Dagblaðið Vísir - DV - 01.10.1998, Qupperneq 15

FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1998
15
Mannréttindi og
persónuvernd
Spurningin stendur um mannréttindin sjáif, segir m.a. f grein Magnúsar. - í fyrirtækinu íslensk erföagreining.
Kjallarinn
Magnús
Ingólfsson
stjórnmáiafræðingur og
kennari
Á kynningarfundi ís-
lenskrar erfðagreiningar í
Háskólabíói um helgina
kom fátt fram sem varpað
gæti nýju ljósi á frumvarp-
ið um miðlægan gagna-
grunn. Þó kom fram I máli
Jóhanns Hjartarsonar, lög-
fræðilegs ráðgjafa fyrir-
tækisins, ákveðið atriði
sem er vert skoðunar og er
tilefni þessarar greinar.
Pólitísk úrlausnarefni
Fyrst er þó rétt að nefna
tvö önnur atriði sem hægt
er að líta á sem pólitísk úr-
lausnarefni þar sem mála-
miðlun gæti hugsanlega
náðst þrátt fyrir faglegan
ágreining innan heilbrigð-
isstétta. Allir aðilar máls
hafa nú fallist á þann sam-
eiginlega skilning að fullkomin
dulkóðun er fræðilega óhugsandi.
Þar með getur aðila aðeins greint
á um hvort þeim finnst tiltekin að-
ferð og eftirlit við dulkóðun full-
nægjandi og hvort og þá hve mikla
áhættu aðilar eru tilbúnir að taka
fyrir annarra hönd. Það er því
pólitísk spuming og Alþingi ætti
að geta svarað henni.
Hitt atriðið varðar afturkræft
tímabundið einkaleyfi og greiðslu
fyrir það. Einkaleyfi sýnist vera
skilyrði þess að verkið sé yfirleitt
framkvæmanlegt og þar sem ekki
verður séð að það spilli almanna-
hagsmunum, ríkjandi samkeppn-
issjónarmiðum né hagsmunum ís-
lenska ríkisins er það tiltölulega
einfold pólitísk ákvörðun að taka
í framhaldi af afstöðu til dulkóð-
unar. En þetta tvennt hangir líka
á þeirri spýtu sem Jóhann Hjart-
arson veifaði á fundinum, og er,
þegar allt kemur til alis, kjarnaat-
riði en ekki einfalt lögfræðilegt,
tæknilegt eða pólitískt atriði held-
ur öllu fremur heimspekilegt. Jó-
hann sagði þannig, að grundvöll-
ur þess að hægt væri að nota per-
sónuupplýsingar úr sjúkraskrám
væri sá að þær væru skv. heil-
brigðislögum (nr. 78 1997), hvorki
eign heilbrigðisyfirvalda né sjúk-
lings, heldur
samkvæmt hans
skilningi á lög-
unum, fyrir-
bæri án eignar-
réttar!
Eigið líf,
eigið frelsi
Flestir munu
sjá að þetta get-
ur tæplega stað-
ist (og undirrit-
aður sér reynd-
ar ekki í nefhd-
um lögum) og
hvað sem þess-
um lögum líður
þá verður því
ekki trúað að yf-
irvöld geti selt
sjúkraskrár eða
lífsýni einhliða.
Aðalatriðið er nefhilega það, að ef
einhver á sjúkraskrá eða lífsýni
hlýtur það að vera viðkomandi
einstaklingur, á sama hátt og sam-
kvæmt vestrænum skilningi, að
hver maður á sitt eigið líf og frelsi.
Hitt er svo annað mál hvort hann
vill framselja réttindi sín, í þessu
tilviki persónuupplýsingar, tíma-
bundið eða í almannaþágu.
Þama stendur hnifurinn í
kúnni og ekki verður séð að lög
um miðlægan gagnagrunn öðlist
lögmæti gagnvart almenningi og
dómstólum hver sem vilji meiri-
hluta Alþings verður, nema þetta
atriði verði leyst. Því miður fyrir
vísindin. En það er líka í þeirra
þágu að leysa þá klemmu sem
þama hefur myndast. Spumingin
sem við stöndum frammi fyrir nú
er því ekki fyrst og fremst um per-
sónirvernd sem afleidd réttindi af
mannréttindum. Spumingin snýst
um mannrétt-
indin sjálf.
Við lestur
heilbrigðislaga
verður manni
auk þess ljóst,
þvert á ályktun
lögfræðingsins,
að réttur sjúk-
linga er meiri
en svo að fram
hjá honum
verði gengið.
