Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1995, Blaðsíða 24

32
FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1995
Menning
Nútímaklassík
Þeir Siguröur Halldórsson sellóleikari og Daniel Þorsteinsson píanó-
leikari hafa sent frá sér geislaplötu. Fyrirtækið Skref gefur út, en á þess
vegum hafa fjölmargar plötur komið út nú fyrir þessi jól.
Á plötunni eru tuttugustu aldar verk, allt þó músík sem orðin er klas-
sík í dag utan eitt smáverk eftir ungan íslenskan tónhöfund, Svein Lúð-
vík Björnsson. Verkin eru mjög ólík innbyrðis, en mynda engu að síöur
góða og skemmtilega heild.
Fyrsta verkið er Sónata fyrir selló og'píanó eftir Claude Debussy.
Verkið, sem er þriggja þátta, var samið árið 1915, en Debussy var þá orð-
inn alvarlega sjúkur. Þessi sónata varð ein af þremur sem hann náði að
ljúka, en hann hafði ráðgert að semja sex sónötur, hverja fyrir sitt hljóð-
færið, til minningar um konu sína.
Verkið er fyrir löngu búið að
vinna sér sess á tónleikaskrám og
er nú meðal þeirra verka fyrir selló
og píanó sem hvað mest eru leikin.
Þeir Sigurður og Daníel hafa
starfað saman um árabil og komið -----------
fram á tónleikum viða. Þeir eru báðir meðlimir í Caput-hópnum. Leik-
ur þeirra er vandaður og músíkalskur og þeir eru samhentir bæði í tón
og túlkun verksins. Svipað má í raun segja um hin verkin á plötunni.
Tvö verk eftir Paul Hindemith koma næst, Phantasiestúck op. 8, nr. 2
og „A frog he went a-courting“ - tilbrigði yfir gamla enska barnagælu.
Það síðara er bráðskemmtilegt, en það fylgir barnagælunni í hörgul og
hægt er að fylgjast með þvi, erindi fyrir erindi. Verkið er og skemmti-
lega túlkað af þeim félögum, Sigurði og Daníel. Smitgát heitir smáverk
eftir Svein Lúðvík Björnsson sem næst kemur. Þetta er þokkaleg tón-
smíð og mjög vel útfærð af flytjendunum. Stutt Moderato og bráðfallegt
eftir Dmitri Sjostakovitsj brúar síðan bilið yfir í Sónötu fyrir selló og pí-
anó frá árinu 1978 eftir Rússann Alfred Schnittke. Þetta er þriggja þátta
verk, hlaðið tilfinningum og átökum og er það vel leikið hér, þótt dýpt-
ir þess séu ekki fullkannaðar í þessari upptöku. Upptakan er lýtalaus og
útlit skemmtilegt og smekklegt.
Hljómplötur
Áskell Másson
Þegar allar
stíflur bresta
Undir fjalaketti eftir Gunnar
Gunnarsson er saga sem grípur
mann strax á fyrstu síðum með
skemmtilega kæruleysislegum hú-
mor. Höfundur lýsir fólki sem teng-
ist innbyrðis þessum svokölluðu
fjölskyldu- eða vináttuböndum sem
eru í meðförum Gunnars ekkert
sérlega einlæg, svo ekki sé meira
sagt. Samskipti. þess einkennast af
leiðindum og skyldurækni fremur
en vináttu og ást og þegar leiðindin
eru að bera menn ofurliði er þeim
drekkt í slatta af viskíi eða vodka.
Aðalpersónumar Guðlaugur Berg-
mann Lárusson og kona hans Her-
dís stofna til hjónabands í að þvi er
virðist einskæru bríarí og eins og við má búast af
slíkum hjónaböndum fer fljótlega að hrikta í ýmsum
stoðum. Guðlaugur er leikari sem er best þekktur fyr-
ir sinn dillandi hlátur, þykir annars lítt liðtækur á
sviðinu. Herdísi kynnist hann á leikferð um landið
en hún eltir hann frá einum stað til annars, hugfang-
in af „snilld" hans og af því hún er svo hrifin finnst
honum ekki annað koma til greina en bindast henni!
En skjótt fer hin blinda hrifning konunnar þverr-
andi, hún lærir íslensku og ensku við háskólann og
er mun uppteknari af lærðum
greinum en eiginmannsgreyinu
sem þráir hana á sinn hátt þó hann
skilji í rauninni ekkert hvers
vegna. Og því meira sem hann þrá-
ir, þvi meiri höfnun fær hann og sú
höfnun nær hámarki í framhjá-
haldi konunnar sem hún reynir ekkert að leyna.
