Þjóðviljinn - 06.07.1990, Blaðsíða 7

Ghanamenn við sendiráð lands síns í Lundúnum krefjast fjölflokkalýð-
ræðis - kröfur af því tagi eru nú uppi í mörgum Afríkulöndum.
Afríkuleiðtogar
kvíða framtíðinni
Óttast lýðrœðiskröfur og að vestrœn ríki veiti
aðstoð, sem þeirhafa notiðfram að þessu, til
Austur-Evrópu og Sovétríkja
Inæstu viku verður í Addis Aba-
ba, höfuðborg Eþíópíu, haldin
leiðtogaráðstefna Einingarsam-
taka Afríku (OAU), sem 51 ríki á
aðild að. Vegna þess hve mjög
heimurinn hefur upp á síðkastið
breyst vegna gangs mála í Sovét-
ríkjunum og Austur-Evrópu, er
varla ráðstefna haldin svo á al-
þjóðavettvangi um þessar mundir
að hún sé ekki kölluð tímamóta-
markandi.
í mörgum tilfellum má það
eðlilegt kalla, því að margir eru
þeir aðilar sem nú komast ekki
hjá því að endurskoða rækilega
sinn gang með hliðsjón af
breyttum tímum. Pað á einnig við
um Afríku. í samræmi við það er
líklegt að umrædd leiðtogaráð-
stefna verði.
Af öllum heimsálfum er hún
verst á vegi stödd hvað lífskjör
snertir og efnahag. Lífskjörum
álfubúa hefur hrakað verulega á
þeim áratug, sem nú er að ljúka.
Efnahagsástand flestra ríkja þar
er harla bágt, þannig eru erlendar
skuldir þeirra um 250 miljarðar
dollara. Margt kemur til, lágt
verð á útflutningsvörum, óstjórn,
borgarastríð, gífurleg fólksfjölg-
un, sem er meiri þar en nokkurs-
staðar annarsstaðar í heimi. Eþí-
ópía, ríki það er hýsir ráðstefn-
una, er hartnær lömuð af næstum
30 ára borgarastríði, og ekki er
einu sinni öruggt að leiðtogarnir
geti í þetta sinn ráðið ráðum sín-
um ótruflað í Addis Ababa, því
að uppreisnarmenn eru komnir í
námunda við borgina.
OAU voru stofnuð fyrir rúm-
um aldarfjórðungi og hafa aðal-
verkefni þeirra verið að reyna að
jafna deilur milli aðildarríkja og
vekja athygli á málstað Afríku á
alþjóðavettvangi. Nú hafa ráða-
menn þar margir miklar áhyggjur
af þeim afleiðingum, sem hugs-
anlegt er að atburðirnir undan-
farið í Austur-Evrópu og Sovét-
ríkjunum hafi fyrir þá.
Mörg ríki Afríku tóku sér til
fyrirmyndar stjórnarfar ríkjanna
undir stjórn kommúnista og
höfðu við þau margvísleg sam-
skipti. Umskiptin hafa þvf ekki
látið hugarfar Afríkumanna ó-
snortið. I allmörgum Afríkuríkj-
um, Keníu, Tansaníu, Sambíu,
Fílabeinsströnd, Alsír, Gabon,
Ghana og fleirum, eru af síaukn-
um ákafa lagðar fram kröfur um
lýðræði og fjölflokkakerfi. Undir
þær kröfur er tekið á Vestur-
löndum. Valdhafar Afríkuríkja,
vanir því að stjórna allmjög ein-
ráðir, taka misjafnlega vel undir
þetta.
Á tíð kalda stríðsins gátu Afr-
íkuríki, sem fleiri ríki í þriðja
heimi, notfært sér togstreituna
milli Austurs og Vesturs til að
hafa gott af báðum um hitt og
annað. Nú óttast afrískir framá-
menn að búið sé með það, ríkin á
norðurhluta hnattarins muni
framvegis ekki telja sér þörf á lið-
veislu Afríkuríkja og verða því
kærulaus um aðstoð við þau. Sér-
staklega óttast Afríkumenn að
vesturlandaríkjum muni nú
þykja álitlegra að veita efnahags-
og tækniaðstoð til Austur-
Evrópu og Sovétríkjanna en til
þriðja heimsins. Undir þeim
kringumstæðum er hætt við að
Afríka, sem bágast er á sig komin
allra heimshluta, sitji á hakanum
öðrum fremur.
