Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.1999, Blaðsíða 20

'* 32
jólaundirbúningtiritin í
DV
desember.
FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 1999

Guöbergur Bergsson:
Les úr bók sinni Sannar sögur sem
er endurútgefin fyrir þessi jól.
Kaffileikhúsið:
Axel Eiríksson og
Stefán Sigurjónsson:
Slæöubaugurinn
situr vel og rennur
ekki niöur.
Slæöubaugurinn
er úr nýsilfri:
Spenna aftan á
baugnum gerir þaö
að verkum aö
hann helst fastur
og haggast ekki.
Axel Eiríksson með
nýjan slæðubaug:
Horfði á
karlakór og
hugmyndin
fæddist
„Mér fannst einfaldlega vanta
betri slæöubaug við íslenska há-
tíðarbúninginn og þess vegna sló
ég til. Ég hafði heyrt að menn
væru í stöðugum vandræðum með
hálsklútinn og slæðubaugamir á
markaðnum ekki nógu góður.
Maður þarf svosem ekki annað en
fylgjast með karlakórum sem
klæðast hátíðarbúningi karla til
að sjá hvemig slæðubaugamir
eru alltaf að renna niður. Menn
þurfa sífellt að renna þeim upp
og það er auðvitað frekar
hvimleitt," segir Axel Eiríks-
son úrsmiður sem dundar sér
Jólaglögg
og upplestur
Rytur gömul og ný lög af nýjum
geisladiski í kvöld.
Kaflileikhúsið stendur fyrir
bókakynningu í kvöld og hefst
dagskráin klukkan 21. Boðið
verður upp á jólaglögg og pipar-
kökur auk þess sem hinn eini
sanni KK mun flytja gömul og ný
lög af nýjum geisladiski. Kynntar
verða fjórar nýjar bækur og höf-
undar þeirra lesa upp úr þeim.
Stefán Máni les úr bók sinni,
Myrkravél, þar sem segir frá ill-
menni sem situr í fangaklefa eft-
ir að hafa framið hrottaleg ódæð-
isverk. Guðbergur Bergsson les
úr bókinni Sannar sögur, sem
var upphaflega gefin út á ámn-
um 1973-1976 en kemur nú aftur
út í endurskoðaðri gerð höfund-
ar. Elln Ebba Gunnarsdóttir les
úr nýju smásagnasafhi sínu, Ystu
brún, þar sem segir frá fólki sem
á það sameiginlegt að vera komið
á ystu brún í margvíslegum
skilningi. Að lokum les Þórunn
Valdimarsdóttir upp úr nýrri
sögulegri skáldsögu sinni, Stúlka
með fingur.
Aðgangseyrir á bókakynningu
Kafíileik-
hússins er
500 krón-
ur.
t

