Þjóðviljinn - 22.06.1990, Blaðsíða 19

IIELGARMENNINGIN
Hlébarðastökk
Vikbeke Ltíkkeberg hefur
kvatt sér hljóðs sem skáldsagn-
ahöfundur. En þessi „fellibylur
og refsinorn frá vesturströnd-
inni“, eins og hún hefur verið
kölluð, er enginn nýgræðingur í
norsku menningarlífi. Hún er
hvorki meira né minna en einn
áhrifamesti kvikmyndalistamað-
ur landsins og hefur vakið athygli
víða um heim með list sinni. í
Noregi sáu á sínum tíma hátt í
150.000 manns myndirnar
Hlaupastúlkan og Húð, en þær
voru einnig sýndar á kvikmynda-
hátíðinni í Cannes. Hlaupastúlk-
an er almennt talin besta norska
kvikmyndin á 9. áratugnum, og
þegar hún var sýnd í Bandaríkj-
unum, var hún flokkuð meðal tíu
besta kvikmynda ársins í kvik-
myndahúsum þar í landi.
Kvikmyndir Vibeke Lökke-
berg einkennast einkum af hæfi-
leika hennar til að túlka ástríðu
hversdagslífsins og til að gæða
hversdagslega atburðim sögu-
legri merkingu. Þær eru fallegar,
en vandlátar, vægðarlausar og
stundum mjög ögrandi lýsingar á
sálarkvölum mannanna í vestum-
orsku umhverfi. í síðustu kvik-
myndinni, Húð (1986), leikur Vi-
beke sjálf aðalhlutverkið „til þess
að geta náð alveg inn í sálimar“,
eins og hún orðaði það í viðtali
fyrir skömmu. Húð olli gífurlegu
fjaðrafoki í Noregi m.a. vegna
ögrandi lýsingar á baráttu kynj-
anna og sifjaspellum.
Vibeke Lpkkeberg hefur verið
virkur kvikmyndalistamaður um
aldarfjórðungs skeið. Á þessum
tíma hefur gert þrjár kvikmyndir,
Opinberunina, Hlaupastúlkuna
og Húð. Ef opinberir styrkir til
kvikmyndagerðar í Noregi væm
meiri en raun ber vitni, hefði Vi-
beke Lpkkeberg ábyggilega verið
mun afkastameiri. Hún hefur
nefnilega samið mörg handrit
sem hafa aldrei verið kvikmynd-
uð. Eftir „húðflettunina“ vegna
Húðar liðu mörg ár áður en hún
hlaut styrk að nýju, e.t.v. einnig
sökum þess, hve umdeild kvik-
myndin var. Á undanfömum
árum hefur hún sótt árangurs-
laust um fimm sinnum. Síðast
þegar umsókn hennar var hafn-
að, var henni ráðlagt að fara til
bókaútgefenda með handritið.
Vibeke tók ráðunautinn á orð-
inu, og þetta var upphafið að
skáldsögunni Hlébarðinn, um-
töluðustu fmmraun í norskum
bókmenntum á árinu sem leið.
Samþjappaður og sjónrænn
stíll gefúr Hlébarðanum greini-
legan kvikmyndasvip. Hnitmið-
uð atriði em skeytt saman eins og
í myndaröðun og knýja atburða-
rásina hratt áfram. í staðinn fyrir
breiða epíska frásögn hefur Vi-
beke Lpkkeberg skrifað mar-
grætt skáldverk til þess að lýsa
landslaginu innra með mannin-
um með svipuðum hætti og í kvik-
myndinni Hlaupastúlkan.
Hlébarði er leiðarminni skáld-
sögunnar, sem fjallar um sútara-
fjölskyldu í Vestur-Noregi frá
lokum síðustu til miðrar þessarar
aldar. Hlébarðinn er tákn skap-
andi og eyðandi girndar og sárrar
löngunar, og felur í sér örlög fjöl-
skyldunnar kynslóð eftir kyn-
slóð. Fyrst hittum við hann í
brúðkaupsveislu ættföðurins sem
ristir mynd af hlébarða á stólsetu
sem tákn um löngun eftir getu og
þreki. Draumurinn um hlébarð-
ann endurtekur sig síðan með
jöfnu millibili í sögu fjölskyld-
unnar, ekki síst í samsömunar-
baráttu írenu, aðalsöguhetjunn-
ar í síðari hluta bókarinnar.
