Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.1999, Blaðsíða 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aöstoöarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjðrn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLTI 11, 105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RiTSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fýrir viötöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Okrarar velja fituna
íslendingar verða stöðugt þyngri og feitari. Gildir það
um bæði kyn, unga jafnt sem aldna. í þessum efnum stríð-
um við við svipaðan vanda og aðrar vestrænar þjóðir. Hjá
okkur, sem öðrum velmegunarþjóðum, hefur ekki dregið
úr orkuneyslu til samræmis við minnkandi orkuþörf sem
fylgir minni líkamlegri áreynslu nútimamannsins.
í grein eftir Hólmfríði Þorgeirsdóttur, matvælafræðing
hjá Manneldisráði, og Brynhildi Briem, matvæla- og nær-
ingarfræðing og lektor við Kennaraháskóla íslands, í
fréttabréfi Matvæla- og næringarfræðafélags íslands,
segja höfundar ástandið offitufaraldur. ísland er ekki
undanskilið svo sem fram kemur í nýlegri viðamikilli út-
tekt á holdafari barna og fullorðinna hér á landi. Þar sést
að ofþyngd og offita eru vaxandi vandamál hjá báðum
hópum.
Ofþyngd stúlkna hefur aukist frá 3,1 prósenti árið 1938
upp í 19,7 prósent á liðnu ári. Hjá drengjum hefur þetta
hlutfall breyst svipað eða frá 0,7 prósentum upp í 17,9 pró-
sent. Það eru alvarleg tíðindi að nær fimmta hvert barn
eigi við þennan vanda að glíma. Þau börn sem eiga við
offitu að stríða eru nær 5 prósent nú, en offita meðal
þeirra var að óþekkt fyrir 60 árum. OfFita barna eykur
líkur á ofFitu þegar kemur fram á fullorðinsár.
í könnuninni kemur einnig fram að fullorðnir þyngjast
stöðugt. Á tuttugu ára tímabili, frá 1975-1994, jókst of-
þyngd kvenna á aldrinum 45-64 ára úr 32 prósentum i 42
prósent og hjá sama aldurshópi karla frá 46 prósentum í
53 prósent. Meirihluti þessa hóps karla er því of þungur.
Ekki þarf að hafa mörg orð um þá hættu sem er fylgi-
fiskur offitu. Hún er áhættuþáttur fyrir ýmsa sjúkdóma,
til dæmis hjarta- og æðasjúkdóma, sykursýki hjá full-
orðnum auk ýmissa krabbameina. Þá er ótalinn félagslegi
og sálræni þátturinn. Mjög feitu fólki hættir til að ein-
angra sig og það líður oft sálarkvalir vegna ástandsins.
í grein sinni benda Hólmfríður og Brynhildur á að of-
þyngd og offita séu vaxandi vandamál hér á landi, bæði
meðal bama og fullorðinna, og hvetja um leið að bmgðist
verði við þessu heilsufarslega vandamáli.
Reynslan segir, að því er fram kemur hjá höfundum, að
árangur megrunar sé oft lítill. Því þurfi að leggja áherslu
á forvamir og koma með því í veg fyrir að þjóðin haldi
áfram að fitna. Stuðla þarf að heilbrigðari lífsháttum,
aukinni hreyfingu og hollari neysluvenjum.
Sund og gönguferðir eru dæmi um hreyfingu sem flest-
ir geta stundað og mataræðið þarf að vera fjölbreytt.
Greinarhöfundar beina því til fólks að Fitu- og sykur-
neyslu sé stillt í hóf og síðast en ekki síst að borðað sé
mikið af grænmeti og ávöxtum.
í fyrrgreindri könnun er vakin athygli á hættulegum
og vaxandi vanda meðal þegnanna og greinarhöfundar
benda á leiðir til úrbóta. Manneldissjónarmið segja að
auka beri verulega grænmetis- og ávaxtaneyslu. Fjand-
samleg stjórnvöld koma hins vegar í veg fyrir að svo geti
orðið. Hollustuvaran er hreinlega verðlögð út af mark-
aðnum með ofurtollum. Almenningur veigrar sér því við
að kaupa grænmeti í þeim mæli sem nauðsynlegt er. Heil-
brigð manneldisstefna stjórnvalda er aðeins í orði en ekki
á borði.
Svari stjórnvöld ekki háværum kröfum neytenda og af-
nemi okurtolla af grænmeti mun ástandið enn versna.
Offitufaraldur segja fræðimenn og styðja það rökum en
stjómvöld okra enn og daufheyrast við vandanum.
