Dagblaðið Vísir - DV - 18.11.1995, Blaðsíða 36

44
LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 1995 Xj'V’’
a1 Frá Scala til íslands:
Orlögin tóku í taum
heimssöngvarans
- brot úr ævisögu Sigurðar Demetz Franzsonar
Öruggur með sig við upphaf söngferilsins í Mílanó hinn 17. maí 1941.
Á æskuárum var Sigurður Dem-
etz Franzson álitinn efni í heims-
söngvara. Við blasti skjótur frami
og lífíð brosti við honum en þegar
minnst varði sneri gæfan við hon-
um baki og endurtekin óhöpp og
hrakfarir urðu honum íjötur um fót.
Þegar hann var loks tilbúinn að
stíga á óperusvið stóð heimsstyrj-
öldin síðari sem hæst og söngvurum
gáfúst fá tækifæri til að sýna hvað í
þeim bjó. Tímarnir voru viðsjálir og
starf sem honum bauðst við útvarp
þýska hemámsliðsins í Mílanó var
meira hættuspil en hann grunaði en
var þó um leið haldreipi hans og
forðaði honum frá að vera sendur á
vígstöðvamar.
Eftir stríð komst hann að hjá
Scala-óperunni, sem þótti jafnvel
enn meira afrek þá en nú, og glæst-
ur ferill virtist fram undan. En sem
fyrr reyndist gæfan skammvinn og
söngferill Sigurðar Demetz á óperu-
sviðum Evrópu tók brátt enda. Ekki
leið á löngu þar til líf hans hafði tek-
ið algerum stakkaskiptum: Hann
var orðinn söngkennari norður á ís-
landi. Þetta var árið 1955 og hér hef-
ur hann búið og starfað síðan og
haft margvísleg áhrif á tónlistarlíf í
landinu.
í bókinni Á valdi örlaganna rekur
maestro Sigurður Demetz, eins og
nemendur hans kalla hann, minning-
ar frá viðburðaríkri ævi. Þór Jóns-
son hefur skrásett. Hér á eftir em
birt nokkur brot úr æviminningum
söngvarans. Fyrsti kaflinn segir frá
upphafi söngferils hans á Ítalíu.
Sungið í stríði
Evrópa stóð í björtu báli þegar
langþráður söngferill minn loksins
hófst, snemmsumars árið 1941.
Hitler styrkti stöðu sína sunnan-
megin í álfunni fyrir innrásina í
Sovétríkin og Mússólini hafði att
ítölum út í styrjöldina við hlið Þjóð-
verjum og sagt Frökkum og Bretum
stríð á hendur.
Stríðsbröltið hafði furðu lítil áhrif
á hversdagslífíð heima fyrir þótt fas-
istar væru áberandi hvar sem þeir
fóru. Siðar, þegar tók að hafla und-
an fæti í stríðsrekstrinum, hraut
he'dur annað upp á teninginn.
Mér bauðst að syngja Alfredo
Gei-mont í óperunni La Traviata eft-
ir Verdi í Teatro Communale del
Lirtorio í Adria. Þetta er drauma-
hlutverk fyrir tenórsöngvara en sá
böggull fylgdi skammrifi að ég fengi
engar æfingar. Engu að síður þá ég
glaður boðið.
Samhliða raddþjálfun hjá Pin-
tomo í Mílanó hafði ég undangeng-
in ár stundað nám hjá prófessor
Narducci, þeim hinum sama og
sannfært hafði pabba í öndverðu um
aí ég hefði efnilega söngrödd. Hjá
honum lærði ég mörg helstu tenór-
hlutverkjn og hann kenndi mér leik-
ræna tjáningu um leið. Narducci
bar gott skynbragð á alla þætti óp-
erulistarinnar. Hann var bæði
hljómsveitarstjóri og leikstjóri.
