Þjóðviljinn - 10.08.1990, Blaðsíða 17

„Ég hef ekki haft mikla samúð
með þessari ríkisstjórn þangað til
nú, enda flest út á gerðir hennar
að setja. Eða svo fannst mér að
minnsta kosti. En ég verð að
segja það, að nú á hún stuðning
minn allan. Það getur svo sem
vel verið að hann Ólafur Ragnar
hafi gert mistök - hver svo sem
gerir það ekki? - en að þessu
Um hagræðingu
sinni brást hann alveg laukrétt
við vandanum."
Það suðaði á kaffikönnunni
þarna í eldhúsinu í Vesturbænum
og hin einstæða móðir gerði hlé á
máli sínu, meðan hún hellti í boll-
ana. Svo hélt hún ótrauð áfram:
„Það var vitanlega ekki hægt
að láta það viðgangast að heimtu-
frekjan í fáeinum mönnum
hleypti verðbólguskriðunni aftur
af stað og svo vaxtabrjálæðinu
beint á eftir henni, þannig að allt
efnahagslíf landsins færi í rústir,
fyrirtæki yrðu gjaldþrota
hrönnum saman og almenningur
kæmist á vonarvöl. En þetta var
svo sem ekki allt og sumt heldur
var í rauninni annað og meira í
húfi: það var kominn tími til að
einhver hefði hugrekki til að
stöðva þennan rumpulýð og
segja: alla vega ekki lengra og
helst snarlega beint afturábak... “
Ég horfði á skuggaleik sólar-
geisla á rósóttu veggfóðrinu og
velti því því fyrir mér hvort þetta
væri ekki í fyrsta og eina skipti í
sumar sem nokkur angi af sól-
skini snerti þennan veggblett. En
ég var strax rifinn upp úr þessum
angurværu hugleiðingum, því nú
var hin einstæða móðir komin í
ham:
„Menn taka kröfum mennta-
hyskisins eins og hverjum öðrum
baráttumálum starfandi stétta,
en hefurðu nokkurn tíma velt því
fyrir þér hvað vinnutíminn er í
raun og veru langur hjá þessum
mönnum,-t.d.hjáþessumkenn-
urum sem eru alltaf að væla,
hvort sem þeir hafa háskólapróf
eða ekki?“
Það vafðist fyrir mér að nefna
einhverjar ákveðnar tölur á
stundinni, og þá sagði konan:
„Þetta getur þú ekki, þótt þú
eigir að vera öllum hnútum kunn-
ugur, og svo er um fleiri. En sem
betur fer hafa stjórnmálamenn-
irnir okkar gefið okkur nokkrar
þýðingarmiklar ábendingar, ekki
síst hann Albert minn. Mér þykir
bara illt að þeir skuli aldrei hafa
reiknað dæmið út svart á hvítu,
en kannske finnst þeim að al-
menningur hafi bara gott af því
að velta þessu fyrir sér sjálfur. En
lfttu nú bara á dærnið."
Það suðaði enn á kaffikönn-
unni og sólarljósið skein bjartar á
rósóttu veggfóðrinu. Hin ein-
stæða móðir skar nokkur vfnar-
brauð til viðbótar þegar hún var
búin að hella aftur í bollana.
„Þetta er í rauninni ofur ein-
falt. Meðan allir vinnandi menn
þurfa að vinna sextíu mínútur á
hverri klukkustund, eiga kennar-
ar tuttugu mínútna frí á sama
tíma. Þetta kannast margir við,
en heldurðu að nokkur hafi
reiknað út hvað þetta frí er mikið
á einu ári: þegar það er dregið
saman verður það nefnilega
hundrað tuttugu og einn dagur á
hverju ári og átta klukkustundum
betur. Þessir átta klukkutímar
eru ekkert smáatriði, þegar öllu
er á botninn hvolft, en bíðum ögn
með það. Nú, síðan eiga kennar-
ar langt jólafrí, páskafrí og
sumarfrí, og verða öll þessi frí
samtals fjórir mánuðir á hverju
ári, eða hundrað tuttugu og tveir
dagar, því auðvitað tekur þessi
lýður sér sumarfrí á þeim tíma
þegar tveir mánuðir með þrjátíu
og einum degi fara hvor á eftir
öðrum. Það er sko ekki verið að
fara í slíkt frí í febrúar. Einnig má
ekki gleyma því að kennarar eiga
frí laugardaga og sunnudaga, en
það verða samtals hundrað og
fjórir dagar á ári.“
Hin einstæða móðir gerði smá-
hlé á máli sínu til að anda og
drekka í flýti úr kaffibolla, með-
an stór húsfluga flögraði um í sól-
argeislanum á rósótta veggfóðr-
inu. Svo sótti hún í sig veðrið:
„En þetta er ekki allt og sumt.
