Dagblaðið Vísir - DV - 04.09.1997, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 1997
15
Um einsýni
Úr kvikmyndinni Á hverfanda hveli. - Endirinn á myndinni líkist heimin-
um eins og hann er en ekki kvikmyndaheiminum, segir m.a. í greín Ár-
manns.
Ég hafði lengi furðað
mig á vinsældum kvik-
myndarinnar Á hverf-
anda hveli (Gone with
the Wind) þegar ég
fékk hugljómun: Það
er endirinn sem er or-
sökin. Sem alkunna er
lýkur myndinni á því
að karlhetjan, Rhett
Butler, yfirgefur kven-
hetjuna, Scarlett
O’Hara, og segir örlög
hennar sig engu
skipta.
Þetta eru sjaldgæf
endalok á bandarískri
bíómynd. Raunar svo
sjaldgæf að ef sagan
væri kvikmynduð nú
væri endinum eflaust
breytt, skötuhjúin
næðu saman og þreyttir kvik-
myndahúsagestir þyrftu ekki að
hafa áhyggjur af. Þetta er ekki
getgáta. „Framhald" myndarinn-
ar er til þar sem væmnum klisju-
endi er skeytt við hana. Sömu
menn myndu eflaust skeyta við
Grettissögu endi þar sem Grettir
reyndist enn á lífi, risi upp frá
dauðum og sallaði þrjótinn Öngul
og menn hans niður með vélbyss-
unni sinni.
Allt á að gerast hratt
Á hverfanda hveli varð vinsæl
af því að fólk er ekki alveg jafn-
heimskt og menn sem gera kvik-
myndir halda. Endirinn á mynd-
inni líkist heiminum eins og
hann er, ekki kvikmyndaheimin-
um. Það hefur fólk kunnað að
meta. Hann er tvísýnn en kvik-
myndir einkennast því miður oft
af einsýni.
Að sjá góða kvik-
mynd er sennilega
ein besta menntun
sem til er. En þá
verður hún að vera
tvísýn. Því miður
herja á kvikmynda-
húsin einsýnar
myndir. Sem sam-
eina það að vera
svarthvítar og í lit-
um. Vissulega geta
slíkar kvikmyndir
verið ágæt skemmt-
un. En þeir sem
horfa á þær ein-
vörðungu verða
einsýnir, ímynda
sér að veruleikinn
sé eins.
Einsýni er einn
helsti kvillinn sem
hrjáir opinbera umræðu. Hún er
afar sjaldan frjáls þó að fjölmiðlar
eigi að heita frjálsir. í stað þess að
láta aðra fiötra sig fiötra þeir sig
sjálfir. Það gera þeir með því að
allir sem taka tn máls gefa sér
fyrirfram stað-
reyndir sem þó
ættu ekki að vera
gefnar og umræð-
unni er fyrirfram
beint í tiltekinn
farveg.
í Qölmiðlum á
allt að gerast
hratt. Fréttir eiga
að vera stuttar og
hnitmiðaðar og
skiljast þegar í
stað. Því miður er einfaldasta
leiðin til þess að tala í klisjum. Á
hóp stjórnmálamanna er klínt
heitinu umbótasinnar, burtséð
frá því hvort þeir eru að bæta
eitthvað eða ætla sér það. Þá er
hægur vandi að kalla alla and-
stæðinga þessara manna harð-
línumenn eða eitthvað þvíumlíkt
þó að þeir kunni að vera fiöl-
skrúðugur hópur.
Kýklópsauga einsýninnar
Allt má draga í dilka með slík-
um klisjum. Einn er með stóriðju
og Evrópusambandinu. Þá hlýtur
annar, sem er andvígur stóriðju,
einnig að vera andvígur Evrópu-
sambandinu. Einn sósíalisti er
ekki frjálslyndur. Þar með er gef-
ið að enginn sósíalisti sé frjáls-
lyndur. Þannig má horfa á heim-
inn með kýklópsauga einsýninn-
ar.
Sérstök tegund einsýnna
manna kallast stjórnmálamenn.
Sá sem andmælir þeim er and-
stæðingur þeirra og þar með á
móti öllu sem þeir styðja. Allt er
þá miðað við manninn en ekki
við sjálfar hugmyndimar, hversu
merkilegar sem þær annars eru.
Það er gott að fara á James
Bond- mynd þar sem allt er svart
og hvítt, klippt og skorið. En
verra ef menn halda að lífið sé
James Bond-mynd. Þá ættu þeir
frekar að sjá Á hverfanda hveli.
