Þjóðviljinn - 16.03.1990, Blaðsíða 20

PISTILL
Pólitískt
ímyndunarafl
óskast
Góð ráö og vel brugguð
Undanfarnar vikur hefur farið
fram hér í Nýju Helgarblaði lífleg
umræða um klofninginn í ís-
lenskri vinstri hreyfingu. Þessi
umræða hefur vakið mikla eftir-
tekt af skiljanlegri ástæðu, þar
sem nú er tekist á um klofnings-
málin sem aldrei fyrr. Flestum
virðist það ljóst að vinstri-
hreyfingin í Reykjavík er um
þessar mundir í óða önn að
fremja pólitískt harakírí með
þeim fálmkennda hætti sem stað-
ið hefur verið að framboðsmál-
unum fyrir borgarstjórnarkosn-
ingarnar. Allir sem við er talað
virðast á einu máli um að ekkert
vit sé í að stefna 3-4 vinstri-listum
á móti Sjálfstæðisflokknum.
Enginn hefur getað bent á þann
málefnaágreining, sem réttlætir
þennan klofning. Engu að síður
virðist hann óhjákvæmilegur.
Það þarf meiri kunnáttumann í
refskák stjórnmálanna en þann
sem þetta ritar, til þess að skilja
þá „sögulegu nauðsyn" sem leitt
hefur til þessarar niðurstöðu. En
mér þykir ekki ólíklegt að sökin
liggi hjá fleiri en einum aðila. Sú
„flokkspólitíska eigingirni og
langrækni", sem Magnús Torfi
Ólafsson talaði um í viðtali við
okkur, virðist hafa verið helsta
leiðarljós þeirra sem að undir-
búningi framboðsmála hafa stað-
ið.
Er það hugsanlegt að vinstri-
hreyfingin sé enn að súpa seyðið
af því þegar Alþýðuflokksmenn
stóðu að samþykkt Iagagreinar
nr. 14 á þingi Alþýðusambands
íslands í nóvember 1930, þar sem
kommúnistar voru gerðir brott-
rækir úr jafnaðarmannafélögun-
um og öllum fulltrúastörfum fyrir
Alþýðusamband íslands? Sitja
forystumenn flokkanna enn í
þeim skotgröfum sem þá voru
grafnar með stofnun Kommún-
istaflokks íslands og tvískiptingu
fslenskrar verkalýðshreyfingar í
Alþjóðasamböndin tvö?
Eins gagnlegt og það er að
kunna skil á þeirri sögu, þá er það
jafnvíst að þeir sem sitja fastir í
þeim skotgröfum er þá voru
grafnar, munu ekki eiga erindi
við framtíðina. Þeir munu ein-
faldlega sitja eftir á meðan aðrir
taka við. Þegar stjórnmálaflokk-
ar þekkja ekki sinn vitjunartíma
og hafa ekki kjark eða dug til þess
að horfast í augu við verkefni
framtíðarinnar, þá riðlast fylk-
ingar og ný sambönd myndast án
þess að flokkamir fái við nokkuð
ráðið.
Sú kynslóð, sem nú er að kom-
ast á kosningaaldur skilur ekki þá
heiftúðugu langrækni sem ein-
kennir flokkana á vinstri væng ís-
lenskra stjórnmála. Hún tekur
ekki afstöðu á forsendum þeirrar
þyrnum stráðu sögu sem ein-
kennir samskipti Alþýðuflokks-
insog Alþýðubandalagsins. Allra
sfst þegar taka á afstöðu til bor-
garmálefna. Ef Alþýðuflokkur-
inn og Alþýðubandalagið ætla að
byggja starf sitt og kjörfylgi á
þeirri kynslóð sem mótaðist í
heiftúðugum stéttaátökum
kreppuáranna, þá munu þessir
flokkar sjálfkrafa útiloka sig frá
áhrifum í íslensku þjóðfélagi.
í síðasta Helgarblaði var greint
frá því, hvernig Achille Occ-
hetto, formaður ftalska komm-
únistaflokksins, vill bregðast við
þeim vanda sem vinstri-öflin í
Evrópu standa frammi fyrir.