Fyrir utan öll þessi stóru frí fellur
kennsla niður 1. desember,
öskudag, sumardaginn fyrsta,
fyrsta maí og uppstigningardag,
svo ekki sé gleymt frídeginum
ómissandi eftir árshátíð skólans.
Loks fá kennarar ýmis dulbúin
frí, sem látið er heita að séu tengd
skólastarfinu: það eru fjórir
svokallaðir „skipulagsdagar" á
ári og tveir „foreldradagar“, þeg-
ar kennarar rabba við kunningja
sína yfir kaffibolla, og einnig eru
fimm „upplestrardagar" fyrir
vetrarprófin eða milli þeirra og
einn dagur fer í afhendingu ein-
kunna. Geturðu nú sagt mér
hvað þetta verða margir frídagar
fyrir kennara á ári?“
Ég verð að viðurkenna að mér
vafðist tunga um tönn. Svona
hugarreikning höfðu kennarar
mínir ekki kennt mér í skóla, en
áður en ég gat gert svo mikið sem
litla tilraun til að giska á niður-
stöðurnar hélt hin einstæða móð-
ir sigri hrósandi áfram:
„Þetta verða samtals þrjú
hundruð sextíu og fimm frídagar
á ári, og reyndar átta klukku-
stundum betur. Með öðrum orð-
um er frítími kennara á hverju ári
lengri en almanaksárið sjálft. Það
var eins gott að hann Caligula,
eða hver sem það var, fann upp
hlaupárið: það er eins og hann
hafi séð fyrir að það þyrfti að
lengja árið til að koma fyrir öllum
frítíma þessara kennara. En samt
nægir það ekki: það vantar enn
átta klukkustundir til að dæmið
gangi upp, og þyrfti hlaupárið
þannig að vera sjötta hvert ár en
þá með tveimur viðbótardög-
um.“
Lengra varð samtalið ekki, eða
öllu heldur: það fór nú að snúast
um Caligúla og gjörningar hans,
en á því sviði fannst mér ég
standa betur að vígi en í hinni
æðri stærðfræði. Samt hefur mér
oft orðið hugsað til orða hinnar
einstæðu móður þessa daga sem
liðnir eru síðan hún reiknaði svo
skarplega út fyrir mér vinnutíma
kennara. Þó ég sé engan veginn
dómbær á það hvort þessar tölur
séu réttar, og heldur ekki á
reikningslistina og niðurstöðurn-
ar, finnst mér ljóst af því sem
þessi vox populi í Vesturbænum
hafði til málanna að leggja, að
almenningur líti alls ekki á störf
ýmissa menntamanna eins og
kennara sem fulla vinnu og meti
launakröfur þeirra eftir því. Nú
vita allir, ekki síst stjórnmála-
menn sem hafa þegar lagt ýmis-
Iegt spaklegt til málanna eins og
fram kom í orðum einstæðu móð-
urinnar, að hættulegt er að ganga
þvert á móti almenningsálitinu.
Af því myndi ekki leiða annað en
upplausn og ólgu, og færi svo að
einhverjar kröfur menntamanna
yrðu teknar til greina, kynnu
jafnvel einhverjir sem valdið hafa
að hóta nýjum snúningi verð-
bólguhjólsins. Hér þarf nýja og
djarfa stefnu, og á móti þeim
kaupkröfum sem almenningi
falla svo illa í geð mættu koma
tillögur um nýja hagræðingu.
