Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.1998, Blaðsíða 18

i8 imenning
** *-----
MÁNUDAGUR 12. OKTÓBER 1998
í myrkum hlíðum
Samskipti Solveigar bú-
stýru og séra Odds á
Miklabæ í Skagafírði hafa
fyrir löngu fengið á sig
blæ þjóðsögunnar. Þegar
Oddur, sem bæði var bisk-
upssonur og sóknarprest-
ur, hvarf á stuttri hæjar-
leið þannig að hvorki
fannst af honum tangur
né tetur var almannaróm-
ur var fljótur að geta í
eyðumar og hin alþekkta
saga um hvarf séra Odds
varð til.
Ragnar Amalds fjallar f
nýju leikriti um þessa at-
burði og eins og nafn
verksins bendir til er at-
hyglinni beint að örlögum
Solveigar, stúlkunnar sem
stéttar sinnar og stöðu
vegna átti aldrei von til að
þess að verða prests-
maddama, þó að ástin
blómstraði um stund á
milli þeirra séra Odds.
í uppsetningunni er
ekki að öllu leyti þrædd
sagnfræðilega kórrétt leið, heldur- er
dramatísk og tímalaus framvinda atburða
látin hafa yfirhönd. Hin ytri umgjörð er
vissulega sú myrka og óblíða 18. öld, sem
reyndist landsmönnum svo erfið, en það er
þó fyrst og fremst hugarfarið sem knýr fram
atburðarásina, að ógleymdri ástinni og af-
brýðiseminni. Leikmyndin er stílfærð og
undirstrikar vissa fjarlægð frá raunsæi,
enda er hér verið að fjalla um drauga og aft-
urgöngur í bland.
Framvindan er hæg í byrjun, en smám
saman byggist upp spenna, og ljóst er að við
ofurefli er að etja. Hlutur Odds er ekki gerð-
ur betri en til stendur. Hann kemur löður-
mannlega fram við Solveigu, þegar hann
lætur hana óvænt standa frammi fyrir heit-
konu sinni, sem hann kvænist örfáum dög-
um síðar. Sýslumaður og biskupinn faðir
Odds kæfa allar hugmyndir um áframhald-
andi samband og hyggjast flytja hana eins
og hvem annan hreppsómaga í aðra sveit.
Hvörfin í verkinu verða þegar Solveig full
örvæntingar bindur enda á líf sitt. Eftir það
verður nokkurt spennufall í sýningunni og
það reynist dálítið knúsað að ná upp damp-
inum aftur. Ógnin sem þeim eftirlifandi
Uppfærsla Þjóðleikhússins á Solveigu er orðin klassísk um leið og hún er frumsýnd.
Pálmi Gestsson og Þröstur Leó Gunnarsson í hlutverkum sínum.
DV-mynd Hilmar Þór
stendur af Solveigu verður ekki nógu
grimm og áþreifanleg og útfærslan á
dramatísku endadægri séra Odds leystist
um of upp í bægslagang, hávaða og hljóð-
effekta. Það er spuming hvort leikstjórinn
hefði ekki getað fundið einfaldari en um leið
sterkari aðferð til að túlka þessa örlaganótt.
Leiklist
Auður Eydal
Vigdís Gunnarsdóttir leikur Solveigu sem
lætur blekkjast af fögram loforðum. Vigdís
hefur verulega góð tök á túlkuninni, og
skapar trúverðuga og sanna persónulýs-
ingu, sem áhorfandinn fær skilning á. Hitt
burðarhlutverkið er séra Oddur, sem Þröst-
ur Leó Gunnarsson leikur. Þunginn vex í
túlkun hans eftir því sem á liður og prestur-
inn verður friðlausari og vansælli.
Pálmi Gestsson fer vel og valdsmannslega
með hlutverk hins mistæka Vigfúsar sýslu-
manns framan af. Mér þótti hins vegar
koma annar tónn i túlkunina þar sem sýslu-
maður sinnir áhugamáli
sínu kartöfluræktinni og
er þá í töktum og tali orð-
inn eins og vinnumaður
sé. Þar bregður Pálmi sér
í gervi gamanleikarans,
sem ekki rimar við fram-
göngu hans að öðra leyti.
Þetta misgengi í túlkun
persóna kom líka fram
hjá Lilju Guðrúnu Þor-
valdsdóttur, sem lék Ingi-
björgu vinnukonu ýmist
eins og algjöra undirlægju
eða hina bröttustu mann-
eskju. Líka var vandséð
hvað tifandi hlaup hennar
um sviðið áttu að fyrir-
stilla.
Ólafía Hrönn Jónsdótt-
ir var mikil á velli í hlut-
verki Guðrúnar prests-
maddömu, sem sífellt ber
barn undfr belti og er al-
gjör andstæða Solveigar í
sjón og raun. Hlutverkið
er vel skrifað þó að það sé
ekki stórt og veldur
straumhvörfum í verk-
inu. Hjalti Rögnvaldsson fór virðulega með
hlutverk biskups, sem lætur sig ekki muna
um að plotta með örlög sinna nán-
ustu.