Staða Guðlaugs innan leikfélagsins er ekki ýkja sterk
en ekki batnar ástandið þegar kona hans gerist leik-
listargagnrýnandi og fer að skrifa eitraðar og harð-
orðar greinar um leikhúslífið í landinu. Líf Guðlaugs
verður óbærilegra með hverjum deginum, félagar
hans í leikhúsinu líta hann hornauga, eiginkonan er
köld, forhert og miklu klárari en hann. Hann er bara
lítill og lélegur leikari sem getur þó ekki hugsað sér
aðra tilveru en lífið í leikhúsinu og heldur dauða-
haldi í drauminn um frægð og frama. Draumurinn
verður þó að engu þegar honum er sagt upp störfum
og þá er stutt í óumflýjanlegt uppgjör sem hér verður
að sjálfsögðu ekki gefið upp. Stefn-
an sem sagan tekur kemur
skemmtilega á óvart, er bæði fynd-
in, afkáraleg en um leið dálítið
sjokkerandi. Sorgin, afbrýðisemin
og minnimáttarkenndin, sem Guð-
laugur er búinn að vera að berjast
á móti bókina út í gegn, brýst út
með ofsafengnum hætti. Sá ofsi er
að vísu í hróplegu ósamræmi við
uppburðarlitla persónu hans en
slær mann þó ekki út af laginu,
segir meira um hvert örvæntingin
getur leitt menn þegar allar stíflur
bresta. Guðlaugur er á margan hátt
kunnugleg persóna sem á sér stóra
drauma sem hann týnir í vand-
ræðagangi, drykkjuskap og sjálfsvorkunn og sem
slíkur er hann nokkuð sannfærandi. Aðrar pérsónur
falla hins vegar í skugga Guðlaugs, virðast lítt út-
pældar og yfirborðskenndar fyrir utan Herdísi sem
vissulega veldur smá heilabrotum. Maður veit ekki
almennilega hvort persónu hennar á að afgreiöa sem
hverja aðra klisju eða taka það trúanlegt að svona
manneskja geti virkilega verið til. Hún lætur tilfinn-
ingarnar ekki stöðva sig í framagirninni, stjórnast af
hroka og menntasnobbi, æðir yfir allt og alla og hagg-
ast ekki á hverju sem gengur. En
þrátt fyrir kuldann er í henni ein-
hver sérkennileg dýpt og orka sem
lesandinn meðtekur í gegnum sárs-
auka Guðlaugs þegar hann er
smátt og smátt að uppgötva að
hann virðist hvergi passa, hvorki í
eigin lífi né annarra og getur illa gert það upp við sig
hvort hann langar meira að lifa eða deyja. Örvænting
hans síast inn í lesandann í gegnum kómískar að-
stæður sem þó bera textann oft á tíðum ofurliði
ásamt langdregnum lýsingum og orðmörgum og inni-
haldslitlum samtölum sem draga hið spennandi loka-
uppgjör allt of mikið á langinn. Undir fjalaketti er að
mörgu leyti frumleg saga en ég er ekki frá þvi að
færri brandarar og meira nostur við persónusköpun
hefðu gert frambærilega sögu að afbragðs bók.
Undir fjalaketti.
Gunnar Gunnarsson.
Ormstunga 1995.
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
„Ennþá heyri ég þá rödd“
Ég kyssi fótspor þín. Failegt
nafn á einlægri bók, seinna bind-
inu af ljóðsögu Þorsteins Stefáns-
sonar en fyrra bindið, Þú sem
komst, kom út á síðasta ári.
Ég kyssi fótspor þín er fyrst og
Það er gaman að grilla á nýju
„MÍNÚTU-SNERTIGRILLUNUM"
Nýju „mínútu-snertigrillin"
frá Dé Longhi eru tilvalin
þegar þig langar í gómsætan
grillmat, kjöt, fisk, grænmeti
eða nánast hvað sem er.
Þú getur valið um 2 stærðir á
stórgóðu jólatiIboðsverði,
kr. 7.650, - eða kr. 8.530,-
/?omx
HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI 552 4420
síðast ástarsaga, segir af sam-
bandi höfundar við stóru ástina í
lífi sínu og samskiptum hans við
hana í gleði og sorg. Hér eru það
smáu hlutirnir í lífinu sem skipta
máli, daglegt amstur eins og sam-
eiginlegt borðhald, hjólreiðatúrar
í veðurblíðu og notalegt spjall. Svo
er skroppið í útilegu með nýja
tjaldið en þó sú útilega sé ekki
eins og best verður á kosið má
alltaf hlæja . . . seinna! Stundum
kastast í kekki en það lagast, eftir
situr gleðin og þörfin fyrir að vera
saman. Það er heilmikil gleði í
þessari bók en líka depurð og djúp
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
sorg enda fjallar síðasti hluti bók-
ar um baráttu konunnar við
krabbamein. í þeim hluta ríkir
sterk togstreita milli væntinga og
vonbrigða, örvæntingar og æðru-
leysis og hræðslan við það óum-
flýjanlega, dauðann sem kemur
allt of fljótt, litar síðustu ljóðin.
