Þjóðviljinn - 06.07.1990, Page 26

MYNDLISTIN
Árbæjarsafn, opið alla daga nema
má kl. 10-18. Prentminjasýning í Mið-
húsi, kaffi í Dillonshúsi og Krambúð.
Djúpið, kjallara Hornsins, Sigríður
Ólafsdóttir sýnir. Opið alla daga frá kl.
11, til 19.7.
FÍM-salurinn, Garðastræti 6, Guð-
björg Hjartardóttir, málverk, opið alla
daga kl. 14-18, ath. síð. sýn.helgi.
Gallerí 8, Austurstræti 8, sýnd og
seld verk e/um 60 listamenn, olíu-,
vatnslita-, og grafíkmyndir, teikning-
ar, keramík, glerverk, vefnaður, silf-
urskartgripir og bækur um íslenska
myndlist. Opið virka daga og lau kl.
10-18 og su 14-18.
Gallerí Borg, Austurstræti 3 og Síðu-
múla 32, grafík, vatnslita-, pastel- og
olíumyndir, keramikverk og módel-
skartgripir, opið lau 10-14.
Hafnarborg, Toshikatsu Endo frá
Japan. Á kaffistofu Jordan Sourtchev
frá Búlgaríu opið alla daga nema þri
kl. 14-19, til 22.7
Kjarvalsstaðir, íslensk höggmynda-
list 1900-19 Opið daglega frá kl. 11-
18. síð.sýn.helgi.
Listasafn Einars Jónssonar opið
alla daga nema má 13.30-16, högg-
myndagarðurinn alla daga 11-17.
Listasafn íslands, André Masson
1896-1987, opið um helgar kl. 12-22,
virka daga kl. 12-18. Til 15.7.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar,
sýn. á andlitsmyndum Sigurjóns.
Eyðandi
hamfarir
íslendingar eru ekki óvanir því
að horfa upp á eyðileggingu af
völdum eldgosa. Sem betur fer
hafa ekki orðið á 20.öldinni þau
stórgos sem fyrrum hrelldu lands-
menn. Á fyrri öldum var landið
líka strjálbýlla, fólk ekki eins háð
margskiptri tækni, stjórnsýslu og
flóknu efnahagslífi og nú. Eldgos
á borð við Skaftárelda ekki mjög
fjarri byggð er nú yrði, kynni að
valda verulegum vandræðum. Og
við getum líka séð hvað tiltölu-
lega lítil eldgos geta af sér gert
komi þau upp fast við byggð - í
Eyjum 1973. Það er því nauðsyn-
legt að hyggja að rannsóknum og
vörnum sem auðvelda okkur að
koma í veg fyrir eða létta tjón af
völdum jarðelda. En annar vá-
gestur er athugunar verður.
Allstór landsvæði á íslandi
bera ummerki jökulhlaupa og
vitað er að land hefur lagst í auðn
vegna slíkra hlaupa. Með jökul-
hlaupum á íslandi er ýmist átt við
hlaup vegna jökulstíflu, berg-
hruns við jökultungur, vegna
jarðhita undir jöklum og vegna
eldgosa undir jöklum eða við þá.
Dæmi um fyrstu tegundina eru
hlaupin úr Grænalóni við
Skeiðarárjökul, um aðra tegund-
ina hlaupið frá Steinsholtsjökli
skammt frá Þórsmörk 1967, um
þriðju tegundina hlaupin í Skaftá
og loks um þá fjórðu Kötluhlaup.
Grímsvatnahlaup eru bæði af
þriðju og fjórðu tegund; al-
gengari þó af þeirri þriðju.
Rennsli jökulhlaupa er afar
mismunandi. í litlum hlaupum er
rennslið mælt í allt að fáeinum
þúsundum rúmmetra á sekúndu
og heildarvatnsmagnið nær hálf-
um til fáeinum rúmkílómetrum.
Meðalhlaup mega kallast- þau
sem ná 5000 rúmmetra rennsli á
sek. og upp í 10.000 - 20.000 rúm-
metra en vatnsmagnið er þá oft
nokkrir rúmkílómetrar. f stór-
hlaupum getur rennsli verið frá
fáeinum tugum þúsunda rúm-
metra á sek. upp í 100.000 til
200.000 rúmmetra og vatnsmagn-
ið margir rúmkílómetrar. Menn
greinir nokkuð á um hve stór
stærstu hlaupin eru t.d. stór
Kötluhlaup; til eru mun hærri
tölur en þær fyrrnefndu. Síðasti
flokkurinn er hamfarahlaup þar
Opið lau og su kl. 14-18, má, þri, mi
og fi kl. 20-22.