Og læra eitthvað af.
Ármann Jakobsson
Kjallarinn
Ármann
Jakobsson
íslenskufræöingur
„Einsýni er einn helsti kvillinn
sem hrjáir opinbera umræðu. Hún
er afar sjaldan frjáls þó að fjöl•
miðlarnir eigi að heita frjálsir. í
stað þess að láta aðra fjötra sig
fjötra menn sig sjáifir.“
Fjórar krónur fyrir barn
í ágúst ákvað ríkisstjórnin að
hækka bætur almannatrygginga
um 2,5 prósent eftir harða gagn-
rýni frá öldruðum og stjómarand-
stöðunni í kjölfar úrskurðar kjara-
dóms. Þeir sem þarna fá örlitla
hækkun á framfærslu sinni eru
flestir einna verst settir í samfé-
laginu.
Þetta em ellilífeyrisþegar, sem
hafa framfærslu sína að mestu eða
öllu leyti frá Tryggingastofnun
ríkisins, og öryrkjar, sem eru í
sömu stöðu eða jafnvel verri.
Margir þeirra hafa ekki átt
þess kost að safna sér rétt-
indum í lífeyrissjóðum
eins og margir aldraðir
hafa getað gert um æfina.
Þetta eru einnig einstæðir
foreldrar, sjúklingar sem í
veikindum sínum fá
greidda sjúkradagpeninga
eða slysadagpeninga hafi
þeir misst starfsgetu sína
tímabundið eftir slys.
Rausnarleg ríkisstjórn?
Ég hef margoft bent á hræðilega
stöðu þeirra sjúklinga sem fá
greidda sjúkradagpeninga ein-
göngu frá Tryggingastofnun. Þeir
fá nú greiddar 620 krónur á dag til
framfærslu þann ttma sem þeir
eru óvinnufærir. Á þessari upp-
hæð geta sjúklingar þurft að fram-
fleyta sér í allt að eitt ár, þ.e. þar
til þeir ná heilsu eða em metnir til
örorku.
Séu þeir með bam á framfæri
kemur nú 168 króna viðbótar-
greiðsla daglega. Þetta eru allar
framfærslutekjur sjúklings sem
ekki á rétt á greiðslum úr sjúkra-
sjóði stéttarfélags en ýmis fiöl-
menn stéttarfélög em ekki með
neina sjúkrasjóði. Þeir sjúklingar,
sem ekki vom í fullu starfi fyrir
veikindin, fá aðeins helming þess-
arar upphæðar, þ.e. 310 krónur á
dag, jafnvel þótt þeir hafi verið í
yfir 90% starfi áður en þeir veikt-
ust.
Ráðherrar í ríkisstjóminni hafa
verið að beija sér á brjóst fyrir að
hafa hækkað bætur almannatrygg-
inga um þessi 2,5% í ágúst. En
gera þeir sér grein fyrir hversu
mikiö þeir vora að
hækka greiðslumar
til einstakra hópa?
Ég efa það stórlega.
Ég geri hér að um-
talsefni sjúklingana
að þessu sinni en full
ástæða er til að beina
augum að fleiri hóp-
um, s.s. þeim öldrað-
um og öryrkjum sem
eru fastir i fátæktar-
gildra tekjutenging-
arreglna trygginga-
kerfisins.
Sjúkradag-
peningar
sjúklings
hækkuðu um
15 krónur á
dag, úr 605
krónum í 620
krónur. Heilar 15 krónur,
hvílík rausn! Svo era það
blessuð börnin, sem era
svo óheppin að eiga for-
eldra í þessari stöðu, framfærslan
til þeirra hækkaði um svo mikið
sem 4 krónur, úr 164 krónum í 168
krónur.
Hafa þeir Davíö Oddsson og
Friðrik Sophusson svör við því
hvemig hægt er að framfæra bam
á 164 krónum á dag og hvemig 4
krónur til viðbótar gera gæfumun-
inn? Ég leyfi mér að
efast um að þeir
treysti sér til að fæða
barn og klæða fyrir
168 krónur á dag 1
heilt ár, hvað þá ef
þeir ættu við heilsu-
leysi að stríða og
hefðu 19.000 krónur á
mánuði í tekjur, eins
og þeir sjúklingar
sem standa í þessum
sporum.