Og í lokin er skáldið eitt, yfirkom-
ið af harmi því sameiginlegu ráða-
bruggi þeirra um framtíðina er
lokið:
Hinn nýja veg,
er leggja átti,
þú fórst
aldrei.
En greinarnar,
sem blítt
handlékst,
sé ég daglega. (239)
En þótt konan sé farin á hann
minningarnar til að ylja sér við og
þeim miðlar hann til lesenda
sinna með sérstæðum og eftir-
minnilegum hætti enda þótt orð-
ræðan sé stundum eilítið stíf. Það
er ekki laust við að maður hökti á
textanum sem er stundum helst til
háfleygur þegar verið er að lýsa
jafn fábreyttum athöfnum og raun
ber vitni. Dæmi: „Komin upp
úr/vatni erum,“ (15), „Hjólið
þitt/— á brott er“ (15), „Dyrnar
opnast/fyrr en lykilinn/tek upp.“
(17) En stíllinn venst samt gletti-
lega vel og vart annað hægt en
hrífast af einlægni skáldsins sem i
sorg sinni grípur upp eitt minn-
ingabrotið af öðru og raðar saman
í mynd af konu sem elskaði lífið af
öllu hjarta. í einu ljóðinu segir
hann:
Ennþá
heyri ég
þá rödd,
sem ég
aldrei, aldrei
gleymi:
Það er svo spennandi
aö lifa! (19)
Með einföldum myndum í lík-
ingu við þessa vekur skáldið káta
konu til lífsins í huga lesandans,
konu sem er skemmtilegur félagi,
gefandi og sjálfstæð. Hann lýsir
líkamlegum kvölum hennar og
eigin sársauka þegar hann sér
hana smátt og smátt veslast upp
og eru þær lýsingar ekki bara
átakanlegar heldur þrungnar feg-
urð þeirra sem elskast út yfir gröf
og dauða.
í Ég kyssi fótspor þín kemur
Þorsteinn Stefánsson því til skila
á hæglátan en eftirminnilegan
hátt að góður félagi er gulli betri.
Ég kyssi fótspor þin.
Ljóðsaga.
Þorsteinn Stefánsson.
Birgitte Hövrings biblioteksforlag 1995.
Orgelverk
Liszts
Skífan hefur gefið út geislaplötu
þar sem Ragnar Björnsson leikur
orgelverk eftir Franz Liszt.
Hér er um að ræða þrjú af
stærstu orgelverkum píanósnill-
ingsins, en þau eru bæði mikil í
sniðum og tæknilega erfið.
Fyrst kemur Fantasía og fúga um
Ad nos, ad salutaren undam. Þetta
mun vera fyrsta orgelverk Liszts og
jafnframt það langstærsta, raunar
er það meðal lengstu orgelverka og
tekur um hálftíma í flutningi. Það
er tileinkað tónskáldinu Meyer-
beer, en stefið, sem verkið er byggt
á, er talið eftir hann.
Verkið er allsérstætt, eins og
flest orgelverk meistarans, en síðustu orgelverkin frá hans hendi hafa
verið mönnum hrein ráðgáta, svo sérkennileg sem þau eru.
Það er mikið vandaverk að regís-
Hlinmrfelntlir trera Þetta unikla tónverk, svo allir
mjumpiuiui kaflar þess' njóti sín til fulls
Hraðavai er einnig sérlega mikil-
vægt hér. Verkið var frumflutt af
nemanda Liszts, árið 1856, A.
Winterberger. Síðar tileinkaði Liszt
þessum nemanda sinum Prelúdíu og fúgu um nóturnar B.A.C.H., en það
verk kemur einmitt næst á þessari geislaplötu.
Ragnar leikur verkin á Frobeníusar-orgelið í Kristskirkju og hljóma
verkin mjög vel i höndum hans á það orgel. Smekkvísi í hraða- og radda-
vali svo og virtuositet Ragnars njóta sín hér til fulls.
Síðasta verkið á plötunni er Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen, sem er
byggt á ostinato bassastefi úr kantötu eftir Bach. Verkið er til í nokkr-
um útgáfum, m.a. fyrir píanó sem Liszt tileinkaði A. Rubinstein. Mun
Liszt sjálfur hafa leikið verkið í þeirri útgáfu við minningarathöfn um
Bach árið 1875.
Verkið var skrifað árið 1863 og er upphafleg gerð þess fyrir orgel til-
einkuð W. Gottschalg, sem var hirðorganisti í Weimar. Frábær leikur
Ragnars í þessu fallega verki lýkur þessari plötu á einkar smekklegan
hátt.
Áskell Másson