Hann sagði þar, að ekki sé nóg að
gefa ný svör við gömlum spurn-
ingum. Það þurfi líka að spyrja
nýrra spurninga.
Framboð 3-4 vinstri-Iista á
móti Sjálfstæðisflokknum í
Reykjavík er ekki einu sinni nýtt
svar við gamalli spurningu. Það
er gamalt svar við gamalli spurn-
ingu, sem hefur þegar margsann-
að hversu haldmikið það er.
Ochetto talar í viðtalinu um þá
nauðsyn sem vinstri-hreyfing-
unni ber til þess að virkja ímynd-
unarafl ungu kynslóðarinnar.
Ekki með gömlum hugmyndaf-
ræðilegum þrætum, heldur með
áþreifanlegum athöfnum er sýni
að hægt sé að virkja samtakamátt
fólksins til árangurs. Vandinn sé
fólginn í því að „skapa pólitíska
áætlun og samsvarandi stjórnmá-
laafl, er fært sé að tengja hin
ólíku öfl saman til þess að mynda
valkost við ríkjandi valdastétt“.
Flokkurinn er ekki markmið í
sjálfu sér og hinn þjóðfélagslegi
veruleiki mun aldrei þjóna
flokknum sem slíkum. Það er
hins vegar flokkanna að bregðast
við þessum veruleika í því skyni
að hafa áhrif á mótun hans.
í þessum tilgangi hafa ítalskir
kommúnistar ákveðið að leggja
flokk sinn niður til þess að skapa
nýtt vinstra-afl á Ítalíu. Vinstra-
afl sem fært sé um að horfa upp úr
þeim skotgröfum gamalla stétt-
aátaka, sem lokað hafa sýn á
meginvandamál samtímans: um-
hverfisvandann, jafnréttismálin
og misrétti norðurs og suðurs.
Nýtt stjórnmálaafl, sem höfðað
geti til unga fólksins með nýjum
hætti og virkjað ímyndunarafl
þess og bjartsýni. Þetta eru tíð-
indi sem trúlega hafa farið fram-
hjá þeim, sem nú standa niður-
grafnir í skotgröfum framboðs-
slagsins í Reykjavík. En þau eiga
erindi til okkar engu að síður.
Herranótt sýnir:
VINDSÓRKONURNAR KÁTU
eftir William Shakespeare
Helgi Hálfdanarson þýddi
Leikstjóri: Hlín Agnarsdóttir
Leikmynd: Pétur Gautur Svavarsson
Búningar: Sigrún Guðmundsdóttir
Lýsing: Egill Eyjólfsson
Vindsórkonurnar kátu hafa
aldrei verið settar á svið hér á
landi fyrr en nú að nemendur
Menntaskólans í Reykjavík troða
upp með þær í Iðnó undir stjórn
Hlínar Agnarsdóttur. Lesanda
Ieikritsins finnst engin furða þó
að það sé sjaldan sett ásvið. Strax
á annarri blaðsíðu dettur honum í
hug að það sé ekki hægt! Plottið
er svo flókið og persónur margar
og sumar fáránlegar. En undir
styrkri hönd góðs leikstjóra
greiðist úr öllum flókum, og með
hæfilegum einföldunum og stytt-
ingum verður verkið viðráðan-
legt jafnvel lítt reyndum leik-
mönnum. Hlín hélt þó engum
heljartökum um taumana heldur
leyfði leikurunum sínum ungu að
sprella og verkið varð afspyrnu
skemmtilegt í meðförum þeirra.
í leikritinu eru tveir aðalþræð-
ir: Annar er barátta þriggja biðla
um hönd ungfrú Pák - sem verð-
ur flókin vegna þess að faðir
hennar heldur með einum, móðir
hennar með öðrum og hún sjálf
með þeim þriðja. Hinn segir frá
tilraunum Falstaffs riddara frá
Lundúnum til að tæla tvær
heiðvirðar giftar konur í Vindsór
til óleyfilegra ásta við sig og hafa
út úr þeim fé í leiðinni. í lok
leikritsins fléttast þræðirnir hag-
lega saman þegar Vindsórkon-
urnar kátu ná sér endanlega niðri
á Falstaff í miklu sjónarspili úti í
skógi að næturþeli og Anna Pák
notar skjól myrkurs og æsings til
að stinga af með biðlinum sem
hún kýs sjálf.