Listhús við Vesturgötu 17, Einar
Þorláksson, Elías B. Halldórsson,
Hrólfur Sigurðsson og Pétur Már Pét-
ursson sýna málverk. Opið daglega
kl. 14-18, til 31.7.
Menntamálaráðuneytið, Húbert Nói
og Þorvaldur Þorsteinsson.
Minjasafn Akureyrar, Landnám í
Eyjafirði heiti sýningar á fornminjum.
Opið daglega kl. 13:30-17, til 15.9. í
Laxdalshúsi Ijósmyndasýningin Ak-
ureyri, opið daglega kl. 15-17.
Mlnjasafn Rafmagnsveitunnar,
húsi safnsins v/ Rafstöðvarveg, su
14-16.
Norræna húsið, kjallari: Snorri Arin-
bjarnar, málverk. Opin 14-19 dag-
lega, til 26.8.
Reykholt, M-hátíð í Borgarfirði, sýn-
ing borgfirskra myndlistarmanna.
Samsýning 19 listamanna. Opiðdag-
lega kl. 13-18, til 6.8.
Safn Ásgríms Jónssonar, Berg-
staðastræti 74, sumarsýning á olíu-
myndum og vatnslitamyndum. Opið
alla daga nema má kl. 13:30-16.
Sjóminjasafn fslands, Vesturgötu 8
Hf. Opið alla daga nema má kl. 14-
18.
Slunkaríki, ísafirði, franski listamað-
urinn Bauduin opnar sýningu á morg-
unkl. 16. Opið fi-su kl. 16-18, til 22.7.
Þjóðminjasafnið, opið 15.5-15.9
alla daga nema má kl. 11-16. Boga-
salur: Af Englum og Keltum.
TÓNLISTIN
Djasshátíð í Dillonshúsi Árbæjar-
safni, Djassband Tómasar R. Einars-
sonar leikur á su kl. 15-18
Sumartónleikar á Norðaustur-
landi, Kolbeinn Bjarnason á flautu og
Guðrún Óskarsdóttir á sembal leika
verk e/Couperin, Bach, Hándel o.fl. í
kvöld í Reykjahlíðarkirkju kl. 20:30,
lau í Húsavíkurkirkju kl. 20:30 og á su
í Akureyrarkirkju kl. 17.
Stigamenn eftir Snorra Arinbjarnar
(1901-1958), sýning á verkum hans
stendur nú yfir í kjallara Norræna
hússins.
LEIKLISTIN-
í gegnum grínmúrinn og Leitin að
léttustu lundinni, Spaugstofumenn á
ferð um landið. í kvöld á Hótel Sel-
fossi, lau og su Bæjarleikhúsinu
Vestmannaeyjum og á Stapa í Njarð-
vík.
Ferðaleikhúsið, Tjarnarbíói Tjarn-
argötu 10E, Light Nights, í kvöld, lau
og su kl. 21.
HITT OG ÞETTA
Útivist, Þórsmerkurgangan:
Breiðabakkavað-Oddi-Bergvað á su
ki. 9:30, brottför frá BSÍ, stansað v/
Árbæjarsafn, brottför frá Fossanesti
Selfossi kl. 11:30 og Grillskálanum
Hellu kl. 12:15. Hjólreiðaferð su kl.
13:30, Hafravatnshringur, brottför frá
Árbæjarsafni.
Ferðafélag íslands, Þórsmörk-
Langidalur 6-8.7, fararstjóri Leifur
Þorsteinsson. Dagsferðir á su í Þórs-
mörk. Fimmvörðuháls, fararstj. Helgi
Jóhannsson. Landmannalaugar
fyrsta helgarferðin í sumar. Uppl. og
farmiðar skrifstofunni Öldugötu 3.
Hana-nú í Kópavogi, samvera og
súrefni á morgun lau, lagt af stað frá
Digranesvegi 12 kl.10. Komum sam-
an upp úr hálftíu og drekkum mola-
kaffi. Púttvöllurinn á Rútstúni öllum
opinn.