Jónas Haraldsson
Að undanförnu hefur ver-
ið nokkur umfjöllun í DV
um alvarlegar líkamsmeið-
ingar, meðferð vegna þeirra
mála og viðbrögð refsi-
vörslukerflsins. Einkum
hefur verið horft til þáttar
lögreglu, enda málin verið
til meðferðar hjá henni. En
það er í þessum málum sem
og í svo mörgu öðrum -
flestir átta sig á stöðu mála
en aðrir sjá eðlilega ekki
sólina fyrir skýjunum.
Eftir gildandi reglum
Lögreglan þarf ávallt að
leika eftir reglum gildandi
laga. Hún getur ekki leyft
sér að taka ákvarðanir út
frá því hvaða umræður eða
viðbrögð tiltekin mál kunna
að fá á meðal almennings.
Lögreglan reynir ávallt að hafa í heiðri meðalhófsregluna sem kveðið er á um í
stjórnsýslulögum og lögreglulögum, segir m.a. í grein Ómars Smára.-
Lögreglan að störfum.
Forsendur
gæsluvarðhalds
kafla stjórnarskrár-
innar. Verndunar-
hagsmunir mannrétt-
indaákvæða lúta
venjulega að skerð-
ingu persónufrelsis og
rétti manna til að
ráða yfir líkama sín-
um.
Það er staðreynd að
með þvingunarráð-
stöfunum er verið að
skerða viðurkennd
mannréttindi.
Þess vegna þarf
hverju sinni að vera
fyrir hendi skýr og
ótvíræð lagaheimild
til að beita þeim, ann-
ars eru þær ólögmæt-
ar. Og ekki vill lög-
reglan taka þátt í slík-
—
„Lögreglan getur aldrei gert
kröfu um gæsluvarðhald til þess
eins að refsa fólki sem kært hef-
ur verið eða er grunað um refsis-
verðan verknað. Þvingunarráð-
stafanir skerða grundvallarmann-
réttindi en þau njóta m.a. verndar
í VII. kafla stjórnarskrárinnar.“
Kjallarinn
Ómar Smári
Ármannsson
aðstoðaryflrlögreglu-
þjónn
Hún getur heldur
ekki ráðið því hvern-
ig fjallað er um ein-
stök mál í fjölmiðlum
- jafnvel þótt lýsing
tiltekinna atburða sé
þar ekki alltaf vel
raunhæf miðað við
fyrirliggjandi stað-
reyndir.
í meginreglu um
forsendur gæsluvarð-
halds í lögum um
meðferð opinberra
mála segir m.a. að
„sakborningur verði
því aðeins úrskurð-
aður í gæsluvarðhald
að fram sé kominn
rökstuddur grunur
um að hann hafi
framið verknað sem
fangelsisrefsing er
lögð við, enda hafi
hann náð 15 ára
aldri. Auk þess
verður að vera fyr-
ir hendi eitthvert
eftirtalinna skil-
yrða: a) að ætla
megi að sakbom-
ingur muni tor-
velda rannsókn
málsins? b) að ætla
megi að hann
muni reyna að
komast úr landi? c) að ætla megi
að hann muni halda áfram brotum
meðan máli hans er ekki lokið og
d) að telja megi gæsluvarðhald
nauðsynlegt til að verja aðra fyrir
árásum sakbornings eða hann
sjálfan fyrir árásum eða áhrifum
annarra manna“, þ.e. vegna al-
mannahagsmuna.
Ótvíræð lagaheimild
Lögreglan getur aldrei gert
kröfu um gæsluvarðhald til þess
eins að refsa fólki sem kært hefur
verið eða er grunað um refisverð-
an verknað. Þvingunarráðstafanir
skerða grundvallarmannréttindi
en þau njóta m.a. verndar í VII.
um aðgerðum gagnvart fólki. Hún
reynir ávallt að hafa meðalhófs-
regluna, sem kveðið er á um í
stjórnsýslulögum og lögreglulög-
um, i heiðri. En meðalvegurinn er
líka vandrataður eins og dæmin
sýna.
Samþykki dómara
Grundvallarskilyrði fyrir gæslu-
varðhaldi er samþykki dómara. í
nýlegum úrskurðum í hliðstæðum
málum hefur dómari synjað iög-
reglu um gæsluvarðhald yfir
mönnum sem veitt höfðu öðrum al-
varlega áverka. Má þar t.d. nefna
úrskurð héraðsdóms frá 7. sept.
1998 þar sem maður veitti öðrum
skærastungu. Þar var ekki hægt að
skírskota til rannsóknarhagsmuna,
einungis afvarleika brots. Héraðs-
dómur hafnaði kröfu lögreglu og
Hæstiréttur staðfesti úrskurð hér-
aðsdóms. Þá má nefna synjun hér-
aðsdóms á kröfu lögreglu frá 13.
okt. 1998 vegna alvarlegrar líkams-
árásar þar sem afleiðingin varð
heilablæðing. Þar var ekki fallist á
þau rök lögreglu að gæsluvarðhald
væri nauðynlegt með tilliti til al-
mannahagsmuna.