Þar sem ekki er víst að allir
muni fallast umsvifalaust á út-
reikninga einstæðu móðurinnar,
er að svo stöddu rétt að miða við
heldur varlegri tölur og ganga út
frá því að kennarar vinni átta
mánuði á ári. Þetta getur almerm-
ingur vitanlega ekki talið fulla
vinnu, en svipað er þó ástatt um
ýmsar aðrar stéttir manna: vand-
inn er því eingöngu fólginn í því
að finna einhverja aðra stétt sem
vinnur heldur ekki nema hluta af
árinu og slá starfi hennar saman
við störf kennara, þannig að í
sameiningu sé hvort tveggja full
vinna hvert ár. Sumum kynni ef-
laust að detta í hug sjómenn, sem
hafa lítið að gera milli vertíða, og
vildu þeir fela þeim kennslu á
þeim tímum. En reynslan sýnir
að í kjarabaráttu sinni eru sjó-
menn harðir í horn að taka og
hvergi eins meðfærilegir og yfir-
völd vildu að kennarar séu og
reyndar er nauðsynlegt fyrir hag-
ræðinguna. Því er ekki víst að
þessi hagræðing skili tilætluðum
árangri.
Önnur lausn og miklu snjallari
kemur þá upp í hugann. Eins og
mönnum er kunnugt er fangaárið
í reynd talsvert styttra en alman-
aksárið, og þótt ekki séu neinar
blýfastar reglur um málið, svo
yfirvöldum beri ekki beinlínis
skylda til að hleypa forhertum og
óforbetranlegum refsiföngum út f
buskann, eru menn gjaman náð-
aðir eftir að hafa setið inni helm-
ing tímans, en það jafngildir því,
að fangaárið sé ekki nema sex
mánuðir á ári. í fljótu bragði
virðist þetta ekki ganga upp, þar
sem sex og átta eru fjórtán, og
árið telur ekki nema tólf mánuði,
en allir sálfræðingar og félagsráð-
gjafar myndu mæla með bví að
fangaárið yrði stytt niður í fimm
mánuði til að auðvelda endurhæf-
ingu fanganna, og á sama hátt
yrðu áreiöanlega allir sammála
því að skólaárið yrði ekki lengra
en sjö mánuðir til að skólabörn
gætu þeim mun lengur lagt stund
á hagnýt störf. Þannig félli allt í
ljúfa löð og hægt yrði að láta
refsifanga sjá um skólakennslu
þann hluta ársins sem þeir sætu
ekki á bak við lás og slá.
Langt mál yrði að telja upp allt
það sem vinnast myndi við slíka
hagræðingu. Þannig væri auðvelt
að láta hagnýta vinnu tugthúslim-
anna í skólum landsins standa al-
veg undir kostnaði af fangelsis -
málum,og mætti á þennan hátt
spara andvirði heillar handbolta-
hallar á ári, - enda er ekki líklegt
að fangarnir yrðu mjög harðir í
kjarabaráttunni, meðan mikið er
undir því komið að þeir sýni góða
hegðun að dómi yfirvalda. Svo
má ekki gleyma því hvað fang-
arnir gætu kennt börnum og ung-
lingum margt sem kæmi þeim sér-
staklega vel að notum í íslensku
þjóðfélagi: í þessu sambandi
liggur við að maður harmi að
Hafskipsmenn skuli hafa reynst
eins blásaklausir og raun ber vitni
(quia res judicata pro veritate ha-
beatur), því hvað gætu þeir ekki
kennt ungviðinu, - hvernig gætu
þeir ekki undirbúið æskuna undir
ábatasaman framaferil? Loks
myndi sú leið opnast að nýta
byggingarnar í tvennum tilgangi
og færa jafnvel einhverja hagnýta
þætti menntunar beint inn á
Hraunið. Þar myndi varla væsa
um ítroðsluna.
e.m.j.
Föstudagur 10. ágúst 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17