Dagblaðið Vísir - DV - 13.02.1999, Blaðsíða 31

LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1999 XJí'V
X>V LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1999
viðtal
^ 'É' "ér
Verslunarpróf VÍ f Júní
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
Jóhanna Siguröardóttir er snúin
til baka úr eyöimerkurgöngunni
sem hófst þegar hún yfirgaf Al-
þýðuflokkinn og stofnaöi Þjóð-
vaka. Oft hefur veriö vitnaö til
fleygra oröa hennar þegar hún
sœllar minningar mœlti: Minn
tími mun koma. Þaö virtist sem
hennar tími vœri aö koma árið
1995 þegar Þjóövaki var stofnaö-
ur. Skoðanakannanir sýndu þá
fljúgandi meöbyr. Sá meðbyr
skilaöi sér þó ekki í kosningun-
um nokkrum vikum síöar og
Þjóövaki fékk einungis þrjá
þingmenn. Engu var líkara en
stofnfélagar Þjóöváka fyndu sig
ekki í þessum nýja flokki og yf-
irgáfu þeir hann einn af öörum
fljótlega eftir stofnun hans. Svo
fór loks aö sjálfgekk Jóhanna
til hálfs til liös viö sína fyrri
flokksmenn innan þings þegar
stofnaöur var þingflokkur jafn-
aöarmanna.
Pólitísk framtíð Jóhönnu var enn
þá óviss fyrir fáum vikum þegar A-
flokkarnir og Kvennalistinn voru að
reyna að komast að niðurstöðu um
hvort þeir ættu að bjóða fram sam-
eiginlega í kosningunum í vor og þá
hvemig ætti að raða saman fram-
boðslistanum. Þegar loks fékkst nið-
urstaða að halda kassaprófkjörið
fræga var henni boðið að fá fjórða
sæti á væntanlegum lista. Hún lá
undir feldi í nokkra daga og hugsaði
ráð sitt en ákvað síðan að hafna
boðinu en bjóða sig fram í kassa Al-
þýðuflokksins. Eftir á að hyggja var
það hárrétt ákvörðun því að Jó-
hanna stóð uppi sem ótvíræður sig-
urvegari, eins og alþjóð er kunnugt.
Svo sannfærandi var sigur hennar
að yfírgnæfandi meirihluti almenn-
ings lítur á hana sem leiðtoga hins
sameiginlega framboðsafls sem nú
er fætt. Þetta skynjar Jóhanna
glöggt sjálf en er varfærin þegar
hún er innt eftir þvi hvort hún hafi
verið kölluð til forystu. Vonbrigði
alþýðubandalagsfólks eru nokkuð
augljós með niðurstöðu prófkjörsins
í Reykjavík. Forysta þess var síður
en svo þess sinnis að prófkjör færi
yfirleitt fram þar, hvað þá að kratar
og Jóhanna yrðu nokkurs konar sig-
urvegarar. Svör þeirra eru því held-
ur loðin þegar spurt er um forystu-
hlutverk Jóhönnu i Samfylking-
unni.
Fluafreyja og fálags-
málamanneskja
Jóhanna Sigurðardóttir fæddist í
Reykjavík 4. okt. 1942. Foreldrar
hennar voru hjónin Sigurður Egill
Ingimundarson, alþingismaður og
síðar forstjóri Tryggingastofnunar
ríkisins, og Karítas Guðmundsdótt-
ir. Fyrrverandi eiginmaður Jó-
hönnu er Þorvaldur Steinar Jó-
hannesson, sölustjóri hjá Heklu hf. í
Reykjavík. Þau eiga tvo syni, þá Sig-
urð Egil, sem fæddist árið 1972, og
Davíð Steinar, fæddan 1977.
Jóhanna nam við Verzlunarskóla
íslands og lauk verslunarprófi 1960.
