Þjóðviljinn - 02.08.1991, Blaðsíða 5

TTTiC'T'TTTT A CT7'T>Tr rTrTTT>
Jr vTö 1 U JLf/VvjroJD rvWL 1 1 Txv
Vaxtaskrúfan:
Ekki á ábyrgð launafólks
Það stefnir í hörð átök á
vinnumarkaðnum í haust.
Samtök iaunafólks líta ekki vin-
gjarnlegum augum á vaxta-
hækkanir einsog þær sem tóku
gildi í gær. Bankar og spari-
sjóðir hækkuðu nafnvexti um
1,5 til 3 prósent. Um var að
ræða útlánsvexti eingöngu.
Bankarnir voru að hækka vext-
ina á óverðtryggðum lánum til
samræmis við pað sem verð-
bóigan og lánskjaravísitalana
hafa hækkað verðtryggðu lán-
in.
Það verður tekist á um skipt-
inguna. í þjóðfélaginu í haust,
sagði Ögmundur Jónasson for-
maður BSRB, Hann sagði það
ljóst að launafólk yrði að standa
fast fyrir, því þessi vaxtahækkun
og aðrar sýndu að fjármagnseig-
endur svifust einskis og skilaboð-
in úr þeirri átt væru alltaf þau
sömu: Við ætlum að halda okkar
og gott betur.
,Óm Friðriksson varaforseti
ASI sagði að í haust yrði að fara
fram alger uppstoklojn á efha-
hagskerfinu ef launafólk ætti að
fást áfram til að tryggja stöðug-
leika. Ef það yrði ekía gert yrði
líkast til farið ut í kröfúr um veru-
legar launahækkanir og þau ráð
notuð sem til þyrfti, sagði Öm.
Hann vill rjúfa vítahringi sjálf-
virkni í efnahagslífmu. Svo sem
þann vítahring að þegar laun
nækka þá hækkar lánskjaravísi-
talan sem aftur kallar á hækkun
nafnvaxta, líkt og núna, síðan
hleypa atvinnufyrirtækin þessu
öllu út í verðlagið sem kallar aftur
á kröfur um launahækkanir.
Vaxtahækkunin kemur nefnilega
tvöfalt niður á launafólki sem
skuldar - skuldimar hækka og
vöruverðið hækkar.
„Þetta er vítahringur sem
launafólk getur ekki borið ár-
byrgð á,“ sagði Öm.
Hann vill líka rjúfa þá sjálf-
virkni að búvöruvero hækki þegar
laun hækka, hann vill stöðva þann
leik fyrirtækja að kaupa tap ann-
arra fyrirtækja og komast njá því
að greiða skatt, og hann vill skatt-
leggja fjármagnsgróða og hætta
að veita skattaafslátt til handa
þeim sem kaupa hlutabréf.
Leifúr Guðjónsson hjá verð-
lagseftirliti verkalýðsfelaganna
sagði að það væri lýsandi dæmi
um þessa rikisstjóm að það væri
rikisbankinn Landsbankinn sem
hækkaði vextina mest. Hann
sagði síðustu ríkisstjóm hafa
reynt að hafa hemil á vaxtahækk-
unum a.m.k. sinna eigin banka.
„Ef þetta er leiðin til að tryggja
stöðugleika, þá er það ný latina
fyrir mér,“ sagði Leifur, en einnig
hann býst við hörku í haust ef
ffam fer sem horfir.
Ögmundur sagði það væri al-
gerlega ófært að nú þegar tekist
nefði að koma fótunum undir at-
vinnulífið með stöðugleikanum í
efnahagslífmu skuli fjármagns-
eigendur og aðrir gróðabrallarar
koma og ryksuga upp allan ávinn-
inginn. Hann gagruýndi harka-
lega vaxtahækkanaákvörðunina
sem ríkisstjómin tók í vor þegar
vextir á spariskírteinum voru
hækkaðir um 30 prósent. Þá vör-
uðu samtök launafólks við því að
verðbólgan færi af stað. Reyndar
ætlaði ríkisvaldið að gera sitt til
að halda niðri vöxtunum á þjóðar-
sáttartímanum samkvæmt samn-
ingunum ffá í febrúar 1990. Það
var svikið. Einnig lofaði rikið að
halda að sér höndum með hækk-
anir á lyfjakostnaöi almenpings í
sömu samningum, sagði Öm, og
ekki heíúr verið staðið við það.
Fulltrúar launafólks telja að
nauðsynlegt sé að líta á tekju-
skiptinguna í þjóðfélaginu nuna
þegar því er spáð að minna sé til
skiptanna. Þeir segja að það sé
sami söngurinn í viðsemjendun-
um sem alltaf segja að ekki sé
svigrúm til aukningar kaupmáttar.
Það er það sem Þórarinn V.