Skáldsagan gerist á 80 árum,
frá u.þ.b. 1880 til 1960. Fyrst er
rakin saga þriggja kynslóða sem
einkennist af ofsalegum deilum á
milli manns og konu, ástar og
græðgi, Guðs og Mammons.
Við erum vottar að þróun fyrir-
tækisins og fjölskyldunnar frá því
að iðnvæðingin gjörbreytti
samfélaginu um síðustu aldamót.
Við fylgjumst með fjölskyldunni
á uppgangstímum og síðan
kreppu millistríðsáranna að
heimsstyrjöldinni síðari, þegar
sútunarhúsið verður gjaldþrota
og fjölskyldan flytur til Björ-
gvinjar. Bókinni lýkur með lýs-
ingu á þróun velferðarsamfélags-
ins á fyrstu eftirstríðsárunum.
Vibeke Lökkeberg segir ekki
frá sögulegum atburðum sem
óhlutstæðum kröftum, heldur
sem áþreifanlegri reynslu ein-
staklingsins. Eins og í kvikmynd-
um sínum lýsir hún girnd og hvö-
tum í ástríðufullum og rudda-
legum myndum og atriðum sem
eru eins hrífandi og átakanleg og
þau geta verið fáránleg og ands-
tyggileg.
I sögu fyrstu þriggja kynslóð-
anna eru karlmenn í brennidepli
frásagnarinnar með ættföður sút-
araættarinnar og son og sonarson
hans sem aðalpersónur. Þeir eru
sterkir og aumingjalegir í senn.
Þeir vilja komast áfram í heimin-
um og verða sér úti um eignir í
stórum stíl, en eru engu að síður
sálræn reköld. Þeim tekst ekki að
tjá tilfinningar gagnvart neinum,
jafnvel þótt þeir þrái náið sam-
band við bæði eiginkonur sínar
og böm.
í síðari hluta bókarinnar er
„friðarstúlkan“ írena aðalpers-
óna, hún er fulltrúi eftirstríð-
Hin fagra Fiamma
Prima donnan Fiamma Izzo
D'Amico söng á lokatónleikum
Listahátíðar sem voru síð-
astliðinn laugardaginn í Háskóla-
bíói ásamt Sinfóníuhljómsveit ís-
lands og kór íslensku óperunnar.
Hljómsveitarstjóri var John
Neschling, sem nú er á föstum
samningi hjá Vínaróperunni og
stjórnai fyrst og fremst óperum.
Ég var nú ekki alveg viss, þegar
stjórnandinn mætti á sviðið hvers
konar náungi þetta eiginlega
væri, hálfgerður „leppalúði“ með
tagl, en það tók hann ekki langan
tíma að sjarmera mig, þvílíkur
eldmóði sem hann bjó yfir. Fyrir
hlé á milli Verdi forleiks og Verdi
kóra kom svo sjálf þokkadísin og
augnayndið sem Arthúr Björgvin
var búinn að lýsa svo fjálglega í
pistlum sínum, og ekki versnaði
JÓHANNA V.
ÞÓRHALLSDÓTTIR
það þegar hún hóf sönginn
a.m.k. ekki fyrir okkur sem sát-
um á fremri parti Háskólabíós.
Röddin var alveg frjáls og
óþvinguð, ekki stór, og túlkaði
hún af mikilli innlifun. Ég
sannfærðist ekki þó fullkomlega
fyrr en í Gimsteinaaríunni, en
hún sótti í sig veðrið eftir hlé og
var frábær eftir það. Þó skildist
mér á þeim sem sátu fyrir aftan
16. bekk að hljómsveitin hefði
stundum yfirgnæft hana, en ég sat
sem betur fer á 5. bekk og heyrði
hvern tón sem hún gaf frá sér
mjög vel. Kór óperunnar söng vel
og hreint og er greinilega vel að
sér í Verdi kórunum; Sigurmar-
sinn úr Aidu var glæsilegur lok-
apunktur hjá kórnum. Eftir hann
var Fiamma með aríu úr Mefist-
ofele og síðan voru það upp -
klappslögin og í lokin tók hún aftur
Adieu notre table úr Manon eftir
Massenet, sem er mjög stutt og
vandmeðfarin aría, og nú sýndi
hún frábært vald á röddinni.