Bætum velferöar-
kerfiö
Rikisstjóm Sjálf-
stæðisflokks og Fram-
sóknar ætti að kynna
sér aðstæður þess
fólks sem þarf að
treysta á almanna-
tryggingamar til framfærslu áður
en hún hreykir sér af því að hafa
af gæsku sinni hækkað greiðslum-
ar um 2,5%. Prósentur segia ekki
allt.
í þessu kerfi þarfnast margt leið-
réttingar við og nauðsynlegt er að
einfalda og gera endurbætur á regl-
um velferðarkerfisins svo enginn
þurfi í heilsuleysi og tímabundnum
veikindum að búa við þau kjör sem
lýst er hér að framan.
Ásta R. Jóhannesdóttir
„Hafa þeir Davíð Oddsson og
Friðrik Sophussn svör við því
hvernig hægt er að framfæra
barn á 164 krónum á dag og
hvernig 4 krónur til viðbótar
gera gæfumuninn?u
Kjallarinn
Ásta Ragnheiöur
Jóhannesdóttir
alþingismaöur
Með og
á móti
Á að afhenda 16 og 17 ára
unglingum Fríkort?
Páll Þór Armann,
framkvæmdastjóri
Fríkorta ehf.
Unglingar
eru kröfu-
harðir
neytendur
„Já, mér finnst alveg sjálfsagt
að bjóða 16-17 ára unglingum
þátttöku í Fríkortinu. Ungling-
arnir eru yfir-
höfuð, ekki síð-
ur en aðrir,
kröfuharðir
neytendur sem
geta að minu
viti fyllilega
gert þann sam-
anburð sem
felst i þvi að
nýta sér kosti
Fríkortsins.
Með því að
segja að unglingar geti ekki
dæmt um það af skynsemi hvort
þeir vilji nýta sér kosti korfsms
erum við að segja að forsendur
þeirra til þess samanburðar séu
ekki nægilegar.
16 og 17 ára unglingar fá í þjóð-
félaginu í dag ýmis réttindi. Til
dæmis geta 17 ára unglingar tek-
ið bílpróf og virkan þátt í um-
ferðinni en því fylgir jú mikil
ábyrgð. Þessir sömu unglingar
hafa að mínu viti fulla þekkingu
til þess að velja og hafha þeim til-
boðum sem í hoði eru á hveijum
tíma.
Unglingarnir eru víða að taka
verulega virkan og ábyrgan þátt
í þjóðmálum og má þar til dæm-
is nefna jafningjafræðsluna. Slíkt
er að mínu mati klár vísbending
um að unglingar vilja vera full-
gildir þátttakendur í þessu þjóð-
félagi og ég sé ekki að Frikortið
sé einhver undantekning frá
því.“
Tilræði við
heilbrigða
samkeppni
„Ég tel þetta fráleitt það sem
Frikortsmenn eru að gera núna.
Ég bendi á í fyrsta lagi að þarna
er verið að af-
henda ósjálf-
ráða ung-
mennum
Fríkort. Ég
dreg það mjög
í efa, með
fullri virðingu
fyrir ungling-
um á þessum
aldri, að þeir
hafi í raun þá
reynslu og þá
þekkingu sem þarf til þess að
taka þátt í viðskiptalífinu á
þennan máta.
Þetta gæti hins vegar orðiö til
þess að börnin verði viljugri til
að fara út í búð fyrir foreldra
sína í þeirri von að þeir fái
ókeypis miöa í bió eða pitsu-
sneið. En valið mun fyrst og
fremst grandvallast á þessari gul-
rót, sem bíómiðinn og pitsusneið-
in er, en ekki á sjálfstæðri og
gagnrýnni hugsun unglinganna.
Þarna er í raun verið að draga
unglingana á þann bás sem
Fríkortsmenn vilja hafa ungling-
ana og þetta er eitt tilræðið enn
hjá Fríkortsmönnum við heil-
brigða samkeppni í landinu.
Okkur hjá Neytendasamtök-
unum þykir gagnrýnivert
hversu langan tíma samkeppnis-
yfirvöld hafa verið að fialla um
Fríkortið. Þetta útspil Fríkorts-
manna gerir þá kröfu á hendur
samkeppnisyfirvalda að þau
ljúki nú þegar athugun sinni á
hvort Fríkortin starfi á eðlilegan
máta innan ramma samkeppnis-
þjóðfélagsins." -ST
Jóhannes Gunnars-
son, framkvæmda-
stjóri Neytenda-
samtakanna.