Þetta er vissulega ærslaleikur
en hann hefur þó boðskap sem er
sá að afbrýðisemin sé vond veiki
og óholl manninum. Herra Pák
treystir sinni góðu konu og lætur
slúðrið um samband hennar við
Falstaff ekki hagga sér. Herra
Vað fyllist hins vegar óviðráðan-
legri tortryggni og leikur djarfan
blekkingaleik til að vera alltaf
einu skrefi á undan konu sinni og
meintum friðli hennar. Guði sé
lof fyrir afbrýðina, segir hann,
maður lætur þá ekki gera sig að
fífli, en það er hann sem er asni en
ekki hinn æðrulausi Pák. Kvalir
Vaðs reynast óþarfar, konan
hans er bara að leika sér að Fal-
staff og ætlar sér aldrei að láta
hann vaða yfir sig. Konur eru
tryggðatröll í þessu leikriti og fal-
legar, skemmtilegar og greindar í
ofanálag.
Leikritið er skrifað í lok 16.
aldar (líklega 1597) en það er
snilldarráð að flytja það inn á 20.
öldina í búningum og sviði sem
hvort tveggja var fallegt og prakt-
ískt. Ef unga fólkið hefði ofan á
Þau Þráinn Bertelsson og Olga
Guðrún Árnadóttir hafa bæði
ansað grein minni er birtist hér í
Þjóðviljanum þann 3. þessa mán-
aðar. Fátt kemur á óvart í svörum
þeirra Þráins og Olgu, nema ef
vera skyldi undrun þeirra og sár-
indi yfir að árásum á Friðrik Þór
Friðriksson skyldi svarað. Þó er
tvennt í orðsendingunum sem ég
verð að gera athugasemdir við.
í fyrsta lagi þá hefur aldrei
hvarflað að mér að ráðnir
gagnrýnendur blaðanna hafi
einkarétt á að tjá skoðun sína um
listaverk. Hinsvegar hef ég, eins-
og títt er, síður tilhneigingu til að
ergja mig á þeirra skrifum en
margra annarra. Því hefur það að
ég skuli telja meiri ástæðu til að
andmæla grein Olgu en þess sem
öll ærslin þurft að burðast með
fatnað sem það er óvant hefði allt
yfirbragð verksins orðið þung-
lamalegra. Auðvitað verða ein-
hverjar tímaskekkjur - til dæmis
hefði Falstaff líklega hringt til
ástkvenna sinna á okkar öld og
ekki látið hanka sig á bréfum og
sverðin eru alltaf dálítið hallæris-
leg í tilfærslum til nútíma, annars
er fátt í efni og umfjöllun sem
getur ekki átt við þriðja áratug
þessarar aldar.
Leikstjóri hefur líka einfaldað
tungutak séra ívars sem talar
með velskum hreimi á frummáli
og Helgi Hálfdanarson gerir ó-
skaplega harðmæltan í þýðingu
sinni. Eflaust er fyndið í fag-
mannlegri uppsetningu á frum-
málinu að heyra séra ívar og
doktor Kajus hinn franska klæm-
ast á enskunni en það þarf geysi-
lega leikni til, og á íslensku hefur
mállýska prestsins ekki merk-
ingu. Franska hreimnum hjá
doktornum var haldið og Þór-
mundur Jónatansson kom hon-
um oftast vel til skila.
Vindsórkonurnar kátu eru af-
bragðsverkefni fyrir áhuga-
leikhóp að því leyti að hlutverkin
eru mörg en ekkert þeirra of við-
amikið. Engin óhóflega löng ein-
töl. En textinn er ekki á neinu
hversdagsmáli heldur hljóm-
mikilli og bragðsterkri íslensku
Helga Hálfdanarsonar, og miklu
skiptir að vel sé með hann farið
án þess að flutningur máls tefji
framrás leiksins. Leikstjóri hafði
góða stjórn á þessu, og þó að
leikritið verði flangt í endann þá
var það umbúnaði og
mannmergð á sviði að kenna en
ekki textanum.