Gaman, gaman. Ég bíð bara eftir
næstu Listahátíð. Takk fyrir mig.
Glæsileg frammistaða
Með áhugaverðari tónleikum á
Listahátíð voru tónleikarnir í ís-
lensku óperunni 13. júní undir
yfirskriftinni Tónlist 20. öld. Efn-
isskráin var vel valin, hún hófst á
klarinettutríói bandaríska tón-
skáldsins Elliotts Carter (1908),
Canon for 3; sem hann samdi til
minningar um Stravinsky, en
Carter dáði hann mikið. Tríóið
var leikið af þeim Óskari Ingólfs-
syni, Kjartani Óskarssyni og
Ónnu Benassi en þau tvö síð-
astnefndu stóðu uppi á svölum
óperunnar svo klarinetturnar
hljómuðu úr öllum áttum. Góð
byrjun. Þvínæst var flutt verk
Lutoslawskis (1913) hins pólska,
Chain 1. Það var Guðmundur
Hafsteinsson sem stjórnaði kam-
mersveitinni sem spilaði þetta
verk afar vel, eins og reyndar öll
verkin. Kammersveitin var vel
undirbúin og samæfð og er Guð-
mundur greinilega hárnákvæmur
stjórnandi. Hann var með engar
aukahreyfingar, heldur einungis
þar sem með þurfti. Þetta var í
fyrsta sinn sem ég sé Sigrúnu
Édvaldsdóttur fiðluleikara spila,
þótt ég hafi hlýtt á hljóðritanir. í
Fiðlukonsert nr. 3 eftir Alfred
Schnittke (fæddur í Sovétríkjun-
um 1934) var alveg frábært að sjá
Sigrúnu og hlýða. í fyrsta lagi er
tónninn hennar safaríkur og fal-
legur, auk þess sem hún er músík-
ölsk og hefur sterkan persónu-
leika, án allrar tilgerðar. Þetta
var glæsileg frammistaða.
Eftir hlé var fyrstur á dagskrá
japanska tónskáldið Toru Take-
mitsu (f. 1930), og verkið Rain
Coming, mikil andstæða við hin
verkin, sérstakt og fagurt. Því
næst var flutt Memoriale eftir
Frakkann Pierre Boulez (1925)
sem var samið 1985 til minningar
um flautuleikarann Lawrence
Beauregard og flutti samlandi
Boulez Martial Nardeau verkið
ásamt kammersveitinni. Martial
er mjög góður flautuleikari, með
undurfagran tón og spilaði Boul-
ez frábærlega vel.
Ég skil nú eiginlega ekki af
hverju Martials var ekki getið
sem einleikara í efnisskránni og í
auglýsingum. Þetta hefur kann-
ski verið einhver misskilningur?
Lokaverkið á tónleikunum var
eftir Webern hinn austurríska,
Konsert op. 24, en verkið skrifaði
Webern 1934, 11 árum fyrir and-
lát sitt og gaf meistara sínum
Schönberg í sextugsafmælisgjöf.
Skemmtilegir og vandaðir tón-
leikar, - til hamingju.
„Hlébarðinn ertengdurtvenns konargimd, ástarspennu á milli manns
og konu annars vegar og viðleitni til ao fá viðurkenningu samfélagsins
hins vegar."
skynslóðarinnar. í henni mun
hlébarðinn gera sig óháðan fé-
gimd og valdafíkn og stökkva yfir
í skapandi og sannleiksleitandi
heim listarinnar.
Hlébarðinn er tengdur tvenns
konar girnd, ástarspennu á milli
manns og konu annars vegar og
viðleitni til að fá viðurkenningu
samfélagsins hins vegar. Stéttar-
ígur og mismunun gegnsýra frá-
sögnina. Aðalpersónumar reyna
árangurslaust að losa sig við
undirstéttarfjötrana, en yfirstétt-
in samþykkir þær ekki, sama hve
auðugar þær verða.