Þórprinsson framkvæmdastjóri
VSI segir. Hann segir að þao sé
ekkert svigrúm til að auka kaup-
máttinn og telur hugmyndir um
breytta tekjuskiptingu söng sem
áður hafi heyrst og ekki verði ráð-
ið við í efhahagskerfi sem er ekki
lengur einangrað í heiminum.
Hann er þó sammála fulltrú-
um launafólks um það að vaxta-
hækkunin nú sé bæði slæm og
óheppileg og hann setur spum-
ingarmerki við rekstrarlega næfi-
leika bankanna. „Era bankamir
ekki með of stóra hluti í verð-
tryggðum innlánum?“ spurði Þór-
arinn.
Tryggvi Pálsson bankastjóri
Islandsbanka sagði að misræmi
inn- og útlána hefði aukist um
fjórðung eftir að fyrri rikisstjóm
beitti Seðlabankanum fyrir sig til
að draga úr verðtryggðum lánum.
Utlán til styttri tíma en þriggja ára
mega ekki vera verðtryggð. Hann
sagði ástæður vaxtahækkananna i
dag einfaldlega j)á, að verðbólgan
síðustu sex manuði hefði verið
10,6 prósent mæld með lánskjara-
vísitölunni, meðan nafnvextir
hefðu á sama tima miðast við átta
prósent verðbólgu.
-gpm
_____________________________
Bleikju-
stofninn
í Mývatni
hruninn
Frá því að Mývatn var opn-
að fyrir veiði eftir fjögurra
mánaða friðun, 1. febrúar síð-
astliðinn, má hiklaust orða það
svo að ekki hafi verið hægt að
veiða í soðið hvað þá meir.
Svo silungslaust er nú þetta
vatn sem löngum var talið besta
bleikjuveiðivatn landsins. Fyrir
því era öraggar heimildir allt aft-
ur að miðri 19. öld að slík ódæmi
hafa aldrei gerst á þeim hundrað
og fimmtíu arum og engin munn-
mæli þar aftan við sem breyta
þeirri niðurstöðu.
Urriðinn hefúr staðið sig vel,
betur en sá sem veiðist í Laxá
sem er óvenjuhoraður. Hvað
veldur? Hvað hefúr gerst? Ekki er
ofveiði um að kenna.
Starri í Garði.
Bandarlski herinn lætur sér ekki nægja að þveitast um sveitir landsins grár fyrir járnum. Þegar Ijósmyndari
Þjóðviljans átti leið fram hjá Stjórnarráði Islands I gær sá hann hvar borðalagðir herforingjar sóttu Jón Baldvin
Hannibalsson, utanrlkisráðherra heim. Ráðherrann fylgdi fyrirmönnunum út á hlað, en blaðinu er ókunnugt um
hvað þeim fór á milli. Mynd: Jón Fjömir.
Sí ðumúlafangelsið:
Skaðlegt heilsu manna
Gæsluvarðhaldsfangar hafa
verið vistaðir í einangrun-
arfangelsinu í Síðumúla f ár í
einu eða lengur þrátt fyrir að til
dæmis fangelsislæknir telji að
mönnum hraki þar inni and-
Iega og líkamlega - dag frá
degi. Lengsti, gæsluvarðhald-
súrskurður á Islandi hingað til
er 437 dagar. Sá er með fram-
haldsúrskurðum því ekki má
úrskurða menn í svo langt
gæsluvarðhald í einu.
Munurinn á þeim ósakhæfu
afbrotamönnum sem sitja í Síðu-
múlanum - og hafa verið í kast-
ljósi fjölmiðla uppá síðkastið - og
fieim heilbrigðu er sá að það er
öglegt að halda þeim heilbrigðu
þar inni en ekki þeim geðsjúku.
Rætt hefúr verið um að osakhæfir
afbrotamenn veslist upp í Síðu-
múlanum, það á einnig við um
hina.
Sigurður Arnason, fangelsis-
læknir sagði í samtali við Þjóð-
viljann að það væri læknisfræði-
lega rangt að vista afbrotamenn í
Síðumúlanum en að dómsvöld
hefðu engu að síður til þess laga-
legan rétt.
Einangranarklefamir í Síðu-
múlafangelsinu era 5-6 fermetrar,
engin aðstaða er innanhúss fyrir
fanga, hvorki til tómstunda, vinnu
eða náms - skiptir þá engu hvort
menn era formlega i einangran
eða ekki. Lokaður garður er við
húsið, sem er 80 fermetrar, þar
geta fangar hreyft sig, einn i einu,
einu sinni á dag.