Hvarf séra Odds á Miklabæ hefur
löngum verið landsmönnum hug-
leikið. Segja má að þessi uppfærsla
Þjóðleikhússins á Solveigu sé orðin
klassísk um leið og hún er frum-
sýnd bæði vegna efnisins og útfærsl-
unnar. Leikrit Ragnars hefur alla
burði til að lifa meðal þeirra sígildu
verka sem við eigum fyrir þar sem
sótt er í sagnabrunna fyrri tíðar.
Auk þess er það dramatísk saga með sam-
svöran á öllum tímum um mannleg örlög og
misbeitingu valds.
Þjóðleikhúsið sýnir á stóra sviðinu:
Solveig
Höfundur: Ragnar Arnalds
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson
Tónlistarstjórn og hljóðstjórn: Sig
urður Bjóla
Leikmynd og búningar: Gretar
Reynisson
Leikstjóri: Þórhallur Sigurðsson
PS
D-dagurinn
Leikur af leik
Aðferð Stephens Mallatratt til
að koma draugasögu Susan Hill
upp á svið í Svartklæddu konunni
er óvenjuleg og snjöll. Kipps lög-
ffæðingur, sem í bókinni er venju-
legur sögumaðúr, er í leikgerðinni
látinn ráða leikara nokkum til að
hjálpa sér að sviðsetja gamla lífs-
reynslusögu til að sýna vinum og
ættingjum á áhrifamikinn hátt
hvað það var sem hann gekk í
gegnum sem ungur maður. Þetta
bætir nokkrum leikrænum vídd-
um í frásögnina sem virka prýði-
lega í uppfærslu Guðjóns Sig-
valdasonar og Sjónleiks á verk-
inu, einkum vegna þess að að-
standendur hafa borið gæfu til að
fá Arnar Jónsson i hlutverk
gamla lögfræðingsins sem ekki
getur gleymt konu sem varð svo
óhugnanlegur örlagavaldur í lífi
hans.
Hlutverk Arnars er sannkallað
óskaverkefhi fyrir margreyndan
snilling á sviðinu. Ekki aðeins
leikur hann lögfræðinginn sem
semur við leikarann um sviðsetningu á sög-
unni um svartklæddu konuna, heldur „leik-
ur“ lögfræðingurinn hans í uppsetningu
þeirra félaga allar persónur sem koma við
sögu, aðrar en sjálfan sig á yngri áram.
Þarna fær Amar frábær tækifæri til að
leika það að hann leiki illa - af því hann er
jú ekki leikari! - og búa um leið til margar
persónur sem öðlast líf og verða þekkjanleg-
ar hver frá annarri með hjálp einfaldra bún-
inga. Það var hreint yndi að fylgjast með
hvemig hann lék eina persónu út frá
annarri af póstmódemískri tvíræðni.
Leikarinn sem fær að leika Kipps ungan í
„Ég er enginn leikari.“ Vilhjálmur Hjálmarsson og Arnar Jónsson í hlut-
verkum sínum. DV-mynd Hilmar Þór
legri skelfingu yfir til áhorf-
enda sem tóku fullan þátt í
henni með honum.
Aðalhlutverk sýningarinnar
leikur þó kannski hvorugur
þessara heldur hljóðmynd
Kjartans Kjartanssonar höfuð-
snillings segulbandsins sem
átti stærstan þátt í mögnuðum
draugaganginum á sviðinu.
Markvissar endurtekningar
sem smám saman draga áhorf-
endur inn í skelfingu horfins
tíma og ópin sem nístu gegnum
merg og bein bera fag-
manni vitni. Þá voru marg-
ar sviðslausnir snjallar,
einkum stiginn upp á loft
fortíðarinnar og „fenið“.
Svartklædda konan er í
eðli sínu einfalt meló-
drama en leikgerðin dýpk-
ar hana svo skemmtilega
að hún hefur gengið áram
saman í London. Ekki ætti
hún síður að höfða til ís-
lendinga.
Leiklist
Silja Aðalsteinsdóttir
sviðsetningunni er leikinn af Vilhjálmi
Hjálmarssyni sem ekki hefur verið áberandi
á íslensku sviði síðan hann kom heim frá
námi. Hann vinnur hlutverkið vel en var
býsna viðvaningslegur framan af, átti erfitt
með að gleyma sér i hlutverkinu. En þegar
á reyndi tókst honum að skila raunvera-
Sjónleikur sýnir í Tjarnarbíó:
Svartklædda konan
Leikgerð Stephens Mallatratt eftir sögu
Susan Hill
Þýðing: Ottó G. Borg
Hljóðmynd: Kjartan Kjartansson
Lýsing: Þorsteinn Sigurbergsson
Leikmynd, búningar og leikmunir:
Charlotta Eriksson, ísold Grétarsdóttir,
Rannveig Eva Karlsdóttir
Aðstoðarleikstjóri: Bryndís Petra Braga-
dóttir
Leikstjóri: Guðjón Sigvaldason
Ég minni á Dag dagbókarinnar sem verðm- á
fimmtudaginn, 15. október, Þá eigum viö öll að
halda dagbók og senda hana Þjóðháttadeild
Þjóðminjasafns ásamt upplýsingum um aldur,
heimilishagi, búsetu og stöðu - og nafn ef vill.