Kósý »
Húsgdgn
kr. 65.900,-
kr. 39.900,-
Sí>umúla 28 - 108 Reykjavík - Sími 568 0606
merískir
ldarstólar
- i'
Hvíldarstóll úr ledri
LÍJOÐ
HvíldarstoH
urtaui
Fróðleikur
Engin brandajól í ár
við ýmiss konar hönnun í frí-
stundum.
Rúmt ár er liðið síðan Axel
hannaði slæðubauginn og seg-
ir hann viðtökumar hafa ver-
ið mjög góðar. „Ég lá talsvert
lengi yfir þessu verkefni í
upphafi og mér fannst
skipta hvað mestu að
baugurinn yrði hæði
léttur og einfaldur í
notkun. Þegar
grunngerðin var
fullbúin fékk ég
félaga minn, Sig-
urð Bjamason gull-
vegna þess að það er harðara en
venjulegt siifur. Það hefur þann
góða kost að hafa sömu áferð og
gljáa og silfur, auk þess sem það
fellur margfalt minna á það.“
Hægt er fá ýmiss konar skraut á
slæðubaugana og hefur Axel próf-
að sig áfram með ýmsa steina og
siifurhraun með góðum árangri.
„Það er algengt að menn vilji
hafa sinn slæðubaug svolítið per-
sónulegan og það er ekki óalgengt
að menn láti jafnvel grafa fanga-
markið sitt í bauginn,“ segir Axel
Eiríksson úrsmiður. -aþ
smið, til að smíða bauginn
og hann hefur séð um þau
mál fyrir mig síðan,“ segir
Axel.
Slæðubaugurinn er smíðað-
ur úr nýsilfri sem að sögn Ax-
els er blandaður málmur en
með sama útlit og silfur.
„Nýsilfrið hentar betur
Skrautlegur baugur:
Baugarnir eru skreyttir
meö margvíslegum hætti.
Jól eru stutt á því ári sem nú er að
líða og sumir vÖja kalla síðasta ár
aldarinnar og árþúsundsins. Reyndar
eru til reiknispekingar sem reita hár
sitt af bræði yfir þessari
aldamótaumræðu og telja aldamót
fyrst eftir rúmt ár. Eitt er þó öruggt
að jólin í ár eru engin „stóru
brandajól".
Lengst geta jólin hins vegar verið
þegar svokölluð stóru brandajól
koma upp. Brandajól eru samkvæmt
Almanaki Þjóðvinafélagsins jól sem
falla þannig við sunnudaga að margir
helgidagar verða í röð. Venjulega
haft um það þegar jóladag ber upp
á mánudag. Stundum hefur verið
gerður greinarmunur á „stóru“
brandajólum og „litlu“ branda-
jólum en notkun heitanna virðist
hafa verið á reiki. Nafnskýring
óviss, ef til vill tengt eldibröndum á
einhvem hátt. Sunnar í löndum
kemur svipað orð fyrir í sambandi
við páskafóstuna (Dominica
Brandorum: 1. sunnudagur í fostu).
Fjórheilagt
Elsta heimild um þetta mun vera
minnisblað sem Ámi Magnússon
ritar, líklega í byrjun 18. aldar. Þar
segir að brandajól kalli gamlir menn
á íslandi þegar jóladag ber upp á
mánudag, áttadag (nýársdag) á
mánudag og þrettándann á
laugardag. Ámi bætir reyndar við að
sumir telji þá aðeins brandajól að
þetta gerist á hlaupári en erfítt er að
skilja ástæðuna fýrir slikri reglu. Á
þessum tíma og fram til 1770 var
þríheilagt á stórhátíðum svo að þriðji
í jólum var helgidagur. Þegar jóladag
bar upp á mánudag, urðu því fjórir
helgidagar í röð (fjórheilagt).
Meiri og minni brandajól
Önnur heimild, nokkru yngrí, er
orðabók Jóns Ólafssonar frá
Grunnavík sem rituð er á latínu. Þar
segir að brandajól heiti það þegar
fjórir helgidagar fari saman. Séu það
brandajól meiri, ef sunnudagurinn
fari á undan fyrsta jóladegi, en
brandajól minni, ef sunnudagurinn
fari á eftir þriðja degi jóla. Þetta mun
ritað um miðja 18. öld.
Litlu og stóru brandajól
Nýjustu skýringuna er að finna hjá
Sigfúsi Blöndal sem segir að nú heiti
það stóru brandajól þegar jóladag
beri upp á föstudag og helgidagar
verði fjórir í röð. Sigfús telur
aðfangadaginn greinilega með
helgidögum þótt hin kirkjulega helgi
hefjist ekki fyrr en á miðjum aftni (kl.
18) þann dag. „Litlu brandajól" kallar
Sigfús það þegar jóladagur er á
mánudegi því þá verði helgidagar
einum færri. Segja má að það skjóti
skökku við þegar þau einu jól sem
Ámi Magnússon kallar brandajól og
Jón frá Grunnavík kailar brandajól
meiri era orðin að litlu brandajólum!
Af framansögðu er ljóst að á liðinni
tíð hafa menn lagt mismunandi
skilning í orðið brandajól, einkum þó
hvað séu stóm og litlu brandajól. Þær
heimildir sem vimað hefur verið í
benda eindregið til að orðið brandajól
hafi upphaflega merkt emungis það
þegar jóladag bar upp á mánudag.
Síðan hafa einhveijir farið að kalla
það brandajól lika þegar sunnudagur
fylgdi á eftir jólahelginni. Þau jól
hafa þó verið nefnd brandajól
minni eða litlu brandajól því að
þau urðu ekki til að lengja helgar
um nýár eða þrettánda. Eftir að
hætt var að halda þrettándann
heilagan (1770) hafa menn horft
meira tii þess hvaða dagamynstur
gæfi lengsta jólahelgi eða flesta
frídaga. Það hefur leitt til frekari
mglings, hm upphaflega merkmg
stóru brandajóla hefur gleymst og
loks hafa menn gert litlu
brandajólin að þeim stóm.
Um forliðinn „branda-“ í orðinu
brandajól er það að segja að ýmsir
hafa túlkað hann svo að þar sé átt við
eldibranda. Þetta er þó engan veginn
víst og gæti allt eins verið
alþýðuskýring. Ámi Magnússon
hefur það eftir gömlum mönnum að
nafnið sé af því dregið að þá sé hætt
við húsbruna en „adrer haúda þad so
kallad af miklum hosa brenslum".
Nafngiftin hefur því valdið mönnum
heilabrotum í þrjú hundruð ár að
minnsta kosti og verður svo vafalaust
enn um hrið.
DV-MYNDIR TEITUR