Getur það verið
skýringin á sérstökum lögum um
miðlægan gagnagrunn? - Hvers
vegna skyldi annars þurfa sérstök
og ný lög um þessar vísindarann-
sóknir?
Magnús Ingóltsson
„Spurningin sem við stöndum
frammi fyrir nú er því ekki fyrst
og fremst um persónuvernd sem
afleidd réttindi af mannréttind-
um. Spurningin snýst um mann-
réttindin sjálf.u
Erum við að glata lýðræðinu?
Mikil valdabarátta á sér nú stað
í íslenzkum stjómmálum í kjölfar
núverandi stjórnarsamstarfs Sjálf-
stæöis- og Framsóknarflokks.
Kjami þess samstcirfs er sú stefna
að nokkrir gæðingar flokkanna
skuli fá að skipta milli sín öllum
helztu atvinnuvegum landsins, og
að þannig fái atmenningur hvergi
nærri að koma. Það er skilið milli
hafranna og sauðanna.
Þetta sést kannske hvergi betur
en hjá trillukörlum á sóknardög-
um, sem mega samkvæmt nýrri
reglugerð sjávarútvegsráðherra
aðeins sækja sjó í 9 daga á þessu
nýbyrjaða fiskveiðiári.
Ráðhemann var bora-
brattur eftir útgáfu reglu-
gerðarinnar og sagði að ef
einhverjir vildu ræða
málið, skyldu þeir bara
snúa sér til hans. Svona
framkoma þykir nothæf í
eiræðisríkjum. í lýðræðis-
ríkjum á að gilda jafnræði
þegnanna og frelsi til at-
hafnalífs svo sem áskilið
er í stjómarskrá landsins.
Innihaldslaus valdabarátta
Flokkapólitíkin á íslandi er að
verða innantóm valdabarátta og
efnislega innihaldslaus. Fjölgun
flokka á svonefndum vinstri væng
stjómmálanna er ekki líkleg til að
skila árangri, enda er þegar komið
í ljós að engin samstaða er um
stefnu þessa nýja flokks, sem þó
hefir ekki enn hlotið opinbert
nafn. Samkomulag virðist þó í
höfn um „hæfilegt auðlindagjald"
sem enginn veit hvað þýðir, en
fyrirsjánlega mun lenda á land-
vinnslunni og gera hana ósam-
keppnishæfa.
Hvað Kvennalistinn er að gera í
þessum félagsskap er öllum hulin
ráðgáta, nema kannske nýjum
þingflokksformanni hans. Kvenna-
listinn átti aldrei neinn rétt á sér,
nema fyrir ágæti einstakra þing-
manna á vegum hans. Þetta er
eins og í öðrum flokkum.
Dæmið um Albert
Komið hefir fram, að bak við
þykk tjöld flokksræðisins
er nú unnið að fækkun
kjördæma. Engin opinber
umræða á sér þó stað um
málið, og er þó sýnt að
þetta hlýtur að leiða til
enn aukins flokkræðis
með áframhaldi á
hlutallskosningum, en
einkenni þeirra er að
flokkamir ráða framboði
manna og röðun á flokks-
lista, stundum með svo-
nefndum prófkosningum,
sem þó hefir reynzt mis-
jafnlega að sætta sig við.
Afsökunin fyrir
endurskipulagn-
ingu kjördæma-
skipunarinnar er
sögð vera misvægi
atkvæða í þeim.
Talsmenn breyt-
ingarinnar telja að hér sé
verið að auka lýðræðið í
landinu. Reynzlan sýnir þó
allt annað. Því stærri eða
fjölmennari sem kjördæmin
em, því minna hafa ein-
stakir kjósendur um málin að
segja. Þetta er kannske augljósast
í Sjáifstæðisflokknum, en þar er
það talinn galli á frambjóðendum
að þeir hafi of náið samband við
kjósendur. Kunnasta dæmið þar
um er þegar Al-
bert Guðmund-
syni var vísað úr
ráðherrambætti
fyrir of mikla lýð-
hylli á kjördæmi
sínu, Reykjavík.
Hann svaraði þó
myndarlega fyrir
sig í næstu kosn-
ingum.
