Dagblaðið Vísir - DV - 26.07.1997, Síða 14

14
LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 1997 TfrT/-
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVlK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http7/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverö 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Sveigjanlegt forsetaembætti
Vonandi dettur ráðamönnum Walt Disney aldrei í hug
að gera teiknimynd í Pocahontas-stíl um Snorra Þor-
finnsson, sem fæddist á Vínlandi og fluttist árinu síðar
til Grænlands. Þeir yrðu þó ekki í vandræðum með að
þenja fyrsta æviárið hans upp í ofurvæmna sögu.
Pocahontas-teiknimyndin fer í öllum atriðum með
sagnfræðilega rangt mál. Ef svipuð mynd væri gerð um
Snorra, yrði sagnfræðinni ekki síður kastað fyrir róða.
Ef myndin yrði síðan fræg, yrðum við í ofanálag að lifa
okkur inn í gerbreytta söguskoðun úr Hollywood.
Auðvitað dettur engum þetta í hug, enda ráða önnur
sjónarmið ráðagerðum teiknimyndaframleiðenda en
símtöl frá forsetum Bandaríkjanna eða íslands. En mál-
ið sýnir þó, að forseti okkar hefur svo góðan virðingar-
kvóta, að menn grínast ekki að honum fyrir það.
Að öðru leyti hefur Ólafur Ragnar Grímsson verið í
essinu sínu á heimavelli í útlöndum. Ferðalög til er-
lendra stórmenna liggja miklu nær eðli hans en ferðalög
til kjósendanna utan Reykjavíkursvæðisins. Hann verð-
ur til fyrirmyndar sem yfirsendiherra þjóðarinnar.
Þannig bætir frambærilegur forseti stöðu landsins
gagnvart útlöndum, þegar aðrir ráðamenn landsins
reynast fremur litlir fyrir sér á erlendum vettvangi. For-
setinn talar aldrei upp til neins og hefur lag á að ræða
alvörumál kumpánlega og af festu í senn.
Fyrir íslendinga er þetta fyrst og fremst tækifæri til að
nýta hæfileika manns, sem ekki er aðeins fyrirmannleg-
ur í allri framgöngu, heldur ræktar af natni sambönd við
aðra fyrirmenn úti um allan heim og hefur alla sína tíð
unnið heimavinnuna sína upp á tíu komma núll.
Óneitanlega skyggir framtak forsetans óbeint á utan-
ríkisráðherra, sem að undanfórnu hefur einnig mátt
sæta því, að forsætisráðherra fjallaði í auknum mæli um
utanríkismál. Segja má því, að nú sé sótt að verksviði ut-
anríkisráðherra úr tveimur áttum í senn.
Athyglisvert er, að forsetinn hitti forseta og varafor-
seta Bandaríkjanna í einkaheimsókn, en ekki í opinberri
heimsókn, skipulagðri í utanríkisráðuneytinu við Hverf-
isgötuna. Þetta hefur valdið sárindum í ráðuneytinu,
sem ekki hefur þvílík sambönd í útlöndum.
Forsætisráðherra hefur ákveðið að styðja framgöngu
forseta íslands í Washington, þótt hún sé hvorki hönnuð
við Hverfisgötu né Lækjartorg. Ráðherrann veit af
greind sinni, að forsetinn þekkir utanríkisstefnuna og
kann nógu vel til verka til að fara ekki út af sporinu.
Ef ríkisstjórnin ber gæfu til að nýta hæfileika Ólafs
Ragnars Grímssonar sem yfirsendiherra þjóðarinnar,
hefur hún tækifæri til að láta gæta betur en ella hags-
muna þjóðarinnar í margvíslegum utanríkismálum, sem
hafa verið að steðja að, einkum frá Evrópu.
Við þurfum greinilega að ná betri tökum á endurtekn-
um hagsmunaárekstrum okkar við Norðmenn og við
þurfum sífellt að gæta hagsmuna okkar í flóknum sam-
skiptum við Evrópusambandið. Aðferðir ráðuneytis og
ráðherra hafa dugað skammt að undanfórnu.
Þetta er ekki spurning um, hver skyggir á hvern,
heldur hvernig ólíkir hæfileikar nýtast á mismunandi
hátt við fjölbreyttar aðstæður. Eftir frægðarför forsetans
til Bandaríkjanna kemst ríkisstjórnin raunar ekki hjá
því að gera forsetann að yfirsendiherra þjóðarinnar.