Hún starfaði sem flugfreyja hjá Loft-
leiðum 1962-1971. Hún var formaður
Flugfreyjufélags íslands á árunum
1966-1969 og leiddi á þeim tíma flug-
freyjur til sigurs í harðri kjarabar-
áttu. Starfsfélagar hennar frá flug-
árunum minnast hennar með hlýj-
um huga, ekki síst flugfreyjur sem
hún á enn sterk ítök hjá. Björn Guð-
mundsson, fyrrv. flugstjóri, segir í
samtali við DV að Jóhanna hafi ver-
ið góður samstarfsmaður og hörku-
Baldvins hélt áfram. Ekki kom þó
til endanlegs uppgjörs og sambands-
slita fyrr en 1994. Ágreiningurinn
var þó vel ljós í millitíðinni, ekki
síst þegar Jóhanna afréð að segja af
sér sem varaformaður árið 1993
vegna andúðar á stjómarsamstarf-
inu og ágreiningsins við Jón Bald-
vin.
Jóhanna vann leynt og ljóst gegn
Jóni Baldvin fram að flokksþinginu
1994 þegar loks kom til uppgjörsins
mikla. Aðferðirnar vom með ýmsu
móti. M.a. gerði hún alvarlegar at-
hugasemdir við fjárlagaramma allra
ráðuneytanna í fjárlagafrumvarpi
fyrir árið 1994. Með því var hún i
raun komin í stjórnarandstöðu.
Andstæðingar hennar í flokknum
segja að hún hafi m.a. með þessu
verið að styrkja stöðu sína gagnvart
Jóni fram að flokksþinginu sem
halda átti haustið eftir og um tíma
leit vissulega út fyrir að henni tæk-
ist að reka formanninn upp í hom.
Flokksþingið átti samkvæmt hefð
að haldast á haustdögum og hefði
það gengið eftir samkvæmt hefðinni
er eins víst að Jóhönnu hefði tekist
að undirbúa jarðveginn að falli
Jóns.
Þá lék Jón Baldvin þann hugvits-
samlega leik að kalla saman flokks-
stjórnarfund í aprílmánuði 1994 til
að fara yfir stefnumál flokksins,
einkum í Evrópumálum og fisk-
veiðimálum. Höfuðtilgangurinn var
hins vegar sá að flýta flokksþinginu
og halda það strax í júnímánuði.
Hugsunin kann að hafa verið sú að
ná undirtökunum í stríðinu við Jó-
hönnu með því að egna hana til yf-
Eitt skylduverka ráðherra er að taka fyrstu skóflustunguna að nýjum þjóðþrifabyggingum. Hér er hún að taka
skóflustungu að heilsugæslustöð í Kópavogi. Meðal viðstaddra eru þáverandi forsætis- og fjármálaráðherra.
irlýsinga um flokksþingið og kenna
henni síðan um slæmt gengi í sveit-
arstjórnarkosningunum fram und-
an. Færu þær illa fyrir flokkinn
yrði hægt að kenna Jóhönnu um.
Flokksþingið var síðan haldið vorið
1994 og af því hvernig það fór má
hiklaust telja að þessi leikflétta hafi
tekist. í það minnsta náðu stuðn-
ingsmenn Jóhönnu í hinu kalda
striði gegn Jóni Baldvin ekki vopn-
um sínum og í framhaldinu gekk
Jóhanna svo úr flokknum.
Komin aftur
Sigur Jóhönnu í prófkjöri Sam-
fylkingarinnar er á ailan hátt mikil
uppreisn stjómmálalegrar æru fyrir
Jóhönnu. Eins og rakið hefur verið
hér að framan átti Jóhanna ekki
alltaf auðvelda daga í Alþýðuflokkn-
um. Útgangan úr flokknum tók
einnig mjög á hana eins og þeir sem
fylgdust með þeim darraðardansi,
ekki síst blaða- og fréttamenn, vita
vel.
Jóhanna hefur marga hildi háð í
stjórnmálunum frá því að hún hik-
Jóhanna Sigurðardóttir
- atvinnu- og stjórnmálaferill -

1960.