Þegar alvarleg líkamsmeiðingar-
mál eru til meðferðar hjá lögreglu
og í umijöllun fjölmiðla koma
venjulega fram sterk viðbrögð frá
almenningi, einkum ef gerandanum
er sleppt frjálsum ferða sinna að af-
skiptum hennar loknum. Af við-
brögðum fólks við „aðgerðarleysi"
lögreglu í nýjasta „beinbrotsmál-
inu“ má sjá að því fmnst einkenni-
legt að hún skuli ekki gera kröfu
um gæsluvarðhald yfir þeim mönn-
um sem hlut áttu að máli. Fyrst það
er ekki gert hljóti þetta að enda
með því að fólkið taki bara völdin í
sínar hendur og afgreiði þessi mál
sjálft.
Þess ber þó að geta að héraðs-
dómur hefur, þegar skilyrði hafa
verið fyrir hendi, fallist á all-
nokkrar kröfur lögreglu um
gæsluvarðhald yfir fólki sem vald-
ið hefur öðrum alvarlegum
áverka. Reynt hefur verið að út-
skýra fyrir fólki að í þessu tilviki
hafi það verið mat hlutaðeigandi
aðila, byggt á fyrri dómum og
þeim lagaákvæðum sem í gildi
eru, að í nefndu tilviki hafi ekki
verið forsendur til gæsluvarð-
haldskröfu.
En eftir sem áður þarf að skoða
hvert mál fyrir sig og ef gera þarf
einhverja lagabreytingu til þess að
auðvelda yfirvöldum að beita
þvingunarúrræðum þarf að vekja
athygli á því við rétta aðila. Þessu
sinni var það metið svo að ekki
hefði verið grundvöllur til kröfu-
gerðar og það ber að virða.
Ómar Smári Ármannsson
Skoðanir annarra
Nýtt „Oskabarn“ þjóðarinnar
„íslensk erfðagreining er ekki lengur erlent fyrir-
tæki eða gagnagrunnurinn aðeins umdeild hugmynd
meistara í almannatengslum, Kára Stefánssonar, sem
hefur það líka til síns ágætis að vera læknir og vísinda-
maður. Fyrirtækið er nú í meirihlutaeigu íslendinga
eftir hlutabréfakaupin umdeildu í júní. Hvort sem við
erum í grunninum eða erum við búin að ættleiða fyrir-
tækið, þjóðin hefur eignast nýtt „Óskabarn" eins og
Eimskip var einu sinni nefnt. Með þvi að láta fyrirtæki
og sjóði í almannaeigu eignast hlut er verið að tengja
efnahag þjóðarinnar allrar við gengi fyrirtækisins."
Kristján Jónsson í Mbl. 9. okt.
Á valdi tilfinninganna
„Sumir þeirra sem hafa tjáð sig fyrir hönd óskil-
greinds hóps lækna hafa verið í forystu þeirra sem hald-
ið hafa uppi látlausri gagnrýni á mig sem heilbrigðisráð-
herra, á ríkisstjórn og Alþingi fyrir að samþykkja lögin
um gagnagrunn á heilbrigðissviði. Þetta hefur verið gert
innanlands og utan, á vettvangi öölþjóðlegra stéttarfé-
laga iækna, á ráðstefnum og í öölmiðlum. Mér finnst
sumir hafa misst sjónar á að frumvarpið var lögfest á Al-
þingi í desember síðastliðnum.Það hefur komið mér á
óvart að menn skuli í röksemdum sínum lenda á valdi
tilfinninganna og hirða minna um staðreyndir.
Ingibjörg Pálmadóttir í viðtali við Dag 9. okt.
Nígería noröursins?
Nú berast fregnir af því að tollyfirvöld í Þýskalandi
hafi farið ofan í saumana á innflutningi íslenskra hesta
síðustu tíu ár. Þar mun koma fram, að meðalverð á
hesti sé skráð 20 til 30 þúsund íslenskrar krónur. Þarf
vart að ræða slíkt mál, hvert einasta mannsbarn veit
betur, hér er ekki skráð rétt verð...Má því ætla að skatt-
svik hestamanna síðastliðin tíu ár séu á bilinu 17 til 20
milljarðar, þar af 4,5 til 5 milljarðar í útflutningssvik-
um. Nú má velta því fyrir sér, hvort nokkur hafi kjark
til að taka málið upp á hinu háa Alþingi...Alþingi og
ríkisstjórn íslands verða að beita sér í þessu máli...Við
viljum ekki láta stimpla þjóðina, sem Nígeríu norðurs-
ins.“ Hreggviður Jónsson í Mbl. 9. okt.