vandi að
velja rétta andlega fæðu fyrir
börnin en líkamlegt fóður,“ segir
hún. „Allir viðurkenna nauðsyn
þess að velja hollan og góðan mat
handa baminu en svo er þeim
kannski leyft að horfa á hvaða
vitleysu sem er í sjónvarpi.“ Ás-
laug og félagar hennar í Félagi
kvenna í fræðslustörfum hafa ný-
verið gefið út bækling um þessi
mál, sem heitir „Hvað viljum við
að festist í barnshuganum?“ Þar
hvetja þær foreldra til að velja
sjónvarpsefni handa börnum sín-
um og að láta ekki sjónvarpið
stjórna heimilinu. Einnig er lögð
mikil áhersla á að foreldrar horfi
á sjónvarpið með börnum sínum
og svari þeim spurningum sem
upp kunna að koma.
I þessum bæklingi er bent á
ýmis hegðunarvandkvæði sem
börnum er horfa mikið á sjón-
varp er hættara við en öðrum. Þar
á meðal er talið tal og tjáning-
arörðugleikar, ásamt til-
hneigingu til að misskilja hugtök.
Þau eiga einnig í erfiðleikum með
að skilja myndlausar sögur. Þetta
er athyglisvert í ljósi þess að Jó-
hanna Einarsdóttir talmeina-
fræðingur segir í viðtali hér á síð-
unni að málhömluðum bömum
hafi fjölgað gífurlega nú í ár.
En þó að menn greini á um
mátt sjónvarpsins sem áhrifa-
valds í lífí barna okkar em allir
sammála um að ekki sé til betri
lækning en góð tengsl milli for-
eldra og barna. Foreldrar vinna
of mikið, börnin em látin ganga
of mikið sjálfala og þá er eðlilegt
að þau leiti í sjónvarpið, segir
Hugo Þórisson. Þetta er
fullkomin uppgjöf einstaklings
sem hefur engan metnað, skortir
áhuga á öllu, því umhverfíð hefur
brugðist. Foreldrar, skóli,
þjóðfélagið allt. Barnið fær ekki
þá hvatningu sem það þarf. Barn-
ið bregst ekki öðruvísi við en því
hefur verið kennt. Ég segi við for-
eldra: Horfðu á barnið þitt leika
sér. Ef það kann að deila með
öðmm geturðu verið ánægð, en
ef það stríðir og kvelur er það
ekki annað en sú valdbeiting sem
því hefur verið kennd.
Vandinn neðar
í aldursstigann
Ónefndur skólastjóri kannast
vel við þetta vandamál en getur
ekki gert sér grein fyrir orsök
þess. „Ég hef aldrei fyrr kynnst
svona börnum. Þau ráðast fyrir-
varalaust á hvað sem er með bar-
smíðum og hroðalegu orðbragði.
Þeim líður mjög illa í hóp og eiga í
miklum samvinnuörðugleikum.
Þessi börn eru eðlilega greind en
félagsþroskinn er kannski svipað-
ur og hjá tveggja ára. Foreldrarn-
ir eru öll af vilja gerð að hjáipa.
Það er stóra spurningin hvernig
skólinn á að bregðast við. Hvar á
að leita hjálpar og hvað á að
gera? Við getum ekki sett þau í
sérskóla því þau hafa eðlilega
greind. Þau eiga ekki heima á
geðdeildum því þau em ekki geð-
veik. Við stöndum eiginlega ráð-
þrota frammi fyrir þessu.“
í ljósi þessara orða er vert að
taka eftir að í bæklingi Félags
kvenna í fræðslustörfum teljast til
einkenna barna sem horfa mikið
á sjónvarp: samstarfs- og sam-
skiptaörðugleikar, skortur á ein-
beitingu, frumkvæði og löngun til
sköpunar.
Arthúr Morthens segir að
12 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 16. mars 1990