Framboð á
eigin vegum
Mesta lýðræðið
fæst með breyt-
ingu á kjördæma-
skipuninni
þannig að allt
landið sé gert að
einmenningskj ör-
dæmum. Þannig
fæst fram bezta
úrval frambjóðenda og mesta að-
hald að flokksræðinu. Þá verða
flokkamir að bjóða fram hæfasta
frambjóðandann sem þeir eiga völ
á í hverju kjördæmi, og auk þess
geta sjáifstæðir frambjóðendur átt
þess kost að bjóða sig fram á eigin
vegum. Hlutfallskosningar verða
úr sögunni, enda era allir, nema
etv. flokksklíkumar, fyrir löngu
orðnir þreyttir á þessu kerfi.
Önundur Ásgeirsson
„Mesta lýðræðiö fæst með breyt-
ingu á kjördæmaskipuninni
þannig að allt landið sé gert að
einmenningskjördæmum. Þannig
fæst fram bezta úrval frambjóð-
enda og mesta aðhald að flokks-
ræðinu.u
Kjallarinn
Önundur
Ásgeirsson
fyrrv. framkvæmdastjóri
Olís
Með og
á móti
A veiðileyfagjald að vera á
stefnuskrá samfylkingar?
Sighvatur Björg-
vinsson, formaður
Alþýbuflokkslns.
Almennri
reglu fylgt
„I málefhaskrá framboðsins er
tekið mjög skýrt og skorinort á
þessu máli. Þar segir að taka
skuli gjald af afnotum af auðlind-
inn í þjóðareign
til lands og
sjávar sem
meðal annars
verði notað til
að standa
straum af
kostnaði sem
þjóðin ber af
nýtingu þeirra
og stuðla að
réttlátri skipt-
ingu afraksturs
auðlinda. Stefna okkar er því al-
vég ljós hvað þetta varðar en fyr-
ir liggur nú að útfæra hana nán-
ar. Héma er ekki bara verið að
tala um greiðslur fyrir aðgang að
takmörkuðmn auðlindum sjávar-
ins, heldur líka greiðslurfyrir að-
gang að takrnörkuðum auðlind-
um á landi í eigu almennings.
Almenna reglan hér á landi er
einfaldlega sú aö þaö er greitt fyr-
ir aðgang aö takmörkuðum auð-
lindum. Sem dæmi greiða menn
fyrir að nýta námur í eigu ríkis-
ins, liúa í húsnajði í eigu rikisins
og fyrir afnot af heitu vatni i eigu
sveitarfélaga. Við erum búin að
taka ákvörðun um að gjald verði
lagt á veiðileyfi í málefnaskrá
vinstrimanna en síðar munum
við ákveða nánar hvemig skuli
staðið að gjaldtökunni.“
Bitnar á
launþegum
„Boðað hefur verið að hægt sé
að taka háar fjárhæðir út úr sjáv-
arútvegi meö veiðileyfagjaldi,
nokkra milljarða þegar í stað og
svo áfram háar
fjárhæðir þegar
fram líða stund-
ir. Þessum
áformum er ég
algerlega and-
vígur. Ég tel
fyrir það fyrsta
að þær séu
óraunhæfar,
tekjur í grein-
inni eru ekki
það miklar að
hægt sé að leggja slíka skatta á
hana. Ef að ríkið beitir valdi sínu
á þennan hátt þá verða útgerðim-
ar að bregðast við með því að
draga úr launakostnaði. Það er
eini útgjaldaliðurinn sem hægt er’
með góðu móti að lækka. Laun-
þegar munu því í raun borga
veiðileyfagjaldiö meö lægri tekj-
um og það get ég ekki stutt. í
öðru lagi er dreifing atvinnu-
greinarinnar þannig að um 90%
tekna af véiðileyfagjaldi kæmu
utan af landsbyggðinni en um
80% þeirra yrði ráðstafað á höf-
uðborgarsvæðinu. í gamla daga
hét svona stefna nýlendustefna og
slíkt er ekki boðlegt í nútímaþjóð-
félagi. í þriðja lagi á landsbyggð-
in mjög undir högg að sækja.
Lægri laun í aðalatvinnugrein
landsbyggðarinnar munu einfald-
lega verða til þess að auka á
vanda hennar því fleiri munu
flytja þangað sem betri laun er að
hafa.“ -KJA
Kristinn H. Gunn-
arsson alþingis-
maöur.
Kjallarahöfundar
Athygli kjallarahöfunda er
vakin á því að ekki er tekið við
greinum í blaðið nema þær ber-
ist á stafrænu formi, þ.e. á tölvu-
diski eða á Netinu.
Netfang ritstjómar er:
dvritst@centrum.is