Aðalritari OAU, Salim
Ahmed Salim, skoraði fyrr í vik-
unni á valdhafa Afríku að gera
ríki sín lýðræðislegri og taldi að
með því myndu skapast auknir
möguleikar á að leysa félagsleg,
stjórnmálaleg og efnahagsleg
vandamál þeirra. En hann varaði
jafnframt Vesturlönd við að
ganga út frá því, að í lýðræðisþró-
un í Afríku gæti falist einhver
galdur sem gerði að verkum að
þau gífurlegu efnahagsvandamál,
sem Afríka á við að etja, leystust
af sjálfu sér. Bettino Craxi, leið-
togi ítalskra sósíalista og ráðu-
nautur Sameinuðu þjóðanna um
skuldir Afríkuríkja, komst að
orði á svipaða leið fyrir skömmu
og kvaðst ekki telja að tjóa myndi
að prédika lýðræði og virðingu
fyrir mannréttindum fyrir Afrík-
uríkjum, nema því aðeins að
jafnframt yrðu gerðar gagngerar
ráðstafanir til að létta skulda-
byrðarnar.
Allt byggist á
verðlagsmúmum
Það eru skiptar skoðanir um
hvort nóðst hefur verulegur
bati í efnahagslífinu og hverjum
hann er þá að þakka, eða hvort
hér er aðeins um að ræða tíma-
bundinn stöðugleika, sem byggist
á því að launafólk lifir á nægju-
seminni um stund. Ari Skúlason,
hagfræðingur ASÍ, segir í samtali
við Þjóðviijann að raunverulegur
efnahagsbati sé lítill, en verð-
bólga hafi náðst niður vegna
atvinnuleysis, almenns samdrátt-
ar og þess að launafólk hefur sætt
sig við stórfelldar kjaraskerðing-
ar.
Tilraunir ákveðinna hópa til
þess að hækka verð vöru sinnar
og þjónustu umfram almennar
launahækkanir hafa mætt talsvert
harðri andstöðu að undanförnu.
Fyrir nokkrum misserum hefði
líklega enginn kippt sér upp við
hækkanir á gjaldskrá fasteigna-
sala sem Þjóðviljinn hefur skýrt
frá að undanförnu, en við þær að-
stæður sem nú ríkja hljóta þær að
mæta harðri andspyrnu. Enda
eiga ríkisstjórnin og aðilar vinn-
umarkaðarins allt undir því að
verðlagsmúrinn haldi svo launa-
fólk geti sætt sig við óverulegar
launahækkanir.
Kjarasamningarnir frá í vetur
byggjast á því að halda verðlagi
niðri með harðri hendi. Enda er
stöðugt verðlag forsendan fyrir
því að verkalýðshreyfingin geti
réttlætt samninga um litlar sem
engar launahækkanir til langs
tíma. Bresti verðlagsmúrinn er
fjandinn laus. Verkalýðshreyf-
ingin, atvinnurekendur og ríkis-
vald taka því höndum saman um
að halda hækkunum hópa eins og
fasteignasala og lögfræðinga
niðri.
Skiptar skoðanir
um batann
Ríkisstjórnin á allt sitt undir
því að kjarasamningamir frá í
vetur haldi, því á þeim byggist að
verulegu leyti sá „efnahagsbati"
sem ríkisstjórnin telur sig hafa
náð.
Það era skiptar skoðanir um
hvort náðst hefur verulegur bati í
efnahagslífinu og hverjum hann
er þá að þakka, eða hvort hér er
aðeins um að ræða tímabundinn
stöðugleika, sem byggist á því að
launafólk lifir á nægjuseminni um
stund. Ríkisstjórnin fullyrðir að
um verulegan bata sé að ræða og
skrifar hann á sinn reikning.
Ari Skúlason, hagfræðingur
ASÍ, segir hins vegar í samtali við
Þjóðviljann að raunverulegur
efnahagsbati sé lítill, en verð-
bólga hafi náðst niður vegna
atvinnuleysis, almenns samdrátt-
ar og þess áð launafólk hefur sætt
sig við stórfelldar kjaraskerðing-
ar.
Batinn
bara slagorð?
„Það er ekkert að gerast sem
getur valdið þenslu eins og var
hér á árum áður, engar stórfram-
kvæmdir eða þess háttar.