í sýningum áhugamanna sér
áhorfandi oftar fingraför leik-
stjóra en í sýningum atvinnu-
leikhúsa. Við getum séð hvernig
leikstjóri hefur kennt leikaranum
hefur með höndum kvikmynda-
gagnrýni Þjóðviljans ekkert með
afstöðu mína til tjáningar- og rit-
freisis að gera. Grundvallaraf-
staða mannréttindasinnans er sú
að hann er tilbúinn til þess skil-
yrðislaust að verja rétt annarra til
að tjá skoðanir sínar, hversu vit-
lausar sem þær kunna að vera. En
samtímis áskilur hann sér rétt til
að andmæla þessum skoðunum
hvenær sem honum býður svo við
að horfa. Og þetta er líka sú
kennisetning sem Rithöfunda-
samband íslands aðhyllist, verð
ég að leyfa mér að fullyrða úrþví
það var dregið inní þessa umræðu
um sjónvarpsmyndir, og þá er ég
kominn að seinna atriðinu sem ég
vildi nefna.
Bæði gera þau Olga og Þráinn
að segja setninguna, leika hlut-
verkið. En áhorfendur eiga ekki
á öðru von og hjá öllum helstu
leikurum þessarar sýningar var
þetta allt í lagi. Dagur Eggertsson
er furðusannfærandi í hlutverki
Falstaffs þó að hann þurfi að
leika langt upp fyrir sig í aldri og
þyngd. Frank Þórir Hall er ekta
stóískur enskur óðalsbóndi í hlut-
verki herra Páks í tvídjakkanum
með pípuna. Jón Oddur Guð-
mundsson sýndi bestu kosti
áhugaleikarans í hlutverki herra
Vaðs, ýkti öll viðbrögð hæfilega
og skemmti sér stórvel, enda fær
hann einna skemmtilegustu ræð-
urnar. Sigurþóra Bergsdóttir
valdi sér Elsu Lund að fyrirmynd
í hlutverki Sprækrar húsfreyju og
fór á kostum. Það var elskulegt af
Hlín að leyfa Falstaff að komat á
sjens með henni; þar reynist hún
honum betur en Shakespeare
sjálfur.
En það kemur fyrir að áhuga-
menn fara fram úr kröfum leik-
stjóra eða líkamna þær eins og
atvinnumenn svo að hann
gleymist. Það gerðist í atriðunum
milli kvennanna kátu, frú Vaðs
sem Sólveig Amarsdóttir lék og
frú Páks sem var leikin af Matt-
hildi Sigurðardóttur. Þær náðu
svo skínandi vel tviskinnungnum
í skiptum sínum við karlálftina
Falstaff, með örsnöggum augn-
gotum sín á milli, kæfðu flissi, og
svo háalvarlegar á næsta andar-
taki, æstar, harmþrungnar, ást-
leitnar, að það er erfitt að hugsa
sér það gert af samhæfðari leikni
og meiri innlifun. Þær voru að
hrekkja karlinn.
Áhugamenn um leiklist eiga
ekki að láta verk Shakespeares
sem þeir hafa ekki séð á sviði fara
fram hjá sér, ekki heldur skóla-
sýningu. Og alls ekki þegar ágæt-
lega er að verki staðið eins og
hér.
mikinn stall með þá staðreynd að
ég sé formaður Rithöfundasam-
bandsins. Það er eins og þau haldi
að sá sem starfi fyrir Rithöfunda-
sambandið eða hafi verið valinn
þar til forystu taki aldrei til máls
uppfrá því án þess að birta þarm-
eð skoðanir samtakanna. En það
er mikill misskilningur, einsog
flestum sem komist hafa til ein-
hvers félagslegs þroska ætti að
vera ljóst. Þannig tel ég skoðanir
mínar á bíómyndum í sjónvarp-
inu ekki snerta neitt nema eigin
smekk, rétt einsog að ég hef jag-
ast um fótbolta við Ólaf Schram í
síðdegisþætti í útvarpinu án þess
Rithöfundasambandið ætti
nokkra aðild að þeim skoðana-
skiftum.
Einar Kárason
Örlítil og lauflétt
20 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 16. mars 1990