Forsetaembættið er svo skemmtilega loðið, að jafnan
er unnt er að laga framkvæmd þess að sérstökum
hæfileikum þess, sem því gegnir á hverjum tíma.
Jónas Kristjánsson
Vinátta Banda-
ríkjanna og íslands
í lok síðari heimsstyrjaldarinn-
ar höfðu Bandaríkin ótvíræða for-
ystu í heiminum, hvort heldur lit-
ið var til stjórnarhátta, efnahags-
lífs eða hemaðarmáttar. Við þær
aðstæður hófst kalda stríðið, þar
sem Bandaríkin og Sovétríkin
gegndu meginhlutverki. Undir for-
ystu Bandaríkjanna mynduðu
vestræn ríki við Atlantshaf banda-
lag gegn útþenslu Sovétríkjanna,
Atlantshafsbandalagið (NATO).
Höfuðafl bandalagsins hefur jafh-
an falist í bandarískum kjarn-
orkuvopnum. Bandaríkjamenn
ákváðu einnig fyrir fimmtíu ámm
að leggja fé af mörkum til að end-
urreisa Evrópu úr rústum styrj-
aldarinnar. Varð þessi ákvörðun,
sem gat af sér Marshall-aðstoðina,
til þess að Sovétríkin undir stjórn
einræðisherrans Stalíns hertu tök
sín á hernumdu löndunum í Mið-
og Austur-Evrópu.
Kalda stríðið einkenndist af
spennu milli austurs og vesturs.
Sovétmenn ýttu undir hræðslu
manna um að bandarískum kjarn-
orkuvopnum yrði beitt til að rjúfa
heimsfriðinn. Var þetta höfuðstef-
ið í söng svonefndra friðarsinna,
sem Moskvuvaldið stjómaði. Há-
marki náðu þessu áróðursátök í
lok áttunda áratugarins og við
upphaf hins niunda. Hefðu NATO-
ríkin undir forystu Bandaríkj-
anna gefist upp fyrir þeirri við-
leitni Sovétmanna að ná einokun-
arvaldi á meðaldrægum kjarn-
orkuvopnum i Evrópu, væri stað-
an önnur í heimsmálum og með
öllu óvíst, að Sovétríkin og valda-
kerfi þeirra hefði liðið undir lok.
Hlutur íslands
Þegar íslendingar háðu lokabar-
áttu fyrir fullu sjálfstæði sínu á
ámm síðari heimsstyrjaldarinnar,
skipti stuðningur og viðurkenn-
ing Bandaríkjanna sköpum, en
bandariskur herafli tók á árinu
1941 við af breska hernámsliðinu
Erlend tíðindi
Björn Bjarnason
hér á landi og lá þar að baki þrí-
hliða samningur Bandaríkja-
manna, Breta og íslendinga. Siðan
var íslendingum boðið að gerast
stofnaðilar NATO 1949 og á árinu
1951 var vamarsamningur Banda-
rikjanna og íslands gerður, en
hann verður í gildi, þar til annað
hvort ríkið segir honum upp.
Tvíhliða gildi vamarsamnings-
ins hefur síður en svo minnkað
eftir upplausn Sovétríkjanna.
Hvað sem líður stækkun NATO og
breyttum aðstæðum í öryggismál-
um Evrópu er ísland áfram hluti
af varnarkerfi Norður-Ameríku
ekki síður en Evrópu. í þessu felst
hemaðarlegt mikilvægi landsins
og með þeirri ábyrgu stefnu, sem
mótuð var með aðildinni að
NATO og varnarsamningnum við
Bandaríkin hafa íslendingar stuðl-
að að stöðugleika og friði á Norð-
ur-Atlantshafi.
Þrátt fyrir harðan andróður
andstæðinga Bandaríkjanna hér á
landi og viðleitni þeirra til að taka
undir kjarnorkuáróður Sovét-
manna, hefur aldrei tekist að
grafa undan varnarsamstarfi
Bandaríkjamanna og íslendinga.
Eftir að kalda stríðinu lauk er
þetta samstarf ekki lengur ágrein-
ingsefni í íslenskum stjórnmálum,
þótt Alþýðubandalagið eða hluti
þess sé enn á móti NATO og vörn-
um landsins.
Varnarsamningurinn
þungamiðja
Stöðu Bandaríkjanna á alþjóða-
vettvangi er nú líkt við það, sem
var eftir síðari heimsstyrjöldina.