-
hjá Loftleiðum 1962-1971.
T'
Formaöur Flugfreyjufélags íslands 1966-1969
Skrifstofumaöur í Kassagerö Reykjavíkur 1971-1978.
1U83
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
f stjórn Verslunarmannafélags Reykjavtkur 1976-1983
m
í tryggingaráöi 1978-1987
Fyrst kjörin á þing 1979 fyrir Alþýöuflokk
Formaöur Tryggingaráös 1979-1980.
Sat þing Alþjóöaþingmannasambandsins 1980-1985
Formaöur nefndar um málefni þroskaheftra
og öryrkja 1979-1983.
Varaformaöur Alþýöuflokksins 1984-1993.
Félagsmálaráöherra 1987-1994.
Þingmaöur Alþýðuflokks 1987-1994
Segir sig úr Alþýöuflokknum 1994
Stofnandi og formaður Þjððvaka 1995.
Sigurvegari prófkjörs Samfylkingar 1999

rgg
Oft gustaði um Jóhönnu í
ráðherrastóli.
Vinnur hún friðinn?
Jóhanna hefur veriö órög við að
brydda upp á óhóflegri risnu og hóg-
lífi ýmissa starfsmanna ríkisins á
kostnað almennings í landinu. Hún
hefur flutt fjölda fyrirspurna á yfir-
standandi þingi um þau mál og á
stóran þátt í þvi að laxveiðimál og
dagpeningagreiðslur til bankastjóra
ríkisviðskiptabankanna komu upp á
yfirborðið á síðasta ári. Ekki er ólík-
legt að þau mál hafi komið henni
rækilega inn á kortið í prófkjöri
Samfylkingarinnar og undirstrikað
stórsigur hennar þar.
í ríkisstjórnum þeim sem hún hef-
ur setið í þótti hún oft óþæg og sam-
ráðherrar hennar sökuðu hana um
að taka heilu málaflokkana í gísl-
ingu og hóta afsögn sinni færu ráð-
herrar ekki að hennar vilja. Dæmi
um þetta eru atvik sem tengjast fé-
lagslega húsnæðiskerfinu, húsaleigu-
bótum og svo auðvitað það þegar
hún í raun tók fjárlagafrumvarpið
fyrir árið 1994 í gíslingu með þvi að
gera ágreining um fjárlagaramma
sérhvers ráðuneytis í ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar þar sem hún sjálf
átti sæti.
En síðan það gerðist hefur Jó-
Jóhanna var flugfreyja hjá Loftleiðum um tíma. Hún var í áhöfninni sem
flaug fyrstu DC-8 þotu félagsins til íslands.
andi steig sín fyrstu skref inn í
prófkjör Alþýðuflokksins snemma
árs 1979. Andstæðingar hennar
segja hana oft hafa verið erfiða í
samstarfi að því leyti að þegar hún
beit eitthvað í sig hafi stundum
reynst erfitt eða jafnvel ómögulegt
að fá hana ofan af því, enda þótt öll
rök vísuðu eindregið til þess að hún
væri á algerum villigötum.
Enginn dregur hins vegar í efa að
hún er strangheiðarleg og gersam-
lega frábitin því að notfæra sér að-
stöðu sína í eigin þágu. Þannig
vakti það athygli þjóðarinnar og jók
virðingu hennar þegar hún gegndi
ráðherradómi, að hún þáði ekki að
notfæra sér ráðherrafríðindi í sam-
bandi við bíla og sá heldur ekki
ástæðu til að hafa einkabílstjóra á
sínum snærum og á ríkisins kostn-
að við að aka sér milli húsa, heldur
ók sjálf á eigin bíl, sem um tíma var
gömul Mazda.
hanna verið í eyðimörkinni eins og
Jósúa forðum með her sinn og á
slíku harðræði lærir fólk ýmislegt, ef
það á annað borð lifir af. Til þess er
tekið nú að framkoma Jóhönnu nú
sé öll miklu yfirvegaðri og jafnframt
hlýlegri en áður. Samstarfsfólk
hennar í Samfylkingunni fullyrðir
að samskipti við hana séu nú mun
léttari en áður var, hún hlusti á rök
og taki meira tillit til þeirra en þeg-
ar hún var í Alþýðuflokknum forð-
um og jafnvel í Þjóðvaka líka. Blaða-
menn hafa orð á þessu líka og segja
að meira að segja röddin hafi breyst,
sé nú lægri og þýðari en áður, allt
stress sé eins og horfíð út í buskann.