Þessar dagbækur verða notaðar við fræðilegar
rannsóknir og jafnvel í útgáfu en fyllstu nafn-
leyndar verður þá gætt.
Á Degi dagbókarinnar er fólk líka hvatt til
að koma handskrifuðu efni sem það hefur und-
ir höndum, bréfum, dagbókum og slíku, í
vörslu Landsbókasafns í Þjóðarbókhlöðu. D-
daginn sjálfan verður opnuð sýning í Þjóðar-
bókhlöðunni sem stendur til mánaðamóta og
verður þar tekið viö persónulegum heimildum.
Sérstök áhersla er lögð á að kalla eftir dagbók-
um og bréfum kvenna og bama vegna þess hve
lítið hefur varðveist frá þeim.
Ef einhvern vantar hugmynd hafa verið
hengdar upp sex notkunarmöguleikar dagbók-
arformsins á Súfistanum, Laugavegi 18, eftir
Thor Vilhjálmsson, Hallgrím Helgason, Auði
Jónsdóttur, Rögnu Garðarsdóttur, Sigrúnu Sig-
urðardóttur og Svan Kristjánsson.
Hugmyndin að Degi dagbókarinnar mun
vera dönsk; alltént hefur frést að eftir að slíkur
dagur var haldinn í fyrsta sinn í Danmörku
hafi verið sendar inn 50 þúsund dagbækur. Við
toppum það - og ekki bara miðað við höfðatölu.
Ljóð fyrir jól
Fyrir skömmu var gramsað í vænt-
anlegum jólabókum hér í PS og farið
lauslega yfir ævisögur og skáldverk til
að við gætum búið okkur undir flóðið.
Ljóðabækurnar era ekki margar ef
marka má upplýsingar sem þegar liggja
fyrir, en löng hefð er fyrir sjálfsútgáf-
um á þeim vettvangi.
Af grónum ljóðskáldum sem gefa út
núna eru helstir Baldur Óskarsson og
Jóhann Hjálmarsson sem koma út hjá
Bjarti og Hörpuút-
gáfunni. Hjá síðamefndu út-
gáfunni koma einnig Perlur
úr ljóðum íslenskra kvenna,
safn ljóða eftir skáldkonur á
19. og 20. öld sem umsjónar-
maður menningarsíðu DV
hefúr valið.
Bjartur gefur líka út Fylgj-
ur eftir Harald Jónsson, og annar
myndlistarmaður, Hallgrímur Helga-
son, gefur út Ljóðmæli hjá Máli og
menningu. Sú bók er „engin smásmíði
frekar en skáldsögur hans og er til-
hlökkunarefni fyrir alla aðdáendur
þessa hvirfilbyls í íslensku menningar-
lífi", eins og segir i frétt frá MM. Þar
koma líka út ljóðabækur eftir Kristínu
Ómarsdóttur, Sveinbjöm I. Baldvins-
son og Sjón.
Barnabækur
Vaxandi áhugi er á bamabókmenntum um
allan heim, svo stórt sé upp í sig tekið, og fjöldi
frumsaminna barnabóka kemur út í haust. Að-
dáendur Sossu sólskinsbams
eftir Magneu frá Kleifúm
munu fagna fjórðu og síðustu
bók um hana sem heitir ein-
faldlega Sólveig Guðríður.
Sossa fermdist í lok þriðju
bókar og nú fá lesendur að
vita hvað gat oröiö um unga
stúlku í afskekktri íslenskri
sveit árið 1914. Sossa hefur
safnað að sér verðlaunum og
viðurkenningum og er að koma út í Danmörku.
Guðrún Helgadóttir lýkur nýjasta
þríleik sínum með bókinni Aldrei að
vita hjá Vöku-Helgafelli. Steinunn
Sigurðardóttir skáld og rithöfundur
skrifar loksins barnabók; sú heitir
Frænkutuminn. Og hjá Bjarti er
væntanleg bamabókin Ég heiti Blíð-
finnur - þú mátt kalla mig Bóbó eftir
Þorvald Þorsteinsson myndlistar-
mann og rithöfund. Hans fyrsta
barnabók, Skilaboðaskjóðan, sló eft-
irminnilega í gegn enda bókmennta-
legt kraftaverk.
Lengi hefur vantað fræðirit
um bamabókmenntir handa
nemendum í framhaldsskól-
rnn og öðram áhugamönnum.
Hjá MM er í haust væntanlegt
greinasafnið Raddir barna-
bókanna með sögulegu yfirliti j
og fræðilegri umfjöllun um ís-
lenskar barnabækur sem bæt-
ir úr þessum skorti. Einn út-
lendur höfundur fær að fljóta með - já, rétt til
getið: Enid Blyton!