Atvinnuleysi hefur komið í stað
skorts á vinnuafli. Launafólk hef-
ur tekið á sig gífurlegar kjara-
skerðingar og samningarnir frá í
vetur voru aðeins til þess að
stöðva þá þróun, ekki snúa henni
við, í bili að minnsta kosti. Enda
samþykkti launafólk samningana
í nokícurs konar uppgjöf. Það var
búið^áð reyna allt og því þá ekki
að reyna þetta líka?
Á þessu byggist að miklu leyti
sá árangur sem náðst hefur og
felst í lækkun verðbólgu og hag-
Ari Skúlason: Verðbólga hefur náðst niður vegna atvinnuleysis, al-
menns samdráttar og þess að launafólk hefur sætt sig við stórfelldar
kjaraskerðingar.
stæðari viðskiptum við útlönd.
Kaupmáttur almennings er í lág-
marki og þar með öll neysla.
Efnahagsbatinn sem ríkisstjórnin
hreykir sér af er því í raun bara
slagorð. Það er hætta á að þetta
fari allt til fjandans ef eitthvað fer
I BRENNIDEPLI
að gerast í samfélaginu og launa-
skrið eykst aftur. Þetta hangir
saman á nokkurs konar vesaldar-
ástandi, og framhaldið byggist á
því að verðlagið haldist niðri. Það
verður síðan að koma í ljós
hvernig tekst að spila úr þeim ár-
angri sem náðst hefur í stríðinu
við verðbólguna og hvernig tekst
að miðla auknum þjóðartekjum
til hinna lægst launuðu,“ segir
Ari Skúlason.
Byggist á laununum
Ari segir að verðbólga ráðist
fyrst og fremst af þremur þáttum:
fyrri verðbólgu, gengisþróun og
launaþróun. Nú er gengið
stöðugt, verðbólga fyrri ára hefur
náðst niður og því byggist fram-
haldið að verulegu leyti á launun-
um. Þeim verður ekki haldið
niðri nema með því að halda
verðlagi niðri.
Ef slakað verður á verðlags-
klónni rýkur samstarfsvilji verka-
lýðshreyfingarinnar út í veður og
vind og hún fer að gera kröfur.
Með þetta í huga mæta
stjórnvöld og aðilar vinnumark-
aðarins hækkunaráformum ein-
stakra hópa og fyrirtækja, hvort
sem um er að ræða BHMR eða
fasteignasala, Coca Cola eða
steypustöðvar.
Rauða strikið í maí hélt og það
er líklega einstakt í sögunni.
Enda hefur verkalýðsleiðtogi
kvartað yfir því að fjölmiðlar hafi
gefið þessum árangri lítinn gaum.
En rauðu strikin í samningunum
eru fleiri. Það næsta kemur 1.
september og staðan þá getur
leitt af sér launahækkanir 1. okt-
óber.
Kosningafjárlög
Því er spáð að verðlag verði um
hálfu prósenti umfram rauða
strikið 1. september ef ekki verð-
ur að gert. Fari verðlag framyfir,
getur launanefnd tekið ákvörðun
um sambærilega launahækkun 1.
október.
Aðilar vinnumarkaðarins ótt-
ast að atvinnurekendur fái á-
stæðu til þess að óttast vinnuafls-
skort í haust og það eykur hætt-
una á launaskriði. Aukist launa-
skrið, fer allt annað af stað. Auk
þess er óttast að gefi staðan 1.
september ástæðu til launahækk-
unar 1. október upp á til dæmis
0,4 prósent, muni aðeins taxta-
fólkið svokallaða fá þá hækkun,
aðrir muni fá mun meira. Það
býður heim hættunni á röskun.
Auk alls þessa standa þing-
kosningar fyrir dyrum og fjárlög
ríkisins á kosningaári hafa yfir-
leitt einkennst af talsverðu ör-
læti. Menn telja sig hafa ástæðu
til þess að óttast að svo verði
einnig nú, að stjórnarflokkarnir
muni leggja áherslu á að kaupa
sér vinsældir og hafa þannig betra
vegarnesti í kosningabaráttunni.
Það gæti haft alvarlegar afleið-
ingar fyrir kjarasátt aðila vinn-
umarkaðarins og ríkisvaldsins.
-gg
Föstudagur 6. júlí 1990 NYTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7