Þessu til viðbótar hafði ég margoft
séð allar algengustu ópemmar flutt-
ar á sviði og drukkið í mig allt sem
að gagni gæti komið við leik- og
söngtúlkun. Hlutverkin kunni ég til
fullnustu og beið óþreyjufullur eftir
tækifæri.
Með frægri söngkonu
Óperusýningar fyrr á tíð voru
flestar með sama sniði. Uppfærslur
vom nánast eins frá einu óperahúsi
til annars. Mér var þess vegna nokk-
uð ljóst á hverju væri von í La Tra-
viata og hvergi banginn við að
takast hlutverkið á hendur þótt bor-
ið hefði að með skömmum fyrir-
vara. Öðru nær. Ég brann í skinn-
inu eftir að syngja í óperusýningu
með öðrum söngvurum og hljóm-
sveit.
Mafalda Favero söng aðalhlut-
verkið. Hún var eftirsótt söngkona
beggja vegna Atlantshafs. Þremur
árum áður hafði hún komið fram i
fyrsta sinn í Metropolitan-óperunni
í New York og sungið þar í La
Boheme með Jussi Björling. Nafn
Mafoldu Favero var prentað stóru
breiðletri í auglýsingunum. Ég við-
urkenni fúslega að hafa fundið dálít-
ið til mín við að sjá nafn mitt skráð
á spjald með slíkri stjörnu. Gilti
einu þó að minna bæri á mínu nafni
og það væri jafnvel rangt stafsett.
Favero fékk greiddar 15.000 lírur
fyrir hverja sýningu. Á fjórrnn sýn-
I hlutverki Andreis fursta í Kovants-
fna í óperunni íZurich 1949.
ingum gat hún safnað sér fyrir
þriggja hæða húsi. Við hin urðum
að láta okkur nægja 150 lírar og
varð lítið afgangs þegar búið var að
borga hótelreikninginn. Ég lét mér
það í léttu rúmi liggja. Ég var of eft-
irvæntingarfuflur til þess að gera
mér rellu út af smámunum. Mestu
skipti að sýna umboðsmönnunum
að peningum þeirra væri vel varið.
Kurteisi tenórinn
Favero var vandlega leynd því að
mótsöngvari hennar þreytti frum-
raun sína á óperusviði. Henni var
talin trú um að tenórinn nýi hefði
sungið Alfredo oftsinnis áður. Eng-
inn vildi hætta á að hún neitaði að
syngja með reynslulausum söngv-
ara þegar svo naumur tími var til
stefnu. (Það er svolítið gaman að því
að Favero var bæði viðriðin
frumraun mína og Lucianos
Pavarotti. Hún leikstýrði Pavarotti
25 ára gömlum í La Boheme ná-
kvæmlega tuttugu árum síðar.)
Mér fannst við hæfi að líta inn til
Favero fyrir sýninguna úr því að
við höfðum hvorki æft saman né
verið kynnt. Ég drap á dyr á bún-
ingsherbergi hennar og heimsfræg
rödd bauð mér að ganga í bæinn.
„Góðan dag. Ég er tenórinn og
heiti Vincenzo Maria Demetz." Ég
hafði þá nýlega tekið upp nafn móð-
ur minnar. „Gerið svo vel að fara
eins að á sviðinu og yður er tamt,“
hélt ég áfram ræðu minni, „ég skal
fylgjast grannt með og fylgja yður
eftir.“ „Það verður hver að hugsa
um sjálfan sig,“ svaraði hún stutt i
spuna og vita áhugalaus. Ég lét
hana þá eina. Sýningin varð sann-
kallað ævintýri - en ekki stórslys
eins og það lævísa meinhorn vonaði
sem vitandi vits lét óhappatölu
blasa við mér áður en ég gekk inn á
sviðið. Ekki veit ég hvef átti hlut að
máli. Ég nefni þetta aðeins til dæm-
is um lúabrögð sem sumir neyta í
samkeppninni.