Enginn efast um, hver sigraði í
kalda striðinu. Hugmyndafræði-
lega, efnahagslega og hernaðar-
lega hafa Bandaríkin og banda-
menn þeirra ótvíræða forystu í
heiminum. Á nýlegum leiðtogá-
fundi NATO í Madrid var enn
staðfest, að Bandaríkjastjórn hef-
ur undirtökin í bandalaginu. Hún
vill þó ekki standa þar ein gegn
öllum, einmitt þess vegna metur
Bill Clinton Bandaríkjaforseti
mikils framgöngu Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra og Hall-
dórs Ásgrísmssonar utanríkisráð-
herra, sem voru sama sinnis og
Bandaríkjamenn i afstöðu sinni til
stækkunar NATO.
í þessu ljósi ber að skoða sam-
skipti Bandaríkjanna og íslands,
þegar því er fagnað að forsetar
landanna hittust í Washington.
Hefði stefna þeirra, sem ávallt
voru tilbúnir til að rægja Banda-
ríkin eða á ala á tortryggni í garð
þeirra, orðið ofan á í íslenskum
stjórnmálum, væri ástæðulaust aö
leggja drög að sameiginlegum
fagnaði árið 2000 eða þakka fyrir
góða og heilladrjúga samvinnu í
meira en fimm áratugi. Varnar-
samningur þjóðanna hefur verið
þungamiðja þeirrar samvinnu,
enda hafa íslendingar treyst
Bandaríkjamönnum fyrir öryggi
sínu og þurfa ekki að iðrast þess.
Frá fundi Ólafs Ragnars með Ciinton í Hvíta húsinu í vikunni.
skoðanir annarra
k --------------------------------------
,KX
Tryggja verður vopnahlé
„írski lýðveldisherinn lýsti einhliða yfir
vopnahléi um síðustu helgi. Það opnar Sinn Fein,
pólitiskum armi IRA, leð að samningaborðinu um
friðarferlið á Norður-írlandi. Orðið friður felur í sér
vinsælar væntingar en framlengt vopnahlé á mun
betur við hið óumflýjanlega ferli sem árangursríkar
samningaviöræður verða að fara eftir. Kaþólikkar á
Norður-írlandi vilja írsk yfirráð meðan mót-
mælendur vilja áframhaldandi yfirráð Breta. En það
er einungis pláss fyri einn fána á flaggstönginni. Sú
staðreynd gerir vonir um skjóta samninga varðandi
yfirráð að engu. Þá er ekki annað eftir en
bráðabirgðaákvæði sem tryggja hvorki né útiloka
ítrustu óskir hvors aðila um sig.“
Úr forystugrein Washlngton Post, 23. jiili.
Frjáls verkalýðshreyfing
„Hin svokallaða kjósendahreyfing „Þjóðin með Jag-
land“ er á góðri leið með að afhjúpa sig sem yfirvarp
fyrir kosningavél Verkamannaflokksins sem ijármögn-
uð er og stjórnað af alþýðusambandinu. Alþýðusam-
bandið hefur aldrei farið dult með ósk sína um náið
I>V
samstarf við Verkamannaflokkinn því þar á bæ telja
menn að sú samvinna gefi verkalýðshreyfingunni
mesta möguleika á að hafa pólitísk áhrif. Menn vilja
einnig halda fast í þá ímynd að verkalýðshreyfingin sé
frjáls og óháð og haga sér samkvæmt því. Það er mjög
mikilvægt fyrir félaga í verkalýðshreyfmgunni að al-
þýðusambandið hefur sýnt viljann og getima til að vera
óháð sérhverri ríkisstjórn.“
Úr forystugrein Aftenposten 24. júli.
Tilgangslausar viðræður
„Samningaviðræðunum um fjárlagagerðina, sem nú
fara fram milli Bills Clintons forseta og þingsins, hefur
oft verið líkt við stórbrotna baráttu um hvernig lækka
eigi skatta, draga úr ríkisútgjöldum, fjárfesta í mennt-
un og koma jafnvægi á ríkisbúskapinn í fyrsta sinn í
tuttugu og fimm ár. Önnur útgáfa og ekki eins
skjallandi hljóðaði á þá leið að uppgangurinn í efna-
hagslífmu væri á góðri leið með að eyða fjárlagahallan-
um. Þar af leiðandi væri engin þörf á lokasamkomu-
lagi, það gæti jafhvel reynst skaðlegt. Það væri einmitt
hægt að eyða fjárlagahallanum fyrr ef samningavið-
ræðurnar um hann færu út um þúfur."
Úr forystugrein New York Times 23. júlí.