Gæsluvarðhald þarf ekki allt-
af að fela í sér einangran. Hennar
ætti varla að vera þörf nema í
upphafi raiuisóknar lögreglu. En
þar sem engin aðstaða er í kerfinu
til að vista gæsluvarðhaldsfanga
þá er þeim naldjð í einangrun í
Síðumúlanum. I lengri gæslu-
varðhaldsvistum er létt á einangr-
uninni þannig að fangamir fá að
lesa blöðin og fá heimsóknir frá
ættingjum. Það síðamefnda er þó
takmörkunum háð, því engin að-
staða er í fangelsinu til heim-
sókna. Þrautaráðið hefur verið að
vista fangana í aíþlánunarfang-
elsi, til dæmis í Hegningarhúsinu
eða á Litla Hrauni. Dæmi era síð-
an um að menn hafi aftur verið
sendþ i einangran í Síðumúlann.
„A það hefur verið bent af
geðlæknum, sálfræðingum og
öðram sérfræðingum að sú ein-
angrun sem hefur viðgengist í
Síðumúlafangelsinu sé skaðleg
andlegri og líkamlegri heilsu
manna,“ stendur í nýlegri skýrslu
Fangelsismálastofnunar um húsa-
kost fangelsa landsins. Aftan í
etta er nnýtt: „Rétt er að geta
ess að nokkur dæmi era um að
menn hafi dvalið ár eða jafhvel
lengur við þessar aðstæður.“
Það er samdóma álit allra
þeirra í kcrfinu sem Þjóðviljinn
ræddi við að hörmungarástand
ríki í þessum málum, Það bráð-
vantar fangelsi þar sem hægt er að
hýsa gæsluvarðhaldsfanga án
þess að halda þurfi þeim í ein-
angran. Gæsluvarðnaldsfangar
hafa ekki verið dæmdir og eru í
raun saklausir þar til annað sann-
ast. Jón H.B. Snorrason, deildar-
stjóri hjá Rannsóknarlögreglu rík-
isins, sagði að menn væra ekki
úrskurðaðir í langa gæsluvarð-
haldsvist nema þegar um alvar-
legustu brot er að ræða og brotið
feli í sér á minnsta kosti fjögurra
ára dóm. Auk þess sem löng
gæsluvarðhaldsvist eigi sér ekki
stað nema játning liggi fyrir eða
næstum fúllvíst se að viðkomandi
hafi framið glæpinn sem er verið
að rannsaka eða þá að verið sé að
bíða eflir dómsmeðferð, upplýsti
Jón. Það er að segja í þeim tilvik-
um sem menn hafa verið staðnir
að verki eða era geðsjúkir.
Meðferð á þeim sem era í
Síðumúlanum svo mánuðum
skiptir jaðrar, við að vera mann-
réttindabrot. I samþykkt Samein-
uðu þjóðanna um vemd fanga er
viðurkennt bann við pyntingum
og annari grimmdarlegri með-
I jóst er að mun meira var af
L-frjóum í loftinu síðastliðinn
júnímánuð en þrjú undanfarin
ár. Munar þar mestu um birk-
ið.
Þetta er fyrsta sumarið síðan
tnælingar hófúst sem þurrviðri
helst að mestu þann tima sem
birkið er í blóma bér i Reykjavík.
Afleiðingin varð sú að birkifrjó
dreifðust vel út í andrúmsloftið.
Grasfrjó, sem skæðasta
frjónæmið stafar af hér á landi, er
búið að vera stöðugt i loftinu sið-
an 14. júní. Þó voru helmingi
ferð. Þá meðferð á að túlka í víð-
asta skilningi segir í samþyktinni.
Grimm meðferð er til dæmis ef
fangi missir timaskyn eða skyn
fyrir því hvar hann sé staddur.
Eftir ar í einangrun, þó takmörk-
uð sé, er líklegt að a.m.k. tíma-
skynið brenglast. Ragnar Aðal-
steinsson, lögfræðingur, sagði þó
að Maqnnréttindadómstólinn
hefði aldrei dæmt ríki fyrir þá sök
eina að halda mönnum lengi í ein-
angran. Fangelsislæknar skoða
fanga áður en þeir era vistaðir í
einagran og meta geðheilsu þeirra
- hvort þeir ráði við að dvelja í
fangelsinu. Sigurðra viðurkenndi
að geðrannsókn iæknanna væri
yfirborðsleg, enda era þeir ekki
geðlæknar.
færri grasfijó í júní í ár en s.l. ár.
Grasið i júlímánuði jókst til
muna, tók kipp þann 5. júlí og var
um miðjan manuðinn orðið meira
en nokkru sinni áður.
Grasfijó hafa verið f hámarki
f síðari hluta júlí og fyrri helming
ágústmánaðar s.l. þrjú sumur.
Þess rtjá geta að Reykjavíkur-
borg og SIBS styrkja mælingam-
ar og úrvinnslu gagna þetta sum-
ar. Margrét Halldórsdóttir hjá
Raunvísindastofnun Háskólans
sá um mælingamar.
-KMH
-gpm
Frjómælingar í júní
Föstudagur 2 ágúst 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SlÐA 5