En tími Jóhönnu er kominn. Hún
hefur ásamt flokki sínum komið
utan úr eyðimörkinni og brotið nið-
ur borgarmúrana. Hún er komin inn
fyrir. Hún vann stríðið en vinnur
hún friðinn líka? Það er spurningin.
-SÁ
dugleg. „Ég minnist hennar sem
samstarfsmanns með ánægju og
hlýjum huga,“ sagði Björn við DV.
Jóhanna hætti að fljúga árið 1971
og hóf störf á skrifstofu Kassagerðar
Reykjavikur þar sem hún starfaði
til ársins 1978 er hún fór í framboð
á vegum Alþýðuflokksins og var í
framhaldinu kjörin á þing. Árið
1976 var hún kjörin í stjóm Versl-
unarmannafélags Reykjavíkur og
átti þar sæti til ársins 1983. Hún var
félagsmálaráðherra í ríkisstjórnum
Alþýðuflokks og Framsóknarflokks
og Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks samfleytt til vorsins 1994 er
hún sagði sig úr Alþýðuflokknum
vegna ágreinings við formann og
aðra forystumenn um stefnu og
áherslur.
við hann. Kjartan léði ekki máls á
því og svo fór að Jón Baldvin tók
það að sér að fara í kosningaslag við
Kjartan með stuðningi Jóhönnu -
og sigraði.
Úr prófkjöri á þing
Jóhanna kom inn í landsstjórn-
málin í hinu stóra opna prófkjöri
Alþýðuflokksins í Reykjavík haust-
ið 1977. Um 5 þúsund manns tóku
þátt i kjörinu og þáverandi formað-
ur, Benedikt Gröndal, á sínu öðru
formannsári, bauð sig fram í
Reykjavík í stað Reykjaneskjör-
dæmis. Stuðningsmenn Vilmundar
Gylfasonar studdu Benedikt í fyrsta
sætið en Vilmund í annað sætið.
Aðrir sem þátt tóku vom Jóhanna
Sigurðardóttir og Eggert G. Þor-
steinsson sem sóttist eftir þriðja
sætinu. Bandalag var milli stuðn-
ingsmanna þeirra Jóhönnu og Egg-
erts sem hélt ekki skár en svo að Jó-
hanna felldi Eggert. Benedikt hlaut
fyrsta sætið en Vilmundur annað.
Fólk sem kom að þessu prófkjöri
minnist þess að Jóhanna hafi verið
mjög óviss um sig sjálfa i þessu
prófkjöri og um hvort hún ætti yfir-
Sigurður Egill og Davíð Steinar ásamt móður sinni, Jóhönnu Sigurðardóttur, fagna sigri í prófkjöri Samfylkingarinnar í Reykjavík.
Jóhanna Sigurðardóttir ásamt sonum sínum ungum, Þeim Davíð Steinari og Sigurði Agli.
leitt eitthvert erindi í stjórnmálin.
Þurft hafi að telja stíft í hana
kjarkinn til að hún hrykki ekki frá.
En listi flokksins hefur greinilega
gengið í kjósendur því að Alþýðu-
flokkurinn vann mikinn sigur í
kosningunum um vorið og fékk 14
menn kjöma. Jóhanna komst inn og
þar með var stjórnmálaferill hennar
hafinn.