Félag eldri borgara, Göngu-Hrólfur
hittast á morgun lau kl. 10 að Nóatúni
17. Opið hús Goðheimum á su frá kl.
14. Frjálst spil og tafl. Dansleikur
hefst kl. 20. Dagsferð um Suðurland
12.7.
Húsdýragarðurinn í Laugardal,
dagskrá á lau: opnað kl. 10, selum
gefið, hreindýr teymd um svæðið,
síðan hestar. Slegið m/orfi og Ijá e/
hádegi o.fl. kýr mjólkaðar rétt fyrir lok-
un kl. 18. Tveir nýir selir komnir í
garðinn, þeir Kobbi og Snorri. Börn
100 kr. fullorðnir 200 kr.
Norræna húsið, íslandskynning,
Borgþór S. Kærnested á lau kl. 17
Island i dag (sænska) og kl. 18 Island
tanaan (finnska).
ÚR RÍKI ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON SKRIFAR
NÁTTÚRUNNAR 8hri 17
Jökulhlaup
500
C D
Tölurnar sýna númmetra á sekúndu (rennsli) og kubbamir eru
ekki i réttum hlutföllum
ÞJÓÐVILJINN /ÓHT
Jökulhlaup geta verið stór og smá. Stórhlaup (A) eru af sllkri stærðargráðu
að rennslið nær stærstu ám heims. Meöalhlaup eru aðallega af völdum
eldgosa hérlendis (B), en smáhlaup ýmist vegna jökulstífla eða jarðhita (C).
Meöalrennsli stærstu vatnsfalla á íslandi er rúmlega 500 rúmmetrar á
sekúndu (tonn/sek).
sem rennsli nær orðið mörg
hundruð þúsund rúmmetrum
(eða tonnum ef það er ljósara) á
sek. Ummerki um slík hlaup eru í
farvegum nokkurra íslenskra
fljóta.
Líklega hafa a.m.k. þrjú ham-
farahlaup farið niður farveg
Jökulsár á Fjöllum og þá grafið
að mestu hrikaleg gljúfur árinn-
ar, það síðasta íyrir 2000- 2500
árum. Gljúfur Hvítár í Árnes-
sýslu eru líka að hluta rofin í ham-
farahlaupum. í báðum tilvikum
var líklega um að ræða framrás
vatns sem hafði stíflast upp vegna
breyttrar legu jökuljaðra (fram-
rás jökla eða hop). Stærstu gos-
hlaup úr Mýrdalsjökli (Sól-
heimasandur, Mýrdalssandur) og
úr Grímsyötnum (Skeiðarárs-
andur) og Öræfajökli falla vænt-
anlega í hamfaraflokkinn. Tjón
af völdum slíks gauragangs er erf-
itt að meta en einhverjar þúsund-
ir ferkílómetra af gróðurlendi og
allmörg býli hafa eyðst á síðustu
600 - 2500 árum.
Nú eru hlaupfarvegir þekktra
hamfarahlaupa 'flestir lítt grónir
og byggðir en sums staðar eru
verðmæti í húfi og byggð í eða við
hugsanlega farvegi. Það er því
ástæða til þess að afla meiri vitn-
eskju um stórhlaup og eðli
þeirra, helstu hættusvæði og
áhrifaþætti. Ef veðurfar hlýnar
verulega á íslandi munu jöklar
minnka og breytast hratt og líkur
á stífluhlaupum aukast. Líkur á
gosi í Mýrdalsjökli aukast með
ári hverju.
íslenskir vísindamenn hafa
sinnt þessum málum beint og
óbeint. Til dæmis hafa hamfara-
hlaup fengið umfjöllun manna á
Orkustofnun og vatnafræði gos-
svæða í Vatnajökli verið gerð skil
eftir umfangsmiklar þykktarmæl-
ingar með íssjá Raunvísinda-
stofnunnar Háskólans. En rétt
hvað eldgos áhrærir þarf að
leggja vísindamönnum til meira
fé til að standa betur að vígi gegn
náttúruhamförum. Það er fjár-
festing sem skilar ekki skjótfeng-
num arði til auðmagnsins en
borgar sig þegar fram í sækir.
26 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 6. júlí 1990