Úr myrkri í sviðsijós
Óneitanlega kenndi ég fiðrings
við að ganga þessi skref úr myrkri
út í sviðsljós en var þó alls ekki
taugaóstyrkur. Öðru máli gegndi
um aumingja Favero. Hún signdi
sig í sífellu og fór með Maríubænir
og gætti hvað eftir annað að skart-
gripum sem hún hafði hlaðið utan á
sig eins og hún vonaði að þeir gæfu
sér styrk. Ég var meira en lítið
hvumsa á þessu háttalagi og spurði
reynslumeiri starfsfélaga minn
hvernig ég, sem hafði aldrei fyrr
staðið í þessum sporum, ætti að
bera mig að, úr því að heimssöng-
kona fann hjá sér hvöt til að hafa
uppi slíka tilburði. Þá svaraði hann:
„Andaðu djúpt að þér og segðu við
sjálfan þig: Ég hlakka til að syngja,
það er svo garnan." Og það gerði ég.
Vellíðunin streymdi alla leið ofan í
tær. Þetta einfalda ráð hefur dugað
mér vel æ síðan.
Piero Boschetti, bróðir Paulu og
einlægur vinur minn og hjálpar-
hefla, sat úti í áhorfendasal. Hann
hafði orðið mér samferða til Adria
til að veita mér stuðning og sálar-
styrk. En Piero var alls ekki til þess
nýtur. Hann var sjálfur með hjartað
í buxunum.
Klappað upp
Eftir að á sviðið kom bar ekki
lengur á taugaspennu Favero. Hún
skilaði hlutverki minnar heittelsk-
uðu Violettu með stórkostlegum
hætti. Svo var hún líka augnayndi.
Eftir aríu hennar í fyrsta þætti
vildu áhorfendur óðir og uppvægir
að hún endurtæki hana en ein-
hverra hluta vegna gerði hún það
ekki. Hið sama átti sér síðan stað
eftir mína aríu, De’ miei bollenti
spiriti, í öðrum þætti. Ég varð bæði
hissa og snortinn af innilegum við-
tökum áhorfenda en af virðingu við
Favero endurtók ég heldur ekki
aríu mína. Þetta var heimskulegur
bamaskapur sem mér hefur alla tíð
síðan gramist. Hvað varðaði mig
svo sem um það þótt einhver hinna
söngvaranna yrði ekki við bón
hlustenda sinna og aðdáenda? Auð-
vitað átti ég að bregðast við af rausn
og þakklæti þegar ég var þrábeðinn
með langvinnu lófataki um að
syngja meira.
Alfredo gleymdá sér
Yfirleitt tókust óperasýningamar
snurðulaust og afskaplega vel. Þó
urðu stundum skoplegar misfellur
sem ef til vill bar lítið á en skelfdu
okkur sem hlut áttu að sýningimni.
Lina Pagliughi var önnur fræg söng-
kona sem varð fyrir barðinu á mér
fjarhuga í La Traviata. Það var í
Teatro Puccini í Milanó. 1 síðasta
þætti magnast tónlistin að mun og
eflir áhrifin af langþráðri endur-
komu Alfredos til Violettu. Hún
syngur: „Alfredo, ástkær Alfredo,
hvílíkur unaður," og hann gengur
inn um dyrnar og þau fallast í
faðma. Nema nú hafði Alfredo stein-
gleymt sér inni í búningsherbergi.
Mér brá óþægilega við að heyra tón-
listina færast í aukana því að ég
vissi um leið að ég væri orðinn allt
of seinn. Ég stökk upp úr sæti mínu
og þaut af stað. Fylkingar steinilost-
inna kórfélaga baksviðs tvístruðust
eins og hænsnahópur andspænis
hreysiketti þegar ég ruddi mér
braut inn á sviðið. í flýtinum kom
ég röngu megin að dyrunum á leik-
myndinni og tókst ekki að hrinda
Þuríður Pálsdóttir, Sigurður Demetz og Guðrún Á. Símonar.