Sútaramir leita að bæði kyn-
ferðislegri og þjóðfélagslegri
samsömun. E.t.v. hlotnast yngs-
ta ættarsprotanum að sætta dei-
luöflin. Það er varla tilviljun að
hún ber nafnið írena, sem þýðir
„friður“. Sagan um írenu minnir
á vissan hátt á barnalýsingar Tor-
borgar Nedreaas, en hún mun
vera mikilvæg bókmenntaleg fyr-
irmynd Vibeke Lpkkeberg.
Vibeke Lpkkeberg hefur sótt
yrkisefnið til sögu fjölskyldu
sinnar, sem rak sútunarhús og
síðan skóverksmiðju á Mong-
stöðum á Hörðalandi, þar sem
stærsta olíuhreinsunarstöð Nor-
egs er núna. Fyrirtækið fór á hau-
sinn og lenti á nauðungamppboði
þegar Vibeke var fjögurra ára
gömul. „Markmið mitt var að
nota ættarsöguna til að segja frá
skapheitum mönnum,“ sagði hún
í viðtali um Hlébarðann. Aðalp-
ersónur bókarinnar búa yfir
draumnum um að hefjast yfir
hversdagsleikann, verða að ein-
hverju og skapa eitthvað varan-
legt. Segja má að draumurinn
rætist í listamanninum Vibeke
Lokkeberg. Það er dæmigert að
írena, málpípa höfundarins í
bókinni, tekur að sér að gerast
miðill þeirra mynda sem lifa í
henni: „Hún fór að teikna í sand
úr skeljum og steingervingum, lét
steina fljúga og andstyggðina
virðast fallega."
Sterkasta hlið Vibeke Lpkke-
berg er myndrænn stfll sem
skapar skáldskaparheim með lif-
andi menn gædda sterkum hvö-
tum sem vinna sigra og bíða
ósigra. Öðru fremur er það
myndin af hlébarðanum sem rek-
ur lífsþróttinn í bókinni. Hlé-
barðinn hlaut mjög góðar við-
tökur, og nú er Vibeke Lökke-
berg að skrifa framhald bókar-
innar, sem segir frá æskuárum ír-
enu og er væntanlegt á bóka-
markaðinn í haust. Um leið er
Vibeke að undirbúa töku á fjórðu
kvikmynd sinni, Mávum, sem
hún hefur fengið opinberan styrk
til að gera í ár. Hún er samnefnd
leikriti Antons Tsjekhovs, en í
það sækir höfundur innblástur að
kvikmyndinni, sem mun fjalla
um ást og brjálæði.
(Höfundur er sendikennari í norsku
við Háskóla íslands).
Listasafn Sigurjóns
Sumartónlist
Blásarakvintett Reykjavíkur
kemur fram á þriðjudagstón-
leikum Listasafns Sigurjóns Ól-
afssonar þann 26. júní nk. kl.
20.30.
Kvintettinn mun flytja verk
eftir bandarísk og bresk tuttug-
ustu aldar tónskáld, m.a.
Summer Music eftir Samuel
Baker, sem þeir félagar fluttu á
fyrstu tónleikum sínum árið
1982.
Önnur verk sem flutt verða á
þriðjudagskvöldið hefur kvint-
ettinn ekki leikið opinberlega
áður, eins og Wind Quintet eftir
Elizabeth Machony og Comedy
for Five Winds eftir Paul Patter-
son.
Orðstír Blásarakvintetts
Reykjavíkur hefur farið vaxandi
úti í heimi, og eru margar tónl-
eikaferðir fyrirhugaðar á næstu
tveimur árum. Fljótlega heldur
kvintettinn til Englands, þar sem
hann mun halda tvenna tónleika.
Á næstu sumartónleikum
safnsins, þann 3. júlí, leika þær
Hlíf Sigurjónsdóttir á fiðlu og
Gyða Þ. Halldórsdóttir á píanó.
Tónleikarnar úti í Lauganesi
hefjast sem áður sagði kl. 20. 30
og eru miðar seldir við inn-
ganginn.
Föstudagur 22. júní 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19