Jóhanna var kjörin varaformaður
Alþýðuflokksins á flokksþingi Al-
þýðuflokksins við hlið Jóns Bald-
vins Hannibalssonar sem kosinn
var formaður í stað Kjartans Jó-
hannessonar. Mikil átök höfðu áður
átt sér stað um Kjartan og hugsan-
legan arftaka hans og ýmis samsæri
í gangi með að velta honum úr
sessi. Jón Baldvin var þá nýkominn
vestan af ísafirði þar sem hann
hafði verið skólameistari mennta-
skólans. Samkvæmt heimildum DV
sótti Jón Baldvin það ekki fast á
þeim tíma að taka við forystu
flokksins heldur vildi hann styðja
Jóhönnu til forystunnar. Jóhanna
mun þá hafa fallist á að verða for-
maður ef Kjartan féllist á að draga
sig til baka en vildi ekki fara í slag
Ósætti Jóhönnu og Jóns
Á flokksþingi flokksins haustið
1990 í Hafnaxfirði varð ljóst að
ósætti mikið var milli þeirra Jó-
hönnu og Jóns Baldvins, formanns
flokksins. Jóhanna gagnrýndi Jón
og forystu flokksins þar harðlega í
skýrslu sinni sem ráðherra og lýsti
yfir megnri óánægju sinni með
framgang ýmissa velferðarmála,
sérstaklega þó húsnæðismála í fjár-
lagafrumvarpi næsta árs sem þá
hafði verið lagt fram á þingi. Jón
Baldvin tók orðum Jóhönnu illa og
deildu þau hart í ræðustóli og utan
hans á þinginu. Jón kallaði meðal
annars gagnrýni Jóhönnu sakaskrá
hennar á hendur flokknum og sak-
aði hana um að halda því fram að
allir forystumenn flokksins hefðu
brugðist stefnumálum hans, nema
hún sjálf. Við lá að flokksþingið
leystist upp í rifrildi.
í stjómarkjöri á þessu erfiða
flokksþingi var Jón Baldvin kjörinn
formaður með 223 atkvæðum af 278.
Næstur honum var Guðmundur
Árni Stefánsson með 32 atkvæði en
Jóhanna fékk sjö. Hún naut hins
vegar meira fylgis í varaformanns-
sætið og fékk þar 252 atkvæði af 278
og lýsti síðan eftir trausti formanns
síns sem hún fékk ekki þá þegar.
Seint og um síöir tókust þó sættir
milli formanns og varaformanns
fyrir milligöngu Jóns Sigurðssonar.
Eftir að sáttargjörðin hafði verið
gerð lýstu bæði Jóhanna og Jón
Baldvin deilum sínum sem fjöl-
skylduerjum á góðu heimili. „Ég
Jóhanna Sigurðardóttir, nýlega
orðin þingmaður.
held að hvorugt okkar Jóns Bald-
vins sé langrækið og við erfum ekki
hvort við annað þótt í brýnu hafi
slegið." „Ég lít svo á að alla tíð hafi
ríkt gagnkvæmt trúnaðartraust
milli mín og Jóhönnu þótt okkur
hafl greint á um ýmis mál. Ég
treysti því að svo verði áfram,“
sagði Jón Baldvin við sama tæki-
færi.
Þetta trúnaðartraust hélst þó
ekki lengi. Stuðningsmenn Jóns
Baldvins frá þessum tíma telja læt-
in á flokksþinginu hafa í raun verið
aðdragandi að fyrirhuguðu uppgjöri
Jóhönnu og stuðningsmanna
hennar sem hafi verið búin að
ákveða að láta skerast í odda við
Jón Baldvin og gera flokkinn á ný
að félagshyggjuflokki sem þeim
þótti hafa farið forgörðum í stjóm-
arsamstarfinu við Sjálfstæðisflokk-
inn. Af þessu uppgjöri varð ekki á
flokksþinginu í Hafnarfirði árið
1990 en spennan milli þeirra Jóns
Kornin
■
úr eyðimörkinni
- baráttukonan Jóhanna Sigurðardóttir í nærmynd